ՀՀ արտաքին գործերի նախարար Էդվարդ Նալբանդյանը Ստեփանակերտում Արցախի նախագահ Բակո Սահակյանի և ՀՀ դեսպանի հանդիպումից հետո հայտարարել է, որ մինչև տարեվերջ մեկ երկիր աշխարհում կճանաչի Արցախի անկախությունը:
Թեման «Առաջին լրատվական»-ի հետ հարցազրույցում մեկնաբանել է Ռազմավարական և ազգային հետազոտությունների հայկական կենտրոնի տնօրեն, քաղաքագետ Մանվել Սարգսյանը:
– Պարոն Սարգսյան, ո՞ր երկիրը կարող է առաջինը ճանաչել Արցախը, ինչի՞ հիման վրա է նման հայտարարություն արվում:
– Այդ հայտարարության մեջ անգամ զարմանք առաջացրեց այն, որ Հայաստանի արտգործնախարարն ընդհանրապես խոսում է Ղարաբաղի միջազգային ճանաչման մասին: Տարիներ շարունակ ես հետևել եմ գործընթացին, և կարելի է ասել՝ ճանաչման հարցը սարսափ էր առաջացնում ոչ միայն Հայաստանի քաղաքական վերնախավում, այլ արտգործնախարարի մոտ: Եվ սխալ է ասել, թե որևէ ռազմավարություն կա հասնելու Ղարաբաղի միջազգային ճանաչմանը: Հիմա մեկ հայտարարությունից դժվար է այդպիսի եզրակացության գալ: Նալբանդյանին ո՞վ է հավատում: Չգիտեմ՝ ինչ նպատակներով է արել, բայց եթե արտաքին գործերի նախարարությունը իսկապես հասկացել է, որ ստրատեգիան (ռազմավարությունը) ղարաբաղյան խնդրով պիտի լինի Լեռնային Ղարաբաղի միջազգային ճանաչումը, դրան արդեն կարելի է ավելի լուրջ վերաբերվել: Նա պիտի մեկնաբանություններ տա՝ նման աշխատանքներ կատարվել են, չեն կատարվել: Ավանդական քաղաքականությունը, որը եղել է, հակառակն է՝ Հայաստանը որևէ քայլ չի անում, որպեսզի չխանգարի բանակցային գործընթացին: Ոչինչ չանելու կոնցեպտ էր: Բացատրություններ պիտի տրվեն՝ ինչի՞ հետ է դա կապված, ինչո՞ւ է դա արդիական դարձել և հատկապես ի՞նչ երկիր է, որ ուզում է ճանաչել Արցախը:
– Բայց բանակցային գործընթաց այսօր, ըստ էության, չկա: Այդ մոտեցումը հնացած չէ՞:
– Հենց դա եմ ասում՝ ուզում եմ, որ իրենք մեկնաբանեն՝ սա նշանակո՞ւմ է հայկական քաղաքականության վերանայում, թե՞ ոչ: Դժվար է մեկ հայտարարության հիման վրա նման եզրակացություններ անել:
– Իսկ ինչո՞ւ այդ երկիրը Հայաստանի Հանրապետությունը չէ, հատկապես հիմնախնդրի շուրջ ստեղծված նոր իրողությունների պայմաններում:
– Ըստ ավանդական կոնցեպտի, բնական է, որ դա չի կարող լինել Հայաստանը, որովհետև ավանդական կոնցեպտը դա է՝ չանել որևէ բան, որը խանգարում է բանակցություններին, իսկ բանակցություններն ասում են, որ Ղարաբաղի կարգավիճակի խնդիրը համաձայնությամբ պիտի լուծվի: Դա է դրվածքը, որը հնչեցրել է Մինսկի խումբը: Մարդիկ տասնամյակներ շարունակ հետևում էին այդ գծին: Երբ նման բան է հայտարարվում, անմիջապես սկսում ես զգալ, որ դա Հայաստանին չի վերաբերում:
– Այսինքն՝ Արցախը ՀՀ-ի կողմից ճանաչելու հարցը ավելի շատ մարտավարական գործիք է ազդելու Ադրբեջանի վրա՝ ոչ թե ռազմավարություն:
– Ինտրիգը դրա մեջ է՝ այստեղ սկզբունքների որևէ վերանայում կա՞ր, թե՞ նույն նպատակով է արվում հայտարարությունը: Ընդհանրապես նրանք հասկանո՞ւմ են՝ ինչ է նշանակում միջազգայնորեն ճանաչման կուրս:
– Բայց Դուք համոզված եք, որ դա ղարաբաղյան հարցի լուծման միակ ճիշտ ճանապարհն է:
– Դա ոչ թե ղարաբաղյան հարցի լուծումն է, այլ ցանկացած կոնֆլիկտ լուծվում է այն ժամանակ, երբ իրավունքներ են ճանաչվում: Երբ չի ճանաչվում, կոնֆլիկտը երբևէ չի լուծվում: Կոնֆլիկտի հիմնական բաղադրիչներից մեկն այն է, որ ավելի քան 20 տարի Ադրբեջանի հսկողությունից դուրս գտնվող տարածքը միջազգայնորեն ճանաչվում է որպես Ադրբեջանի տարածք: Երբ ասում են՝ ստատուս քվո, դրա էությունը հենց դա է, որ տարածքի տերը մեկն է, իսկ իրավունքները մեկ ուրիշինն է, այստեղից էլ կոնֆլիկտն է: Ադրբեջանը ամեն օր ասում է, այսօր էլ նորից կրկնեց՝ «մենք իրավունք ունենք կիրառել մեր ողջ զինանոցը հայերի դեմ»: Ի տարբերություն Հայաստանի՝ Ադրբեջանի ամեն բառի մեջ իրենց իրավունքն է նշված, միջազգայնորեն ճանաչված իրավունքը: Հայաստանի իրավունքները որո՞նք են՝ կապված Ղարաբաղի հետ: Ոչ ոք դրա մասին չի խոսում: Սա է կոնֆլիկտի խնդիրը: Պարզ չէ՞, որ արդեն իսկ իրավունքների վերանայման ճանապարհն է խնդրի լուծումը:
– Այս համատեքստում արժի հիշատակել ՀՀ նախագահ Սերժ Սարգսյանի վերջին հայտարարությունը հիմնախնդրի կարգավորման վերաբերյալ, որը նա արել է Կարնեգի հիմնադրամի Բրյուսելի գրասենյակում ունեցած ելույթի ընթացքում: Նա նշել է, որ «եթե Ադրբեջանն իրապես մտահոգված է Լեռնային Ղարաբաղում ստատուս քվոյի փոփոխությամբ, ապա միայն մի տարբերակ կա փոխելու այն՝ դա Լեռնային Ղարաբաղի ժողովրդի ինքնորոշման իրավունքի ճանաչումն է:»
– Այո, վերջապես հասկացել-գտել են ինչ-որ իրավունք, հասկացել են, որ այնտեղ միջազգայնորեն ճանաչված իրավունք կա: Առնվազն 2007 թվականից Ղարաբաղի ժողովրդի ինքնորոշման իրավունքը ճանաչվե՛լ է, առաջարկվել է Ադրբեջանին, որ նա ճանաչի: Հիմա նոր-նոր Հայաստանում սկսել են հասկանալ, որ մենք էլ ինչ-որ իրավունքներ ունենք, և սկսել են դրա մասին խոսել: Բայց դրա հիման վրա գոյություն ունի՞ քաղաքականություն:
– Այսպիսով, գլխավոր խնդիրը ոչ թե այն է, թե ինչ իրավունքներ ունես, այլ թե որքանով ես հստակ ձևակերպում և ներկայացնում քո իրավունքը:
– Իրավունքն առաջին հերթին դու ես ձևակերպում, երկրորդը՝ հասնում ես նրան, որ այն ճանաչվի: Քաղաքականության իմաստը սա է: Ղարաբաղի ժողովուրդը 1991 թ. իր իրավունքը ձևակերպել է պարզ ու հստակ: Նրանք արդեն պաշտպանում են իրենց անկախությունը:
– Ադրբեջանի կողմից ևս մի լայնածավալ հարձակման դեպքում կարո՞ղ է սկսվել Ղարաբաղի միջազգային ճանաչման գործընթաց՝ որպես Ղարաբաղի ժողովրդի անվտանգության երաշխավորման ձև: Ինչպե՞ս կարձագանքի աշխարհը, եթե լինի ևս մի հարձակում, որը չի արդարացնի Ադրբեջանի սպասելիքները:
– Նախորդ տարվա ապրիլից հետո մենք նկատեցինք, որ ճանաչման խնդիրը առավել արդիական դարձավ միջազգային տարբեր կառույցներում: Սենատորներ, կոնգրեսմեններ Միացյալ Նահանգներում, պատգամավորներ Եվրոպական խորհրդարանում և այլ կառույցներում բարձրացրել են այդ հարցը, որ ժամանակն է ճանաչել: Դա արդեն սկսվել է և շարունակվում է: Այն հանգամանքը, որ մեծ ուշադրություն եղավ Արցախում տեղի ունեցած սահմանադրական հանրաքվեի նկատմամբ, արդեն իսկ խոսուն փաստ է: Այն ամենը, ինչ կատարվում է Ղարաբաղում, միջազգային մեծ հնչեղություն է ստանում: Սա է խնդիրը: Էլ չեմ ասում ԱՄՆ-ի, Ավստրալիայի մի քանի նահանգների կողմից Արցախի անկախության ճանաչումը: Այս ամենը միտումներ են, որոնք ի հայտ են եկել և ուժեղացել են Ապրիլյան պատերազմից հետո: Չէ՞ որ Հայաստանում որևէ բան այդպես էլ չեղավ՝ բացի հոխորտանքից, որ մենք էլ կճանաչենք: Հիմա էլ մի քանի այդպիսի հայտարարություններ ինտրիգ են ստեղծում՝ վերջապես այս մարդիկ հասկացե՞լ, թե՞ ոչ, որ խնդրի լուծման ճանապարհը դա է: Խնդիրը միայն երկրի ղեկավարությունը չէ: Ընդհանրապես դա անլուրջ մոտեցում է Հայաստանի քաղաքական խավի համար վերջին 25 տարիներին: Մարդիկ անգամ քմծիծաղ են տալիս, երբ ասում ես, որ խնդրի լուծումը դա է: Սա է խնդիրը Հայաստանում: Արդեն ավանդույթ է դարձել մտայնությունը՝ ընդունել այն, ինչ տվել են: Չընդունենք՝ վաղը լինելու է ավելի վատ, վերջում ամեն ինչ կորցնելու ենք: Այդ մոտեցումը խորքային համոզմունք է դարձել բազմաթիվ մարդկանց համար, և լուրջ-լուրջ քննարկում են ու խորապես համոզված են, որ սա է ճանապարհը:
