«Առաջին լրատվական»-ի հարցերին պատասխանում է «Էրազմուս +» բարձրագույն կրթության բարեփոխումների փորձագետ Քրիստինա Ծատուրյանը:
– Նիկոլ Փաշինյանը Արմավիրում հանդիպումների ժամանակ խոսել է Երևանի կենտրոնում բուհերի շենքերը վաճառելու և քաղաքից դուրս ակադեմիական քաղաք կառուցելու գաղափարի մասին: Որպես կրթության մասնագետ, կազմակերպիչ՝ Դուք այս գաղափարը ինչպե՞ս եք գնահատում, որովհետև տեսակետ կա, որ ոչ թե պետք է առաջին հերթին մտածել բուհերը տեղափոխելու մասին, այլ հենց կրթության որակի բարձրացման մասին:
– Գիտեք, խնդիրն այլ տեղ է, կրթության որակի խնդիրը իսկապես կա, և ոչ միայն բովանդակության առումով, այլև ընդհանրապես կազմակերպական, վարչարարական, ակադեմիական և այլն: Ընդհանուր առմամբ քաղաքից դուրս համալսարան ունենալու գաղափարը լավն է, բայց ինչպես բոլոր մնացած գաղափարները՝ տարբեր քննարկումների, տարբեր սուբյեկտիվ մոտեցումների արդյունքում դրանք աղավաղվում են և դառնում են աղճատված, մեր հանրությանը չսպասարկող գաղափարներ: Իհարկե, ակադեմիական քաղաք ունենալը շատ լավ գաղափար է, բայց դա պետք է լինի նոր բովանդակությամբ, նոր կառուցվածքով, այլ ոչ թե հին բովանդակությունը նոր փաթեթավորմամբ ներկայացնելով: Ես որքան հասկացա, խոսքը մեկ ակադեմիական քաղաք կառուցելու մասին է, որտեղ կտեղափոխվեն բոլոր համալսարանները: Սա ինչ-որ առումով ունիֆիկացիայի է տանում բուհերը, ինչը ըստ էության չի նպաստում որևիցե ստեղծագործական մոտեցմանը, մրցակցային պայմանների ստեղծմանը, որակի բարելավմանը և այլն: Եթե մենք խոսենք առանձին ակադեմիական քաղաք ստեղծելու մասին, անկախ նրանից, ինչ ունենք այսօր, նոր գաղափարախոսությամբ, նոր տեսլականով, նոր առաքելությամբ, նոր բովանդակությամբ, դա լավ գաղափար է: Բայց եթե մենք խոսում ենք գործող բուհերը նոր փաթեթավորմամբ ներկայացնելու մասին, ներեցեք, բայց դա աշխատող գաղափար չէ, առավել ևս՝ բոլորը մեկ տեղում: Իրականում բուհերն իրենց բազմազանության մեջ են հետաքրքիր, բազմազան, ստեղծագործական մոտեցումներով են հետաքրքիր, ոչ թե դրանց ունիֆիկացմամբ:
– Փաշինյանն իր խոսքում նշեց, որ երիտասարդները բարեփոխված դպրոցից պետք է գնան բարեփոխված բուհական համակարգ: Այսօր մենք որքանո՞վ ունենք բարեփոխված դպրոց, որքանո՞վ ենք մեր առջև նման խնդիր դրել և որքանո՞վ կարող ենք ունենալ բարեփոխված բուհական համակարգ: Ընդհանրապես այս իշխանությունների կողմից այդպիսի առաջնահերթություններ դրվե՞լ են:
– Ես կարծում եմ՝ ցավոք սրտի, մեր բարեփոխումներում և ընդհանրապես մեր մոտեցումներում շատ հաճախ մենք սուբյեկտիվ կարծիքներից ենք ելնում և հիմքում չենք դնում փաստեր, վերլուծություններ: Այսինքն՝ ի՞նչ տվյալներ ենք վերլուծել, որ հասկացել ենք, որ, օրինակ, մեր դպրոցը բարեփոխվել է, կամ կանխատեսումներ կան, որ մոտակա 5 տարվա մեջ կունենանք այն բարեփոխված դպրոցը, որը հիմք կհանդիսանա այդ բարեփոխված բուհում բարեփոխված գիտելիքներով և կարողություններով ուսանողներ ունենալու համար: Բարեփոխումները հանրակրթությունում դեռևս նոր են սկսվել, դրանք պետք է ճանապարհ անցնեն, արդյունքները գնահատվեն: Իհարկե, ես հասկանում եմ, որ այս բուհական ակադեմիական քաղաքի կառուցումը արագ չի լինի, բայց դա ևս անհրաժեշտություն ունի համապատասխան վերլուծություններ իրականացնելու: 25 կամ 30 տարում չարածը 3 տարում իրականացնել հնարավոր չէ:
– Վերջերս նաև «Կրթության և գիտության մասին» օրենքը ընդունվեց խորհրդարանում: Արդյոք այս փոփոխությունների հիմքում դրվա՞ծ է բարեփոխված կրթական ու գիտական համակարգ ունենալու մոտեցումը: Որքանո՞վ նոր օրենքը կարող է բարձրագույն կրթության ոլորտում առկա խնդիրներին լուծումներ տալ:
– Ես դեռևս վերջին տարբերակին չեմ ծանոթացել, բայց գլոբալ առումով կան մոտեցումներ, որոնք հնարավորություն տալիս են ավելի ճկուն կազմակերպելու կրթական գործընթացը, մի փոքր ավելի ազատություն հետազոտական տարբեր ծրագրեր, նաև դրանք համագործակցությամբ իրականացնելու համար: Բայց լավագույն օրենքը չի կարող ազդեցություն ունենալ կրթական համակարգի վրա՝ որակի բարելավման տեսանկյունից: Այստեղ շատ բան կախված է հենց բուհերից, թե որքանով իրենք ունակ կլինեն օգտվելու օրենքի ընձեռած հնարավորություններից: Այստեղ շատ կարևոր են բուհերի մոտեցումները, թե որքանով իրենք բաց կլինեն այդ փոփոխություններին: Հիմնական խնդիրը, որը ես տեսնում եմ օրենքում, օրենքում ամրագրված կառավարման համակարգն է և ռեկտորի ընտրությունը: Հասկանում եմ, որ կառավարման այս համակարգը դիտարկվում է որպես համակարգում առկա խնդիրների լուծում: Անշուշտ, այդպես ավելի հեշտ է իմպերատիվ խնդիրներին լուծում տալը և ավելի բարդ է բազմամակարդակ բալանսավորման մեխանիզմներ ստեղծել և ներդնելը: Սա նաև մտահոգիչ է այն առումով, որ հետագայում այն լավ դրույթները, որոնք օրենքում կան՝ կախված ռեկտորից, որի որակավորմանը ներկայացվող պահանջներ և չափանիշներ, որպես այդպիսին, չկան, չներդրվեն և չիրագործվեն: Կարող է լինի նաև հակառակը՝ բալանսավորված մեխանիզմների և առավել ազատական ռեկտորի ընտրության դեպքում ևս այդ դրույթները չիրագործվեն: Բայց համակարգի առողջացումը ենթադրում է ստեղծել միջավայր, որտեղ մի քանի տարի հետո հնարավոր կլինի ինքնակազմակերպման միջոցով բարելավել թե՛ բուհի և թե՛ կրթության որակը: Կապրենք, կտեսնենք, թե ինչպես կընթանա այս ամենը: Օրենքում անշուշտ կան դրական մոտեցումներ, սակայն պետք է խոստովանեմ, որ այն փոքր քայլերի օրենք է, իսկ մեզ թռիչքաձև առաջընթաց է պետք:
– Նորից վերադառնալով բուհերը քաղաքից դուրս բերելու խնդրին՝ ստացվում է, որ մենք գործ ունենք մի երևույթի հետ, երբ ավելի շատ ձև է, քան բովանդակությո՞ւն, երբ պարզապես վերցնում են միջազգային փորձը և փորձում են տեղայնացնել: Այսինքն՝ պետք չէ՞ դրանից մեծ սպասումներ ունենալ:
– Ես կարծում եմ, որ, այո, մեծ սպասումներ ունենալ պետք չէ: Գուցե մի քիչ ավելի բարելավված միջավայր ունենանք: Անշուշտ, միջավայրը շատ կարևոր է թե՛ կրթության որակի, թե՛ ուսումնական գործընթացի համար: Գործող բուհերի շենքերի կառուցվածքը, որոնք կառուցվել են լրիվ այլ ժամանակահատվածում, երևի թե այդքան հարմար չեն ժամանակակից ուսումնառության մոտեցումների համար: Ավելին, շատ բուհեր հարմարեցված չեն հատուկ կարիքներով ուսանողների համար: Ֆիզիկական միջավայրը, անխոս, շատ կարևոր է, բայց դա միակ կարևոր գործոնը չէ որակյալ կրթություն ապահովելու համար: Ցանկության, ճիշտ կառավարման և ֆինանսավորման դեպքում գործող բուհերն էլ հնարավոր է հարմարեցնել ուսանողի կարիքներին: Առանձին բուհեր, այո, կարիք ունեն ընդարձակ տարածքների: Սակայն չմոռանանք, որ կրթության որակի բարելավման հետ կապված մենք առաջին հերթին գործ ունենք բովանդակության, դասավանդման ու ուսումնառության մոտեցումների, ներքին կառավարման խնդիրների հետ, որոնք շատ ավելի կարևոր են կրթության որակի համար: Այսօր շատ հաճախ այս կամ այն մոտեցումն արդարացնելու համար հղում են անում միջազգային փորձին: Ընդ որում՝ կախված, թե ինչ դրույթ է անհրաժեշտ անցկացնել, կարող է հղում արվել եվրոպական զարգացող երկրների կամ օտարերկրյա մեկ քաղաքում գործող մեկ կամ մի քանի բուհերի փորձին: Սա նույնպես վկայում է այն մասին, որ մեր մոտեցումներում մենք առաջնորդվում ենք սեփական, սուբյեկտիվ կարծիքով, իսկ միջազգային փորձը ուղղակի հղման համար է, այդ կարծիքը ծանրակշիռ դարձնելու համար, չնայած որ դա կարող է վերաբերել միջազգային փորձի 5%-ին: Կան երկրներ, որտեղ կան այդ ակադեմիական քաղաքները, բայց կան նաև քաղաքի կենտրոնում գտնվող համալսարաններ, օրինակ՝ Հռոմի կենտրոնում կան համալսարաններ, Հարվարդ, Օքսֆորդ և այլն, դրանք բոլորը կենտրոնական հատվածներում են: Այսինքն՝ և՛ մեկը կա, և՛ մյուսը, և մենք խնդիրը պետք է դիտարկենք մեր կարիքից ու պահանջից ելնելով: Եթե մենք խոսում ենք փողոցները բեռնաթափելու խնդրից, գուցե այո, նպատակահարմար է բուհերը քաղաքից հանելը, բայց ոչ մեկտեղելը, և եկե՛ք իրերը կոչենք իրենց անուններով, որ մենք բեռնաթափում ենք քաղաքի կենտրոնը, նաև ստեղծում ենք մի միջավայր, որտեղ ուսանողը կտրված կլինի աշխույժ կյանքից, ինչը թույլ կտա իրեն կենտրոնանալ իր ուսումնառության վրա: Բայց չասենք, որ դրանով կրթության որակ ենք բարձրացնում, առավել ևս նմանատիպ գաղափարները չաղճատենք և, վերջիվերջո, գործընթացները դարձնենք իրական մասնակցային՝ լսելով և ներգրավելով համապատասխան մասնագետներին և կատարելով իրական ուսումնասիրություններ:
