«Առաջին լրատվականի» զրուցակիցն է Ռազմավարական և ազգային հետազոտությունների հայկական կենտրոնի տնօրեն Ռիչարդ Կիրակոսյանը:
– 2011թ. Հայաստանում նախընտրական տարի է, հենց այս տարի մեր հարևան Թուրքիայում սպասվում են ընտրություններ, 2012թ.-ին ընտրություններ են սպասվում նաև ԱՄՆ-ում: Պարոն Կիրակոսյան, նման իրադարձությունների համատեքստում տարածաշրջանային ի՞նչ փոփոխություններ են սպասվում, և որո՞նք են լինելու արտաքին քաղաքականության բնագավառում հիմնական առաջնահերթությունները:
– Մենք արդեն իսկ տեսնում ենք, որ տարածաշրջանը փոխվում է, և գալիք ընտրություններին զուգահեռ մենք ավելի շատ փոփոխություններ կտեսնենք: Անցած տարվա նոյեմբերին ԱՄՆ Կոնգրեսում տեղի ունեցան ընտրություններ, իսկ Թուրքիայում նոր ընտրություններ լինելու են այս տարվա հունիսին, և հնարավոր է, որ 2011-ին արտահերթ խորհրդարանական ընտրություններ լինեն Հայաստանում: 2010-ին մենք նաև տեսանք ամոթալի խորհրդարանական ընտրություններ Ադրբեջանում: Տարածաշրջանում սպասվող փոփոխությունների հետ կապված մեկ կարևոր հանգամանք կա` ընտրություններն իրենք իրենցով փոփոխություններ չեն ենթադրում, որովհետև այս տարածաշրջանում ընտրությունների մեծ մասը արդար և ազատ չէ: Սակայն 2011-ին մենք Հայաստանի համար կտեսնենք մի շարք մարտահրավերներ` Ադրբեջանը նորից կսպառնա պատերազմով, Թուրքիան է խաղ անելու հայ-թուրքական դիվանագիտությամբ: Իհարկե, տարածաշրջանային փոփոխությունները ազդելու են Հայաստանի վրա, սակայն Հայաստանը նույնչափ մարտահրավերների է հանդիպելու հենց երկրի ներսում:
– Հայաստանի իշխանությունները անընդհատ խոսում են այն մասին, որ մեր երկրում արտահերթ ընտրությունների համար հիմք չկա: Պարոն Կիրակոսյան, Դուք կարծիք հայտնեցիք, որ 2011-ին արտահերթ ընտրությունների հնարավորություն կա, որո՞նք են, ըստ Ձեզ, դրա հիմքերը:
– Ես շատ նշաններ եմ տեսնում, որոնք ցույց են տալիս, որ հնարավոր է 2011-ին լինեն արտահերթ ընտրություններ: Կա լուրջ կոնֆլիկտ կառավարող էլիտայի ներսում, մենք տեսնում ենք քաղաքական և տնտեսական ճնշում կառավարության վրա, լուրջ կոնֆլիկտ կա նաև ՀՀԿ-ի և ԲՀԿ-ի միջև, որոնք էլ կտանեն դեպի արտահերթ ընտրություններ:
– Իսկ կապ կա՞ այդ ներքին խնդիրների և 2010թ. վերջին տեղի ունեցած հրաժարականների միջև, թե՞ այդ հրաժարականներն ու փոփոխությունները Սերժ Սարգսյանին պարտադրվել են դրսից:
– Ես չեմ կարծում, որ այդ հրաժարականները արտաքին ազդեցության արձագանք են, սա ավելի շատ ներքին ճնշման արդյունք է, ինչպիսիք են տնտեսական ճնշումները և իշխանությունների լեգիտիմության պակասը երկրում: Իրական վտանգը հենց Հայաստանի ներքին քաղաքական և տնտեսական փակ համակարգն է, որը չի կարողանում հաղթահարել վստահության ճգնաժամը: Փաստորեն, արտաքին ճնշումը գնալով թուլանում է, և ավելի են մեծանում ներքին ճնշումները: Հայաստանի իշխանությունների համար միակ ճանապարհը, որով կարող է վերականգնել լեգիտիմության պակասը, հենց այդ փոփոխություններն են:
– Այսինքն` կարելի՞ է ասել, որ պաշտոնյաների փոփոխությամբ իշխանությունները PR ակցիա են իրականացնում սեփական վարկանիշը բարձրացնելու համար:
– Չեմ կարծում, քանզի եթե PR ակցիա լիներ, ապա փոփոխություններն ավելի սիմվոլիկ, ոչ իրական կլինեին, բայց այս փոփոխությունները ճիշտ հակառակն են: Այս փոփոխություններով զուտ նոր դեմքեր չառաջացան, այստեղ խնդիրը փոփոխությունների պահանջի հետ է կապված: Ի հեճուկս PR ակցիաների` այդ փոփոխությունների ներքին կոնֆլիկտը ավելի խորն է: Այսօրվա իշխանությունները պետք է քայլ անեն ավելի իրական և ավելի լուրջ փոփոխություններ իրականացնելու համար և կամաց-կամաց պետք է նաև պայքարեն օլիգարխների դեմ, եթե այսօրվանից սկսեն` կկարողանան մնալ, քանզի այս իրավիճակում` քաղաքական ճնշումների և տնտեսական թուլության պարագայում, համակարգը չի կարող գոյատևել:
– Պարոն Կիրակոսյան, ինչպե՞ս կարող է այս իշխանությունը պայքարել օլիգարխների դեմ, երբ ինքը հենված է նույն այդ օլիգարխների վրա: Այս իշխանությունն այդքան ուժ կգտնի՞ իր հիմքը հանդիսացող օլիգարխներից ազատվելու համար:
– Այն, ինչ տեղի ունեցավ Հայաստանում, ցույց է տալիս, որ օլիգարխներն այլևս չեն վերահսկվում պետության կողմից, և հիմա օլիգարխները վտանգ են դարձել հենց պետության համար: Չվճարելով հարկերը, ներգրավվելով կոռուպցիոն և օլիգարխիկ համակարգի մեջ՝ իշխանական համակարգը իր համար սպառնալիքներ է ստեղծում: Հայաստանի իշխանությունը կարիք ունի ավելի ուժեղ պայքարելու օլիգարխիկ համակարգի դեմ, այդ իսկ պատճառով է, որ իրական կոնֆլիկտ եղավ հենց կառավարողների միջև, կոնֆլիկտն այլևս իշխանության և ընդդիմության միջև չէ:
– Աստանայից հետո ղարաբաղյան կարգավորման «ճակատում» մի տեսակ դադար է: Հաշվի առնելով, որ 2011-ը նախընտրական տարի է, կարելի՞ է ենթադրել, որ այդ պասիվությունը կշարունակվի նաև այս տարվա ընթացքում և ԼՂ կարգավորման գործընթացում որևէ զարգացման մենք այդպես էլ ականատես չենք լինի:
– Դիվանագիտական իմաստով մենք չտեսանք որևէ իրական շարժ կամ հարցի լուծում և միգուցե չենք տեսնի նաև այս տարի: Խնդիրը Մինսկի խմբի մեջ չէ, խնդիրը Ադրբեջանն է: Մինչև Ադրբեջանը չգիտակցի, որ պետք է բաց թողնի Ղարաբաղը, դիվանագիտորեն ոչ մի իրական առաջընթաց այս խնդրում չի լինի: Ղարաբաղյան հիմնահարցի երկու կողմերը շատ հեռու են միմյանցից, և վտանգը դիվանագիտությունից չի գալիս, այլ այնտեղից, որ 2011-ին Ադրբեջանը վերջնականապես հետ կկանգնի դիվանագիտությունից, ինչն էլ կհանգեցնի ռազմական գործողությունների և վաղ պատերազմի:
– Ռուս-ամերիկյան հարաբերությունները 2010թ. բավականին ջերմացել էին, սակայն այժմ, երբ ԱՄՆ Կոնգրեսում մեծամասնություն են կազմում հանրապետականները, ովքեր քննադատում էին Օբամային Ռուսաստանի հետ սերտ հարաբերություններ սկսելու համար, կարելի՞ է սպասել ԱՄՆ արտաքին քաղաքականության փոփոխություններ: Եթե այո, այդ փոփոխություններն ինչպե՞ս կարող են արտահայտվել ԱՄՆ քաղաքականության վրա մեր տարածաշրջանում:
– Չեմ կարծում, որ նման փոփոխություններ լինեն: Ամենից առաջ հանրապետականները մեծամասնություն ունեն միայն Ներկայացուցիչների պալատում, ոչ թե Սենատում, և նրանց ուժը դրանով այլ է. Օբամայի դեմ նրանց առաջնահերթությունը ավելի շատ վերաբերում է ներքին քաղաքականությանը: Իսկ եթե խնդիրը վերաբերի արտաքին քաղաքականությանը, ապա դա ավելի շուտ կառնչվի Իրաքին և Աֆղանստանին, բայց ոչ Ռուսաստանին: Ինչ վերաբերում է Հայաստանին` ռուս-ամերիկյան հարաբերությունների լավացումը մեզ համար ե՛ւ լավ է, ե՛ւ վատ: Լավ է այն պատճառով, որ մեզ համար ցանկալի չէ, որ տարածաշրջանը լինի մրցակցության դաշտ Ռուսաստանի և Միացյալ Նահանգների միջև: Վատ է, քանզի ամերիկացիները ցանկանում են գործարքի գնալ ռուսների հետ և տալով Ռուսաստանին ավելի շատ ուժ և իշխանություն այս տարածաշրջանում` ստանալ վերջինիս օգնությունը Իրանի, Իրաքի և Աֆղանստանի հետ կապված: Սա նշանակում է, որ Ամերիկայի համար այս տարածաշրջանը ավելի քիչ կարևոր է և ռուս-ամերիկյան մեծ հարաբերությունների ամենաներքևում է գտնվում:
– Կա կարծիք, որ հայ-թուրքական հարաբերությունները կվերսկսվեն, եթե այս տարվա հունիսին Թուրքիայում կայանալիք ընտրությունների արդյունքում Թուրքիայի իշխող կուսակցությունը շարունակի խորհրդարանում մեծամասնություն կազմել: Դուք հեռանկարներ տեսնո՞ւմ եք հայ-թուրքական հարաբերությունների առումով, և կարելի՞ է այս տարվա ընթացքում որոշակի զարգացումների սպասել:
– Ես այժմ ավելի քիչ լավատես եմ, քան սովորաբար: Թուրքիան դառնում է ավելի քիչ ազնիվ և ավելի քիչ լուրջ Հայաստանի հետ հարաբերությունները բարելավելու առումով: Արդեն որոշված է, որ Թուրքիայի ներկայիս կառավարությունը հաղթելու է ընտրություններում, բայց այստեղ երկու խնդիր է առկա: Առաջին` ընտրություններից հետո, երբ Թուրքիան պատրաստ կլինի նորից ներգրավվել հայ-թուրքական դիվանագիտության մեջ, Թուրքիայի համար ավելի կարևոր խնդիրներ կծագեն` կապված Կիպրոսի, քրդերի և Իսրայելի հետ, և Հայաստանի հետ հարաբերությունների կարգավորումը նրա համար կդառնա քիչ կարևոր: Երկրորդ` եթե նույնիսկ թուրքական կառավարությունը որոշի վերսկսել հայ-թուրքական դիվանագիտությունը, այնուամենայնիվ, Թուրքիան վերջերս էլ ցույց տվեց, որ ինքը չի կարողանում որոշում կայացնել` չգիտի, թե ինչ է ուզում Հայաստանից: Ամենավերջին օրինակն այն է, որ մի քանի օր առաջ Թուրքիայի վարչապետը սպառնաց վերացնել Կարսի հուշարձանները, որոնք կառուցել է թուրք ճարտարապետը, և որոնք խորհրդանշում են հենց հայ-թուրքական հարաբերությունները: Այս ամենը նշանակում է, որ Թուրքիան քաղաքական շիզոֆրենիայով է տառապում` մի օր նա դրական բան է ասում Հայաստանի մասին, հաջորդ օրը Հայաստանին համարում է թշնամի: Սակայն հայ-թուրքական հարաբերություններում Հայաստանը երկու դիվանագիտական հաջողություններ է գրանցել` Ղարաբաղն այլևս կապված չէ հայ-թուրքական խնդրի հետ, ինչպես նաև Թուրքիան արդեն կորցրել է Ադրբեջանը: Հայաստանի դիվանագիտությունը պետք է պահի այդ հաղթանակները:
