«Առաջին լրատվական»-ի զրուցակիցն է Բրյուսելում գործող Եվրոպական քաղաքականության կենտրոնի փորձագետ Ամանդա Փոլը:
– Տիկին Փոլ, ո՞րն էր Ձեր առաջին տպավորությունը, երբ լսեցիք Ռամիլ Սաֆարովի էքստրադիցիայի և արդեն Ադրբեջանում նրան ազգային հերոսի պատվին արժանացնելու մասին:
– Ես իրականում զարմացա, երբ իմացա, որ Հունգարիան որոշել է Սաֆարովին արտահանձնել Ադրբեջան՝ համոզմամբ, որ նա այնտեղ կշարունակի կրել իր պատժաչափը: Հաշվի առնելով այն փաստը, որ Սաֆարովն Ադրբեջանում դիտարկվում է որպես քաջ և հարգված անձնավորություն, քիչ հավանական էր, որ Ադրբեջանի իշխանությունը հետևողական կլիներ հետագա 25 տարիներին նրան անազատության մեջ պահելու հարցում:
– Ինչպե՞ս կգնահատեք Ռամիլ Սաֆարովին Ադրբեջան արտահանձնելու Հունգարիայի որոշումը, երբ ակնհայտ էր, որ նա չէր շարունակելու կրել իր դատավճիռը:
– Հունգարիայի որոշումն ամբողջությամբ օրինական էր, պարզապես՝ փոքր-ինչ միամիտ: Ավելին, Հունգարիան ԵՄ անդամ առաջին պետությունը չէր, որ կիրառել էր էքստրադիցիան, թեև այլ դեպքեր այսպիսի մեծ դիվանագիտական ալիք չէին բարձրացրել: Օրինակ՝ 2001 թվականին Վարուժան Կարապետյանին Ֆրանսիան արտահանձնեց Հայաստան, որտեղ անմիջապես ՀՀ նախագահ Ռոբերտ Քոչարյանը նրան ներման արժանացրեց: Կարապետյանը դատապարտվել էր ցմահ ազատազրկման` 1983 թվականին Օրլի օդանավակայանում պայթուցիկ տեղադրելու համար, ինչի արդյունքում 8 մարդ էր մահացել: Իհարկե, այդ օրերին Հարավային Կովկասի և միջազգային հանրության միջև հարաբերությունները բավական տարբեր էին այսօրվանից: Անշուշտ, ԵՄ-ն ոչ մի դերակատարություն չուներ, իսկ այսօր ԵՄ-ն շատ ավելի ակտիվ է ներգրավված նման գործընթացներում:
– Ի՞նչ եք կարծում՝ Սաֆարովի դեպքը լարվածություն չի՞ ստեղծի Հայաստանի ու Ադրբեջանի միջև, և դա բացասաբար չի՞ ազդի երկու երկրների դիվանագիտական հարաբերությունների վրա:
– Ցավոք, թվում է՝ Սաֆարովի դեպքը լարվածություն է ստեղծել արդեն իսկ անկայուն և թույլ տարածաշրջանում՝ այս դիվանագիտական փոթորկի մեջ ներքաշելով ԱՄՆ-ին, ԵՄ-ին և ՌԴ-ին:
– Համաձայն որոշ քաղաքագետների դիտարկումների՝ Հայաստանն այսօր դիվանագիտորեն ավելի հզոր է, քան եղել է ամբողջ բանակցային գործընթացի ընթացքում: Ինչպե՞ս եք գնահատում բանակցային գործընթացում Հայաստանի վիճակը` որպես հակամարտող կողմ:
– Համաձայն եմ, որ ստեղծված իրավիճակը որոշ չափով հօգուտ Հայաստանի է` խաղաղ բանակցությունների տեսանկյունից, քանի որ Երևանը կարող է ասել, որ այն ջերմ ընդունելությունը, որը Սաֆարովը ստացավ Բաքու վերադառնալով, ցույց է տալիս, որ Ադրբեջանը շահագրգռված չէ Հայաստանի հետ խաղաղություն հաստատելու հարցում։ Երկու կողմերի համար էլ ճիշտ կլինի վստահության հաստատումը և ժողովուրդների միջև կապերի հաստատումը: Սաֆարովի դեպքն ավելացրեց թշնամանքը, որն առկա էր Ադրբեջանի և Հայաստանի միջև, ավելացրեց նաև բացասական հռետորաբանությունը: Ցավոք, այս դեպքը նաև բացասական ազդեցություն կունենա այն մարդկանց ջանքերի վրա, որոնք կաշխատեն դրական երկխոսություն ծավալել երկու պետությունների միջև: Սա իսկապես անհանգստանցող իրավիճակ է:
– Ի՞նչ եք կարծում՝ ճիշտ ժամանա՞կն է, որ Լեռնային Ղարաբաղը դառնա բանակցային կողմ բանակցային գործընթացում:
– Ես կարծում եմ, որ դա իսկապես դրական առաջխաղացում կլիներ` հաշվի առնելով այն հանգամանքը, որ նրանք պետք է ապրեն խաղաղությունը, գործարքը և լուծումը: Իհարկե, սա նշանակում է, որ ամբողջ համայնքում պետք է ներառել Ղարաբաղի, Ադրբեջանի տեղահանված ժողովրդին ևս:
– Հայաստանը պե՞տք է ճանաչի ԼՂՀ անկախությունը:
– Ես չեմ կարծում, որ ԼՂՀ անկախության ճանաչումը որևէ հաջողության կհասնի, դա կբարդացնի և կթուլացնի բանակցային գործընթացի լուծումը, ինչպես նմանատիպ այլ դեպքերում, օրինակ՝ Հարավային Օսիա և Աբխազիան։ Նման քայլը կխորացնի լարվածությունը տարածաշրջանում և չի ողջունվի միջազգային հանրության կողմից:
– Հաշվի առնելով Հայաստանի և Ադրբեջանի միջև հարաբերությունները նույնիսկ Սաֆարովի դեպքից առաջ՝ հանցագործի էքստրադիցիան կարո՞ղ է սպառնալ տարածաշրջանային անվտանգությանը՝ հանգեցնելով Հայաստանի և Ադրբեջանի միջև պատերազմի, լարվածություն առաջացնելով տարածաշրջանի կարևոր խաղացողների՝ Վաշինգտոնի, Մոսկվայի և Բրյուսելի միջև:
– Հարավային Կովկասում տարածաշրջանային անվտանգությունն անկայուն է և կարող է կտրուկ փոխվել ամեն օր: Միջադեպերը, որոնք զգացմունքներ են առաջացնում, կարող են տանել իրավիճակի արագ շիկացման: Ես կարծում եմ, որ ո՛չ Հայաստանը, ո՛չ Ադրբեջանը պատերազմ չեն ցանկանում ամենաքիչը ծախսերի, նաև՝ մարդկային կյանքերի կորստի և արդեն իսկ տարածաշրջանում թափված արյան համար:
– Կարծում եմ՝ ծանոթ եք այն արձագանքներին, որոնք այս հարցի կապակցությամբ հնչեցվեցին ԵՄ-ի և ԱՄՆ իշխանության կողմից: Ի՞նչ եք կարծում, Քեթրին Էշթոնի հայտարարությունը ադեկվա՞տ արձագանք էր այս իրավիճակում: Ինչպե՞ս կհամեմատեք Ռամիլ Սաֆարովի էքստրադիցիայի վերաբերյալ ԱՄՆ-ի, Մոսկվայի և ԵՄ-ի հայտարարությունները:
– ԵՄ-ն փորձում է բալանսավորված մոտեցում ցուցաբերել, երբ հարցը Հայաստանին, Ադրբեջանին և Լեռնային Ղարաբաղի կոնֆլիկտին է վերաբերում: Էշթոնի հայտարարությունը հենց այս մոտեցումն էր արտացոլում: