«Առաջին լրատվական»-ի զրուցակիցն է փորձագետ Արբակ Խաչատրյանը։
–Պարոն Խաչատրյան, Լեռնային Ղարաբաղում տեղի ունեցած ողբերգությունից շատ առաջ Ձեր «Փոքր երկրները չպետք է լինեն տիկնիկավարի ձեռքում խամաճիկներ, այդ թվում՝ Հայաստանը» հոդվածում հայ ժողովրդին զգուշացրել էիք վտանգների մասին, այդ թվում՝ տարածաշրջանը կարող է Ուկրաինայի պես զոհաբերության ապրանք դառնալ… Եվ երկար տարիներ անխոնջ խոսում էիք ՀՀ 3 նախկին նախագահների պատճառած վնասի մասին ժողովրդին ու երկրին… Ինչպե՞ս կմեկնաբանեք այսօր վերջին իրադարձությունները Ղարաբաղում և Հայաստանում։
-Ինձ ամենաշատը ցնցեց այն, որ այսօրվա սերունդը` ավելի քան հարյուր հազար ղարաբաղցիներ, ունենալով այդքան զենք, հեշտությամբ հրաժարվեցին ամեն ինչից, մինչդեռ նրանց նախնիները հազարավոր տարիներ հերոսաբար կռվել են իրենց տան համար թաթարների, պարսիկների, թուրքերի դեմ և պաշտպանել սեփական հայրենիքը իրենց ժառանգների համար: Այսօր հայերը մեղադրում են բոլորին՝ ոմանք ռուսներին, ոմանք թուրքերին կամ հրեաներին, ոմանք երկրի առաջին, երկրորդ, երրորդ կամ չորրորդ ղեկավարին կամ ԼՂՀ ղեկավարությանը… Վերլուծելով այսօրվա իրողությունները՝ ես ավելի եմ համոզվում իմ հայտարարությունների ճշմարտացիության մեջ այն մասին, որ մեղավորությունն այդ կեղծ արժեքներն են, որ իմ ժողովրդի մեջ սերմանել են Ադրբեջանից Հայաստան հյուրախաղերով ներթափանցած չարագործներ ապստամբները։
Բայց ոչ պակաս վնաս պատճառեցին նրանց կատարողներն ու ստրուկները հենց Հայաստանից։Հիշեք, թե ինչպես էինք մենք ապրում խորհրդային տարիներին, ինչպես ենք մեծացել ու դաստիարակվել սիրով, ընկերներ ենք եղել, աջակցել ենք միմյանց և վայելել կյանքը։ Դպրոցում մենք ստացել ենք ոչ միայն բարձրակարգ կրթություն, այլև, ինչպես մեր ընտանիքներում, մեզ սովորեցրել են առաջին հերթին լինել և մնալ ՄԱՐԴ, սիրել և գնահատել մեր տունը, մեր հայրենիքը։ Մեր ժողովուրդն աշխարհին տվել է հայտնի գիտնականներ, ֆիզիկոսներ, ճարտարապետներ, ճարտարագետներ, ովքեր իրենց ուղեղով բարձրացրել են երկրի հեղինակությունը։ Հետո իշխանության եկան առևտրականներն իրենց «արժեքներով»։ Իսկ այնտեղ, որտեղ առևտուր է, առաջին պատվավոր հորիզոնական է բարձրանում ոչ թե տունը, ընտանիքը, հայրենիքը, այլ փողը։ Եվ եթե 30 տարուց ավելի ժողովրդի մեջ սերմանվի միայն այդ «արժեքը», ապա նրանք կանասնացվեն, և նրանց հայրական տան ու հայրենիքի հետ կապող արմատները կչորանան։
Ցավոք սրտի, այս սերունդն այլ արժեքներ ուղղակի չի տեսել ու չգիտի, այլապես մենք անձնուրաց պայքար կմղեինք պատվի ու արժանապատվության, մեր հայրական տան, ընտանիքի, մեր հազարամյա հայրենիքի համար։ Հիմա խոսում ենք տոկոսային մեծամասնության մասին, բայց ես ուզում եմ արտահայտել հիացմունքս և գլուխ խոնարհել այն տղաների ու տղամարդկանց հիշատակի առաջ, ովքեր զոհվել են անհավասար մարտում՝ պաշտպանելով իրենց ընտանիքն ու հայրենիքը։ Ինչ վերաբերում է նրանց, ովքեր առանց կռվի հանձնել են իրենց տունը, նշանակում է, որ այդ տանը իրական արժեքների փոխարեն եղել են 30 տարի վաճառականների ներդրած արժեքը՝ փողը, որը հաղթեց պատվին ու արժանապատվությանը, հայրենիք ու հայրական տուն հասկացողությանը։ Ձեր տունը փողն է, իսկ այսօր տունն արժեզրկվել է, քանի որ փոխվել է տարածքի տերը։ Ինչո՞ւ պետք է մարդ մնա այս տարածքում, եթե ամեն ինչ արժեզրկվել է։
Սա է ղարաբաղյան իրադարձությունների հիմնական պատճառը։ Ի վերջո, եթե զինված ավազակը ներխուժի ձեր տուն, սկսի նվաստացնել և սպառնալ ձեր երեխաներին և կնոջը (բռնաբարել, սպանել), ձեզ հրամայի դուրս գալ այնտեղից, ապա այն տղամարդը, ով գնահատում է իր ընտանիքը և գիտի, թե ինչ է պատիվն ու արժանապատվությունը, մինչև արյան վերջին կաթիլը կպաշտպանի ու կպայքարի, այլ ոչ թե խաղաղություն կմուրա… Եվ կապ չունի, թե այս ավազակը ինչ ազգության է, մեր իսկ հայը, ադրբեջանցի, ռուս, թե այլմոլորակային… Իմ երիտասարդության տարիներին, եթե Աստված մի արասցե, ինչ-որ տականք համարձակվեր անարգել աղջկան, ապա նրա հայրը կամ եղբայրները, չմտածելով իրենց հետագա ճակատագրի մասին, կսպանեին այս տականքին ու դրան ստեղծած հորը:
Պատկերացնո՞ւմ եք, թե ինչպիսի հոգեբանորեն վիճակում են հիմա ղարաբաղցի երեխաները, ովքեր անցնելով Լաչինի անցակետով տեսան, թե ինչպես են հայրենի պետությունն ու ազգը իրենց ծնողներին լաթի վերածում, արժեզրկում… Վաղը կուզենան փորձել ստորաղոցի դերը… Ոչ ոքի չփրկեցին ոչ «էլիտար» դպրոցները, ոչ խոշոր բանկային հաշիվները, ոչ առանձնատներն ու ծառաները։ Իսկ այսօր այս մարդիկ խոսում են հայրենասիրության ու հայրենիքի մասին… Եթե դու անարգել հանձնել ես տունդ, ապա դու արդեն վաճառական ես: Ի դեպ, հաճախ այդ «էլիտար» դպրոցներն ու բուհերը արտադրում են կենսանյութ, որը կորցրել է իր կողմնորոշումը, խիղճը, արժանապատվությունը, աշխատում է միայն անձնական շահի համար և չունի հայրենիք։ Որքան դուք ցածր արժեքների և շարժառիթների կրողն եք, այնքան ավելի էժան է ձեզ գնելը:
-Այսօր ընդդիմությունը մեղադրում է գերագույն գլխավոր հրամանատար Նիկոլ Փաշինյանին՝ ասելով, որ նա հանձնել է Ղարաբաղը…
-Հիմա կապ չունի, թե ով է հանձնել՝ Պողոսը թե Պետրոսը… Ո՞ւր են մեր մեծարված գեներալներն ու հրամանատարները, ո՞ւր է անհետացել սպայի պատիվն ու արժանապատվությունը։ Եթե գլխավոր հրամանատարը, գեներալը կամ հրամանատարը նահանջի հրաման է տալիս (եթե դա մարտավարական քայլ չէ), վայր դնել զենքերը, հանձնել հայրենիքը, խաղալ մի ամբողջ ժողովրդի ճակատագրի հետ, ապա այդպիսի հրամանատարը պետք է տեղում գնդակահարվի՝ առանց քննության և դատաքննության: Իսկապե՞ս մենք այլևս չունենք իսկական հայրենասեր սպաներ, որոնց համար սպայի պատիվը կարևոր է։ Այսօր մենք ունենք ԼՂՀ 3 նախագահներ, պաշտպանության նախարար, գեներալներ, կառավարության անդամներ, ովքեր վերցրել ու հանձնվել են ադրբեջանցիներին… 28 տարուց ավելի նրանք զբաղված են եղել միայն գողությամբ, նրանց արժեքները՝ թանկարժեք իրերը, իրենց սեփականությունն ու գողացված միլիոններն են։
Նրանք չէին ուզում կորցնել այդ ամենը։ Եվ կապ չունի, որ մորթել ու սպանել են կանանց ու երեխաներին, նրանց գլխավոր հավատն ու հույսը՝ ապրելն ու պահպանելն է իրենց հարստությունը՝ նույնիսկ գերու դերում։ Սա նրանց «պատիվն ու արժանապատվությունն է»։ Սա այդ արժեքների փոփոխության վառ օրինակ է այն վիրուսի մասին, որի մասին ես խոսում եմ։ Իրո՞ք չգտնվեց իրական տղամարդ, ով տեղում գնդակահարեր նրանց դավաճան պահվածքի ու հրամանների համար։ Անկեղծ ասած, ինձ տհաճ է այդ մասին խոսել:
-Ցավոք սրտի, այն ամենը, ինչ ասացիք, ճիշտ է, ինչի մասին գրել էիք դեռ 2003-ին ՌԴ նախագահին ուղղված բաց նամակներով, ինչպես նաև երկու տարի առաջ դիմեցիք Հռոմի պապին և Նոբելյան մրցանակակիրներին արժեքների վերականգնման և այն մասին, որ մեր Երկիրն այլևս չի կարող դիմակայել մարդու կուտակված մեղսագործությանը… Այսօր ամբողջ աշխարհը Սոդոմ-Գոմորի է հիշեցնում… Բայց ինչպես կարող էր Ղարաբաղի փոքր ժողովուրդը, առանց Հայաստանի, դիմակայել թուրք-ադրբեջանական տանդեմին…
-Ղարաբաղցիները համաշխարհային ռեկորդ սահմանեցին՝ հաշված ժամերի ընթացքում 3 միլիոն միավոր զենքով, խոնարհաբար հանձնեցին հայրենիքը, լքեցին իրենց տները, լքեցին իրենց պատմական տարածքը։ Կամ ժողովուրդը շոկի մեջ էր տևական շրջափակումից, Հայաստանի ու Ղարաբաղի կոռումպացված իշխանություններից, ռուս խաղաղապահների անգործությունից կամ նրանց արժեքներն ու հոգիները կոռոզիայի են ենթարկվել կարիեսից ու փտումից։ Վերջինս ամենավտանգավորն է ու բուժելն անհնար է: Սա հզոր կենսաբանական զենք է Հայաստանի դեմ:
Եվ մի վիրավորվեք: Սա այն աղետի սկիզբն է, որը գալիս է հայ ժողովրդի գլխին։ 2020 թվականին ես առաջարկել եմ դատի տալ Ադրբեջանի երեք քաղաքացիների, ովքեր ջանասիրաբար իրականացրել են Հայաստանի առաջին նախագահի կողմից հորինված հայկական պետականությունը ոչնչացնելու ղարաբաղյան ծրագիրը։ Ես հասկացա, որ Հայաստանի դեմ հարյուրավոր միլիարդների հաշիվներ են բարձրացվելու այն ամենի համար, ինչ արվել է Ադրբեջանի տարածքում 28 տարվա ընթացքում՝ բարոյական վնասի փոխհատուցմամբ։ Բայց այն ժամանակ ոչ ոք չտեսավ այս սցենարը։ Սակայն այսօր Ղարաբաղի երեք նախագահներ հայտնվել են Բաքվի բանտում։ Եվ պատկերացրեք, թե ինչպիսի ցուցմունքներ ու փաստաթղթեր են ընկնելու ադրբեջանցիների ձեռքը, այդ թվում՝ այնպիսի տեղեկություններ, թե այդ հրեշների կողմից քանի միլիարդների խարդախություններ են արվել Հայաստանի իշխանությունների հետ համատեղ։ Էլ չեմ խոսում նրանց ունեցած գաղտնի տեղեկատվության մասին։ Եթե դա ժամանակին չկանգնեցվի (որը ես անձամբ կասկածում եմ), ապա Հայաստանը կկորցնի իր պետականությունը։
Ստացվում է, որ ղարաբաղյան ծրագրով, որը այս հրեշները մատուցել են են հայ ժողովրդին, սկզբում ոչնչացվելու է Ցեղասպանություն հասկացությունը, իսկ հետո՝ պետականությունը։ Ի դեպ, Հայաստանում շատերն ընկնում են տարբեր շարժումների մեջ՝ եվրոպական, սորոսյան կամ այլն, միայն այն պատճառով, որ դեմ են գողությանը, բայց ավելի լավը չեն, որովհետև դաստիարակվել են այդ նեխած արժեքներով, որոնք տեսել են 30 տարի։ անընդմեջ. Միաժամանակ նշում եմ, որ ո՛չ Ռուսաստանում, ո՛չ Հայաստանում և ո՛չ էլ որևէ այլ տեղ գողացված միլիարդները չեն օգնել ռազմական գերակայության հասնելուն, ընդհակառակը, այդ ամենը շրջվել է նրանց դեմ։
-Պարոն Խաչատրյան, մեզ հայտնի է, որ ձեր անվտանգության ծրագրերը քննարկվում են Չինաստանում, Մյունխենում, բայց Հայաստանը անվտանգային խնդիր ունի։ Ինչպե՞ս դա կբացատրեք:
-Այսօր միջազգային պայմանագրերը, նորմերն ու կառույցներն այլևս չեն գործում ամբողջ աշխարհում։ Ամենամեծ պետությունները՝ Ամերիկան, Ռուսաստանը, Չինաստանը, չեն կատարում ո՛չ իրենց պայմանավորվածությունները, ո՛չ իրենց պարտավորությունները։ Երկրորդ համաշխարհային պատերազմից հետո ՄԱԿ-ի գործառնական մեխանիզմը խախտեց առաջին դերակատարը՝ ԱՄՆ նախագահ Ռեյգանը, իսկ երկրորդ կատակասերը դարձավ գործիք ու հստակ ցույց տվեց այս կառույցի անկարողությունը։ Այսօր շատ պետություններ կարծում են, որ ՄԱԿ-ը բարեփոխման կարիք ունի։
Իսկապե՞ս անհրաժեշտ է մեծացնել անպիտան կառույցները։ ՄԱԿ-ի ողջ կառույցը, Եվրախորհրդարանը, Արդարադատության միջազգային դատարանը և Կարմիր Խաչը ավելի շատ գումար են ծախսում, քան աշխարհի ողջ բնակչությունը։ Իսկ այսօր խոշոր պետությունները գործում են միայն իրենց շահերից ելնելով, որտեղ ցանկանում են պատերազմներ հրահրել կամ պատժամիջոցներ կիրառել։ Սա ոչ մի կապ չունի արդարադատության օրենքների և մարդկային նորմերի հետ։ Հստակ երևում է, որ խամաճիկ երկրների մեծ մասում նրանց օրենքներն ու Սահմանադրություններն անհրաժեշտ են օրենքի պատրվակով իրենց ժողովրդին պատժելու համար:
Օրինակ՝ Հայաստանում այնպիսի ստրուկ հոգիներ կան, որ եթե աշխարհի վախճանին հինգ օր մնա, նրանք դեռ կմտածեն, թե ինչպես փակեն բանկի վարկը։ Ղարաբաղում բռնաբարում ու սպանում էին երեխաների ու կանանց, իսկ բանկերը մտածում էին, թե նրանց փոխարեն ո՞վ է փակելու վարկերը։ Ոչ ոք չի մտածում, որ այդ մորեխները կամաց-կամաց, ինչպես քաղցկեղի մետաստազները, ոչնչացնում են մարդկությունը։ Անգամ ինկվիզիցիայի ժամանակ վաշխառուներին ամորձատում էին, Եվրոպայում թագավորական ընտանիքները նրանց համար Արյունոտ ուրբաթ էին կազմակերպում, բայց այնուամենայնիվ այս մորեխները ողջ մնացին։
-Արդեն պարզ է, որ համակարգը դադարել է աշխատել, իսկ դրա դիմաց Դուք ի՞նչ եք առաջարկում։
– Այս մասին արդեն այնքան շատ եմ գրել ու խոսել, բայց ձեզ համար, կփորձեմ հնարավորինս հակիրճ բացատրել։ Այսօր ՄԱԿ-ը ներառում է գրեթե 200 պետություն՝ բոլորն էլ իրենց հավակնություններով։ Այս հրեշը ոչ մի բան անելու ընդունակ չէ, առավել ևս՝ դադարեցնելու պատերազմները։ Նախկինում, երբ փոխվում էին համաշխարհային տերությունների մոտեցումները կամ պատկերացումները, փոխվում են նաև համաշխարհային կենտրոնները։ Այսօր, ինչպես ասացի, դա այլևս հնարավոր չէ, քանի որ միջուկային կամ կենսաբանական զենքը կոչնչացնի ամբողջ մոլորակը։ Ուստի, միայն համաշխարհային աղետից հետո (Աստված տա, որ ամբողջ մարդկությունը չկործանվի) գերտերությունները կկարողանան նստել բանակցությունների սեղանի շուրջ։ Հասկացեք, որ արմատները շատ ավելի խորն են, քան տեսնում եք: Զենքի մաֆիան այլևս չի կարող կանգ առնել:
Հին համակարգը փլուզվում է ձեր աչքի առաջ: Նախկինում վիրտուալ փող կար նավթի, գազի, ֆոնդային բորսաների, NASDAQ-ի, Միջազգային բանկի և այլնի համար, որոնք տեղափոխեցին տրիլիոններ, բայց այս համակարգը քայքայվում է։ Եվ երբ ինչ-որ բան կոտրվում է, սկսվում է բախում, դժգոհություն և մեղավորի որոնում: Ինչ-որ մեկը գոռում է, որ մեղավորը Ռուսաստանն է, մեկը՝ Ամերիկան է մեղավոր, բայց հիմա մենք դրա մասին չենք խոսում… Փոխանակումների, միջազգային կառույցների տեղերը զբաղեցնում են զինամթերքի այս կորպորացիաները։ Արդյունքում ունենք ու կունենանք թեժ կետեր, պատերազմներ, հակամարտություններ… Եվ սա չի կարելի կանգնեցնել, դա արդեն թմրանյութի նման է։ Սկսվել է շղթայական ռեակցիա: Ուստի անհրաժեշտ է ստեղծել նոր գլոբալ անվտանգության մեխանիզմ, որը կունենա ոչ միայն ազդեցություն, այլ նաև խախտող երկրներին պատժելու արագ արձագանքման համակարգ։ Այս մարմինը պետք է ունենա իր կենտրոնակայանը աշխարհի տարբեր տարածաշրջաններում։
Գլխավորն այն է, որ գերտերությունների ներկայացուցիչները տարածաշրջանային երկրների հետ միասին, որպես իրավահավասար, քննարկեն և կայացնեն որոշումներ, որոնք բխում են այդ տարածաշրջանի շահերից։ Եզրափակելով՝ ես պարզապես ուզում եմ ավելացնել, որ այսօր անհրաժեշտ է, առաջին հերթին, ամբողջ սրտով պայքարել իրական մարդկային արժեքների համար և դրանց հիման վրա ստեղծել անվտանգության այն համակարգը, որի մասին ես խոսում եմ։ Հակառակ դեպքում մենք կրկին կստանանք կոռումպացված, անզոր միջազգային օրենքներ ու կառույցներ, ինչպես այսօրվա ՄԱԿ-ը, որոնք, ինչպես հիմա, աշխարհը տանելու են կործանման։ Եվ վերջում, ուզում եմ դիմել լրագրողներին: Դուք տեսնում եք, թե ինչ եղավ Հայաստանի հետ, երբ երկրի կառավարման ղեկն ընկավ պատվիրված լրագրողի ձեռքը… Ընդհանրապես, աշխարհում ամբողջ ինֆորմացիան տրվում է լրագրողների միջոցով և պարզվում է, որ ձեզանից շատերը ինչ-որ մեկի պատվերը կատարելով, մարդկությանը հասցրեցին կործանման։
Սա միակ ոլորտն է, որը նախատեսված է ժողովրդին տեղեկատվություն հասցնելու համար։ Այն նույնիսկ կոչվում է չորրորդ իշխանություն։ Այսօր բոլորը դարձել են լրագրողներ և բլոգերներ, ովքեր երբեմն ցինիկաբար նկարահանում են իրենց հեռախոսներով, իսկ հետո համացանցում տեղադրում են տարբեր հանցագործություններ՝ սպանությունից մինչև մանկապղծություն, նույնիսկ չփորձելով կանխել դա։ Ես նույնիսկ չեմ ուզում մեկնաբանել սա: Երևի ի պաշտպանություն ձեզ, ձեզնից շատերը կասեն, որ լրագրությունը պարտավոր է միայն հաղորդել և տարբեր կարծիքներ հայտնել, բայց դա ընդամենը քողարկում է։ Միգուցե ձեզնից շատերը, գոնե հիմա, գիտակցում են, թե ինչ վնաս են հասցրել աշխարհին։ Համակարգը, որը մենք ցանկանում ենք ստեղծել, հիմնված է լինելու արդարության և մարդկային արժեքների վրա։ Պարզվում է, որ այս գաղափարն առանց ձեզ անիմաստ է։ Հետևաբար, տեղեկատվական բլոկն է, որը պետք է դառնա համամարդկային արժեքների կրողը և համաշխարհային անվտանգության հիմնական հենասյուներից մեկը, այլ ոչ թե չորրորդ կամ հինգերորդ իշխանությունը։
Բայց այսօր ինձ ամենաշատը մտատանջում է հետևյալը՝ դուք, իհարկե, կարող եք փոխել բոլոր օրենքները, նորմերը, մոտեցումները, վերաբերմունքը հարևանների նկատմամբ, բայց դա չի վերականգնի պաշտպանի ոգին։ Այսօր, երբ խոսում եմ հայ կնոջ, մոր հետ, տեսնում եմ թե ինչպես նա կարող է իր իսկ պաշտպանության համար թաքնվել օրենքների հետևում, եթե հաջողակ է՝ հարստության և դիրքի հետևում, բայց «ղարաբաղյան սինդրոմից» հետո տեսա, որ նա տղամարդու պաշտպանություն չի զգում, տղամարդու՝ որպես ընտանիքի ու հայրենիքի պաշտպան։ Սա հենց այն է, ինչ մենք պետք է վերականգնենք՝ այն, ինչ ժամանակին մեր հպարտությունն էր:
