«Առաջին լրատվական»-ի զրուցակիցն է Միջազգային ճգնաժամային խմբի (ICG) Կովկասյան ծրագրերի տնօրեն Լոուրենս Շիթսը
– Պարոն Շիթս, այդքան սպասված կազանյան եռակողմ հանդիպումն, ըստ էության, չհանգեցրեց էական արդյունքների: Այդ իրավիճակից ելնելով` ինչպիսի՞ն են առաջիկայում ԼՂ խնդրի կարգավորման հարցում առաջընթաց արձանագրելու հնարավորությունները:
– Ցավոք, դա այդպես է: Չնայած մենք շատ քիչ տեղեկություն ունենք այն մասին, թե ինչ է Կազանում տեղի ունեցել, բայց այս իրավիճակում կարելի է ասել, որ կազանյան հանդիպումը չհանգեցրեց շոշափելի արդյունքների: Հուսանք, որ ինչ-որ բան կփոխվի, և որ առաջիկայում առաջընթացի հասնելու հույսերը չեն սպառվի:
– 2008թ. մինչ օրս Ռուսաստանին և անձամբ նախագահ Մեդվեդևին այդպես էլ չհաջողվեց արդարացնել Արևմուտքի կողմից իրեն տրված քարտ-բլանշը` հանդես գալու որպես առաջատար միջնորդ ԼՂ հարցի կարգավորման գործընթացում: Չե՞ք կարծում, որ Կազանից հետո ԱՄՆ-ն և Ֆրանսիան կփորձեն ինչ որ իմաստով նախաձեռնությունն իրենց ձեռքը վերցնել:
– Ես չեմ կարծում, որ Ռուսաստանին քարտ-բլանշ էր տրվել: Ռուսաստանի ակտիվությունը բացատվում է այլ հարցերով, որոնք վերաբերում են մի կողմից ԱՄՆ-ի, Ֆրանսիայի և Արևմուտքի միջև հարաբերություններին, մյուս կողմից` Ռուսաստանի: Ռուսաստանի ակտիվությունը նաև կապված է այն հանգամանքի հետ, որ վերջինս շատ լավ գիտի այս տարածաշրջանը, մարդկանց, որոնք դուրս են եկել Խորհրդային Միությունից:
– Մինչ Կազանի հանդիպումը Եվրախորհրդարանում ԵԱՀԿ Մինսկի խմբի ֆրանսիացի համանախագահ Բեռնար Ֆասիեն հայտարարեց, որ եթե առաջիկայում չընդունվեն հիմնարար սկզբունքները, ապա իրենք ստիպված կլինեն կարգավորման նոր հայեցակարգ առաջարկել: Իսկ կազանյան հանդիպումից հետո Ֆրանսիայի արտգործնախարարը Մոսկվա կատարած այցի ժամանակ հայտարարեց, որ կողմերին լրացուցիչ առաջարկներ կներկայացվեն: Այս ամենից ելնելով` կարելի՞ է ասել, որ Կազանում վերջնականապես թաղվեցին Մադրիդյան սկզբունքները, և, Ձեր կարծիքով, կողմերից որի՞ն ձեռնտու կլինի առաջարկվող նոր սկզբունքները:
– Դեռևս վաղ է խոսել Մադրիդյան սկզբունքների թաղման մասին: Բայց շատ հավանական է, որ շատ շուտով (հնարավոր է` ոչ այսօր, ոչ էլ վաղը) անհրաժեշտ կլինի շարունակել հակամարտության կարգավորումը այլ հայեցակարգերով:
– Այսօր շատ է խոսվում նաև այն մասին, որ հնարավոր է առաջիկայում փոփոխվի Մինսկի խմբի ֆորմատը, ինչպես նաև Ղարաբաղը վերադառնա բանակցային սեղանին: Ձեր կարծիքով, ինչքանո՞վ է դա հավանական՝ հաշվի առնելով նաև վերջերս Եվրամիության ակտիվացումն այս գործընթացում:
– Եթե մոտ ժամանակներում Մինսկի գործընթացից արդյունքներ չլինեն, ապա, բնականաբար, կդրվի հակամարտությունը այլ միջոցներով կամ ֆորմատներով լուծելու հարցը: Ինչ վերաբերում է Եվրամիության ակտիվությանը, ապա դա պետք է ողջունել: Այդ ակտիվությունը բացատրվում է պատերազմի հնարավոր վերսկսման մտահոգությամբ` այն պատճառով նաև, որ նոր պատերազմն ամենայն հավանականությամբ առավել մասշտաբային բնույթ կունենա, քան նախորդը:
– Կազանի հանդիպումից երկու օր անց Ադրբեջանում տեղի ունեցավ ռազմական մեծ շքերթ, որը, շատ փորձագետների գնահատմամբ, Բաքվի պատասխանն էր կազանյան հանդիպմանն ու միջազգային հանրությանը: Համաձա՞յն եք, արդյոք, այն գնահատականների հետ, որ այդ ռազմական շքերթով Ադրբեջանը ցույց տվեց աշխարհին, որ ինքը պատրաստ է ռազմական ճանապարհով լուծել ԼՂ հարցը:
– Այդ ռազմական շքերթը նախատեսված էր կազանյան հանդիպումից շատ վաղ, և ես որևէ կապ այս երկու իրադարձությունների միջև չեմ տեսնում: Այստեղ ինչ-որ ծրագրավորված ազդակ չկար, իսկ եթե կար էլ, ապա այն շատ մակերեսային է:
– Ձեր գնահատմամբ` ներկայում որքանո՞վ է մեծ պատերազմի վերսկսման հավանականությունը, քանզի Ադրբեջանն ուղղակիորեն հայտարարում է այդ մասին: Պարոն Շիթս, Ձեր կարծիքով, հնարավո՞ր է ղարաբաղյան հարցը լուծել պատերազմական ճանապարհով և ինչպիսի՞ արդյունքների կհանգեցնի այդ նոր պատերազմը:
– Ես և մեր կազմակերպությունը բազմիցս ասել ենք և գրել, որ հակամարտության երկու կողմերն էլ վերջին երկու տարիների ընթացքում օգտագործել են թշնամական հռետորաբանություն: Պետք է ևս մեկ անգամ ընդգծեմ, որ նոր պատերազմը բացառապես այլ բնույթի կլինի, քան նախորդը, որը տեղի է ունեցել մինչև 1994թ.: Եվ առաջնային պատճառը կողմերի զինվածության մակարդակն է: Դատելով մեզ հասած լուրերից` այդ զինումը շարունակվում է: Նոր պատերազմը հնարավոր է տեղի ունենա ոչ միայն Ղարաբաղի տարածքում, այլ նաև նրա շրջանակներից դուրս: Պատերազմը վտանգավոր կլինի նրանով, որ դրա մեջ կարող են ներքաշվել Ռուսաստանը, Թուրքիան և անգամ Իրանը: Իսկ դա բավականին մտահոգիչ իրավիճակ է: