«Առաջին լրատվական»-ի զրուցակիցն է Բեռլինի ազատ համալսարանի դասախոս, Գերմանիայում ցեղասպանության ճանաչման հանձնախմբի անդամ, դոկտոր Ժիրայր Քոչարյանը:
– Պարոն Քոչարյան, թուրք-սիրիական սահմանին գտնվող Քեսաբ գյուղաքաղաքի հայաթափումը շարունակում է անհանգստացնել հայությանը: Շուրջ երեք տարի շարունակվող սիրիական հակամարտությունը նոր թափ ստացավ Քեսաբի հայաթափմամբ: Ի՞նչ եզրակացություններ պետք է անեն ՀՀ իշխանություններն ու Սիրիայի հայ համայնքի ղեկավարները:
– Շատ եմ զարմանում, թե ինչու այս կապակցությամբ մեր իշխանությունները, մեր տեղի կուսակցությունները չէին մտածել, որ շուտով այս խնդիրը կտարածվի նաև մյուս հայ համայնքների վրա, և ինչու չէին նախապատրաստվել: Խնդիրը շատ պարզ է. Թուրքիան երկու նպատակ ունի՝ ամեն կերպ աջակցել Բաշար Ալ-Ասադի կառավարության տապալմանը: Թուրքիային ձեռնտու է Թուրքիայից դուրս հարևան երկրների, հարևան համայնքների թուլացումը, որպեսզի օր առաջ հայերն այդ շրջանները թողնեն ու գնան Եվրոպա, Ամերիկա և այնտեղ ժամանակի ընթացքում ձուլվեն: Սա թուրքական երկարաժամկետ ծրագիր է: Նորություն չէ, պարզ է:
Ես զարմանում եմ՝ ինչու են հայերը սա հիմա տեսնում, ավելին՝ զարմանում: Մենք արդեն ուշացել ենք հետևությունների հարցում: Այս պատերազմում լավ կլիներ, որ հայերը զինված լինեին՝ գոնե իրենց համայնքները սեփական ուժերով պաշտպանելու համար: Սա կապ չունի այն բանի հետ, թե ապագայում ով կլինի իշխանություն: Հայերը կարող են միշտ փաստարկել, որ իրենք իրենց համայնքներն են պաշտպանել ոճրագործ մուսուլման խմբերից, որոնք աշխարհի տարբեր երկրներից եկել են այդտեղ՝ Թուրքիայի, Սաուդյան Արաբիայի և Կատարի ֆինանսավորմամբ:
Ես չգիտեմ, թե որքան ենք մենք ուշացել: Սա մեր իրավունքն է, որ հայերը զենքով պաշտպանեին իրենց համայնքները: Հիմա շատերը կասեն, թե հայերն ինչ պետք է փոխեին՝ հայերը ոչինչ էլ չպետք է փոխեին, բայց նրանք իրենց համայնքները պետք է անվտանգությամբ ապահովեին: Սա է խնդիրը: Երբ պատերազմն ավարտվի և հաստատվի խաղաղությունը, պետությունը ո՞ւմ հետ հաշվի կնստի՝ այն խմբերի հետ, որոնք զինված պաշտպանել են իրենց տարածաշրջանը: Օրինակ՝ Սիրիայի կառավարությունը քրդերի հետ է հաշվի նստելու, քանի որ նրանք զինված պաշտպանել են այդ տարածքները, իսկ հայերը միայն թողել-փախել են, գնացել են, այսինքն՝ ոչ ոք հայերի հետ հաշվի չի նստի, որովհետև հայերը իրենց համար չեն պայքարել, չեն պաշտպանվել, թողել-փախել են: Հետո էլ ցույց կամ ակցիա են կազմակերպել, գումար են հավաքել, նամակներ են գրել այս ու այն կողմ, իսկ այս ամենը անարդյունք է:
Մենք մեր պատմությունից պետք է դաս առած լինեինք, որ սրանք ոչ մի արժեք չունեն, ոչ մի օգուտ չեն բերելու մեզ: Եթե հայերն Արցախում այդ ինքնապաշտպանական ուժերը չկազմեին, և իրենք իրենց չպաշտպանեին, հույսները դնեին ՄԱԿ-ի, ԱՄՆ-ի, ՌԴ-ի վրա, քրիստոնյա, բայց շահամոլ եվրոպացիների հումանիտար օգնության վրա, արցախցիների հետ ի՞նչ կկատարվեր: Սա ես ասում եմ, որովհետև պատերազմի առաջին օրերից եղել եմ Արցախում և աչքովս եմ այս ամենը տեսել:
– Ձեր նշած սցենարը հայերին ուղիղ թիրախ կդարձներ ընդդիմադիր զինյալների համար՝ չե՞ք կարծում: Շատ տեսակետներ են հնչում, որ Քեսաբի տեղահանության հետքերով Սիրիա մեկնած հայ պատգամավորները պետք է խուսափեին Ասադի հետ հանդիպումից կամ գոնե զգույշ լինեին իրենց հայտարարություններում:
– Երկրի իրական նախագահը Բաշար Ալ-Ասադն է: Ես այդ չեզոքությունից մինչև հիմա ոչ մի շահ չեմ ստացել: Հայերը պետք է իրենց շահերով առաջնորդվեն: Կարծում եմ՝ կարևոր էր այդ այցը: Ի դեպ, ինչո՞ւ այդ ուղևորության ծախսերն իր վրա չվերցրեց պետությունը, ինչո՞ւ պետք է մեկ պատգամավոր իր վրա վերցներ ծախսերը: Սա ինձ զարմացնում է, չեմ կարողանում հասկանալ:
– Բայց Ձեր նշածը հայաբնակ հանրությանը չի՞ դարձնում արդյոք Սիրիայում հակամարտության կողմ:
– Ոչ, ես համաձայն չեմ, հայերն իրենց շահերը պետք է պաշտպանեն, ոչ թե չեզոք լինեն: Ի՞նչ է նշանակում՝ չեզոք: Իրենց չպաշտպանեն, սպասեն տեսնեն, թե վերջն ի՞նչ է լինելու: Պատերազմը շատ երկար կտևի, և հայերը շատ կվնասվեն: Սա կլինի:
– Չեզոքություն ասելով նկատի ունեմ բանակցել և՛ իշխանության հետ, և՛ ընդդիմության հետ:
– Ի՞նչ է, մինչ այդ հանդիպումը հայերը թիրախ չէի՞ն դարձել, կամ եթե լինեին բանակցություններ ընդդիմության մեկ խմբի հետ, բա մյո՞ւս խմբերը: Սիրիայում այսօր ո՞ւմ հետ երկխոսել, վարձկան տարբեր խմբերից բաղկացած ոճրագործների՞, որոնք եկել են Սիրիա միայն մարդ սպանելու և հարստանալու համար:
– Պարոն Քոչարյան, վերջին 25 տարիների ընթացքում առաջին անգամ ԱՄՆ Սենատի արտաքին հարաբերությունների հանձնաժողովն ընդունել է Հայոց ցեղասպանության վերաբերյալ բանաձև՝ Սենատին կոչ անելով դատապարտել այս հանցագործությունն ու քաջալերել ԱՄՆ նախագահին՝ հաստատելու: Գիտենք, թե որքան անգամ են սենատորներն առաջարկել նման բանաձևեր, սա կհասնի ՞ իր վերջնարդյունքին:
– 30-40 տարի է՝ այս նույն գործընթացը շարունակվում է, սակայն վերջին փուլում ԱՄՆ նախագահը վետո է դնում բանաձևի վրա. ամեն ինչ կսկսվի նորից ու կավարտվի նորից:
– Այսինքն՝ սա մի շրջապտո՞ւյտ է:
– Անշուշտ, հայերի գլխի տակ փափուկ բարձ դնելու նման մի բան: Թուրքիան ամենամեծ հենարանն է Ամերիկայի համար, Ամերիկան Թուրքիայի ցանկությամբ ամեն ինչ էլ կանի, հայերն իրենց համար նշանակություն չունեն, ես չեմ հավատում այդ բանաձևին: Իրենց արտաքին քաղաքականության մեջ այդպիսի բան չկա: Յուրաքանչյուր նախագահ իր ընտրվելուց հետո խոստանում է արտասանել ցեղասպանություն բառը, բայց այդպես էլ չի անում:
