Միացյալ Նահանգների Ազգային անվտանգության խորհրդի քարտուղար, նախագահի՝ ազգային անվտանգության հարցերով խորհրդական Ջոն Բոլթոնը իր տարածաշրջանային այցի շրջանակներում հոկտեմբերի 24-25-ին եղավ Հայաստանում՝ հանդիպելով երկրի ղեկավարության հետ։ Ամփոփելով այցի արդյունքները՝ Բոլթոնը Երևանում Միացյալ Նահանգների դեսպանատանը տեղի ունեցած մամուլի ասուլիսի ընթացքում հանդես եկավ մի շարք ուշագրավ հայտարարություններով՝ կապված Հայաստանի ներքաղաքական իրադրության ու սպասվող արտահերթ խորհրդարանական ընտրությունների, մեր տարածաշրջանի ռազմավարական նշանակության, Լեռնային Ղարաբաղի հիմնախնդրի կարգավորման անհրաժեշտության, Վաշինգտոնի համար հայ-ամերիկյան հարաբերությունների նշանակության, գլոբալ և տարածաշրջանային մի շարք կարևոր խնդիրների, մասնավորապես ԱՄՆ-Ռուսաստան հարաբերությունների, «Իրանի խնդրի» և Իրանի նկատմամբ սահմանված ամերիկյան պատժամիջոցների ու Հայաստանի վրա դրանց հնարավոր ազդեցության մասին։
Բոլթոնի առաջնահերթությունները ՌԴ-ում և Հրվ․ Կովկասում
Նախքան Հարավային Կովկասի երկրներ այցելելը Բոլթոնը նախ և առաջ եղել է Մոսկվայում և Ռուսաստանի նախագահի հետ քննարկել ԱՄՆ-Ռուսաստան բարդ հարաբերությունները, գլոբալ անվտանգությանն առնչվող խնդիրներ, մասնավորապես՝ Միացյալ Նահանգների նախագահ Թրամփի՝ Միջին և փոքր հեռահարության հրթիռների կրճատման մասին պայմանագրից դուրս գալու որոշումն ու սպառազինությունների վերահսկման հարցը։ Բոլթոնը Պուտինին ասել է, թե իր հետ «ձիթենու ճյուղ չի բերել», ինչը նշանակում է, որ առայժմ հնարավորություն չկա հարթելու Ռուսաստանի հետ տարաձայնությունները, վեճը կամ կոնֆլիկտը։ Պուտինը կեսկատակ-կեսլուրջ պատասխանել է, որ դա իրեն չի զարմացնում։ Այնուամենայնիվ, Թրամփի խորհրդականի հետ հանդիպումը, Ռուսաստանի նախագահի մեկնաբանությամբ, եղել է օգտակար ու կառուցողական, թեև որոշ դեպքերում եղել է բավական կոշտ։
Բոլթոնը Երևանում՝ վարչապետի պաշտոնակատար Նիկոլ Փաշինյանի, Անվտանգության խորհրդի քարտուղարի, պաշտպանության և արտաքին գործոց նախարարների հետ հանդիպումների ժամանակ պատմել է Ռուսաստանի ղեկավարության հետ ունեցած իր զրույցների մասին, սակայն հրապարակային ելույթների ժամանակ նա շատ չկենտրոնացավ այս խնդրի վրա։ Միայն նշեց, որ Ռուսաստանի կողմից Հայաստանին և Ադրբեջանին զենք մատակարարելը չի նպաստում հայ-ադրբեջանական հակամարտության կարգավորմանը։ Թեև, մյուս կողմից, «ի միջի այլոց» ավելացրեց, թե ամերիկյան զենքը բոլոր առումներով ռուսականից լավն է։ Նա ավելի շատ կենտրոնացած էր ղարաբաղյան հիմնախնդրի կարգավորման և «Իրանի խնդրի», ԱՄՆ-Իրան հարաբերությունների և Իրանի հետ մեր տարածաշրջանի երկրների հարաբերությունների վրա։
Թրամփի քաղաքականությունը Հրվ․ Կովկասում կապված է Իրանի հետ
Այդուհանդերձ, ԱՄՆ Անվտանգության խորհրդի քարտուղարի այցելությունը Հարավային Կովկասի երեք երկրներ ԱՄՆ-Ռուսաստան հարաբերությունների և Վաշինգտոնի կողմից Մոսկվայի նկատմամբ իրականացվող քաղաքականության համատեքստո՞ւմ են, թե՞ Հարավային Կովկասն ունի իր ուրույն նշանակությունը Միացյալ Նահանգների և ամերիկյան շահերի տեսանկյունից։
Պատասխանելով հարցին՝ Ադրբեջանում Միացյալ Նահանգների նախկին դեսպան, Ջորջ Մեյսոն համալսարանի հրավիրյալ պատվավոր պրոֆեսոր Ռիչարդ Կոզլարիչն «Առաջին լրատվական»-ի հետ զրույցում նշեց, որ իր կարծիքով՝ Բոլթոնի մոտեցումը էապես չի տարբերվում Հարավային Կովկասի նկատմամբ նախորդ վարչակազմերի մոտեցումներից։ Նախկին դիվանագետ, ԱՄՆ Ազգային հետախուզական խորհրդի նախկին սպա, հետախուզության փորձագետ Կոզլարիչը հաստատեց ամերիկյան քաղաքականության, Հարավային Կովկասի և ԱՄՆ-Իրան հարաբերությունների ուսումնասիրությամբ զբաղվող փորձագետների այն տեսակետը, որ Թրամփի խորհրդականի այցը Հարավային Կովկաս հիմնականում կապված է Իրանի խնդրի հետ։
«Կարծում եմ՝ Բոլթոնը տարածաշրջան է այցելել հիմնականում այն նպատակով, որպեսզի այնպես անի, որ Հարավային Կովկասի երեք երկրները աջակցեն Միացյալ Նահանգների քաղաքականությանը Իրանի նկատմամբ և չանեն այնպիսի քայլեր, որոնք կթուլացնեն Իրանի նկատմամբ սահմանված ամերիկյան պատժամիջոցները։ Կարծում եմ, որ Միացյալ Նահանգների քաղաքականությունը այս տարածաշրջանում կորոշվի Թրամփի իրանյան քաղաքականությանը այս երեք երկրների աջակցության աստիճանով։ Այս տեսանկյունից, դատելով Բոլթոնի այցելության վերաբերյալ մամուլի հրապարակումներից՝ չեմ կարող ասել՝ արդյոք նա հասե՞լ է հաջողության այս հարցում»,- ասաց Կոզլարիչը։
Թրամփի հակումները
Ջորջ Մեյսոն համալսարանի պատվավոր պրոֆեսորը չգիտի, թե ինչո՞ւ է նախագահ Թրամփը որոշել դուրս բերել ԱՄՆ-ը Միջին և փոքր հեռահարության հրթիռների կրճատման պայմանագրից, որը ստորագրվել է ԽՍՀՄ-ի հետ, բայց ենթադրում է, որ այս քայլն արտացոլում է Թրամփի ընդհանուր աշխարհայացքը։ ԱՄՆ 45-րդ նախագահը հակված է Միացյալ Նահանգները միջազգային պայմանագրերից և կազմակերպություններից դուրս բերելուն։
Վճռական քայլեր ձեռնարկելու լավագույն ժամանակը
Բնականաբար և շատ կանխատեսելիորեն Թրամփի խորհրդականը թե՛ Բաքվում և թե՛ Երևանում խոսեց Ղարաբաղյան հակամարտության կարգավորման խնդրի մասին՝ ասելով, որ այս հիմնախնդրի հանգուցալուծումն իրականում ունի ռազմավարական նշանակություն, բայց առաջին հերթին իրենք կողմերը պետք է փորձեն գտնել ինչ-որ լուծում այս բարդ խնդրին, որովհետև ինչպես իր նախկին վերադասն է ասել՝ ԱՄՆ-ի նախկին պետքարտուղար Ջեյմս Բեյքերը, «մենք չենք կարող հակամարտող կողմերից ավելի շատ ցանկանալ խաղաղություն»։ Ամերիկացի բարձրաստիճան պաշտոնյայի շուրթերից հերթական անգամ հնչեցին հայտնի, ստանդարտ ձևակերպումները, թե սա շատ բարդ խնդիր է, որ կոնֆլիկտի լուծումից կշահեն բոլորը, կբացվեն սահմանները, և տարածաշրջանում կտիրի խաղաղություն և համագործակցություն։ Բայց ամենաուշագրավն այն էր, որ Թրամփի խորհրդականը ղարաբաղյան հիմնախնդրի լուծումը կապեց Հայաստանի ներքաղաքական զարգացումների և առաջիկա արտահերթ խորհրդարանական ընտրություններում Նիկոլ Փաշինյանի գլխավորած հեղափոխական թիմի հավանական հաղթանակի հետ։
Բոլթոնի կարծիքով՝ եթե հավատանք Հայաստանի հանրային կարծիքի ուսումնասիրությունների տվյալներին և այն կանխատեսումներին, որ Նիկոլ Փաշինյանի թիմը հաղթելու է Ազգային ժողովի առաջիկա ընտրություններում, ապա այդ դեպքում վարչապետը կստանա «շատ ուժեղ մանդատ» և հնարավորություն կստանա «վճռական քայլեր ձեռնարկել» մի շարք կարևոր հարցերի, այդ թվում՝ Լեռնային Ղարաբաղի հիմնախնդրի կարգավորման ուղղությամբ։
«Եթե այդ կանխատեսումներն իրականություն դառնան՝ նա (Փաշինյանը) կունենա շատ ուժեղ մանդատ, և դա ամենահարմար պահն է վճռական գործողություններ իրականացնելու մի շարք կարևոր խնդիրների ուղղությամբ։ Այստեղ ունեցած իմ հանդիպումներից, այդ թվում՝ վերլուծական կենտրոնների ղեկավարների հետ հանդիպումից հասկացա, որ Լեռնային Ղարաբաղի հիմնախնդրի կարգավորումը առաջնային խնդիր է Հայաստանի քաղաքական օրակարգում, և այս ուղղությամբ վճռական քայլեր ձեռնարկելու լավագույն ժամանակը ժամանակն է ընտրություններից հետո»,- Երևանում տեղի ունեցած ասուլիսի ժամանակ հայտարարեց Ջոն Բոլթոնը՝ ավելացնելով, թե եթե Հայաստանի կողմից ցանկություն լինի հասնել համաձայնության, ապա ինքը հույս ունի, որ նույն ցանկությունը կունենա նաև Ադրբեջանը։
Միացյալ Նահանգները նոր ծրագիր չունի
Հատկանշական է, սակայն, որ միևնույն ժամանակ Բոլթոնը մի քանի անգամ շեշտեց, որ ինքը մտադրություն չի ունեցել գալ այս տարածաշրջան՝ Միացյալ Նահանգների քաղաքականությունն այս հարցում փոխելու նպատակով կամ հանդես գալու նոր առաջարկներով։ Ուրեմն ինչպե՞ս պիտի հասկանանք Թրամփի՝ ազգային անվտանգության հարցերով խորհրդականի այս խոսքերը։ Ունի՞ արդյոք Թրամփի վարչակազմը ղարաբաղյան հիմնախնդրի կարգավորման մի նոր ծրագիր և արդյոք պատրաստվո՞ւմ է ինչ-որ քայլեր ձեռնարկել, միջնորդական ջանքեր գործադրել Հայաստանում կայանալիք ԱԺ ընտրություններից և նոր կառավարության ձևավորումից հետո։
Մեր զրուցակից Ռիչարդ Կոզլարիչը հետևյալ կերպ է ընկալել Բոլթոնի խոսքերը, որ նա չի բերել նոր առաջարկներ՝ կապված ղարաբաղյան հիմնահարցի լուծման հետ, և հակամարտության երկու կողմերը՝ Հայաստանն ու Ադրբեջանն են պատասխանատու այս հիմնախնդրի խաղաղ լուծման համար։
«Բոլթոնի հայտարարության մեջ, թե առաջիկայում կայանալիք արտահերթ խորհրդարանական ընտրություններից հետո լավագույն ժամանակն է վճռական քայլեր ձեռնարկելու հակամարտության կարգավորման ուղղությամբ, արտառոց որևէ բան չկա։ Նա հասկանում է այն իրողությունը, որ մինչև ընտրությունները տեղի չունենան, հայկական կողմը որևէ քայլ չի ձեռնարկի։ Չեմ կարծում, թե Միացյալ Նահանգներն ունի կարգավորման նոր ծրագիր»,- մեկնաբանեց Ռիչարդ Կոզլարիչը։
