Մոլդովայի մայրաքաղաքում, ըստ տարբեր գնահատականների, մի քանի տասնյակից մինչև ավելի քան 100 հազար մարդ հավաքվել է հանրահավաքի և աջակցություն հայտնել եվրաինտեգրացիայի կուրսին՝ իշխանություններից պահանջելով դիմակայել ներքին և արտաքին ճնշումներին և չնահանջել:
Սա, անկասկած, Մոլդովայի պատասխանն էր Ռուսաստանից հնչող ճնշումներին, որոնք ունեն և արտաքին, և, բնականաբար, ներքին դրսևորումներ, այսինքն՝ Մոլդովայում ռուսական քաղաքականության, այսպես ասած, «առաքյալների» միջոցով, մինչև անգամ Մերձդնեստրի հարցի շահարկմամբ:
Նման պատասխանն իսկապես ազդեցիկ է, և այս տեսանկյունից Հայաստանում շատերը կարող են ինչ-որ առումով նաև նախանձել այս պատասխանին: Խնդիրն այն է, որ Հայաստանի Մաքսային միությանն անդամակցելու ցանկության մասին սեպտեմբերի 3-ի խայտառակ հայտարարությունից հետո սեպտեմբերի 21-ին Հայաստանի անկախության օրը կազմակերպված երթին մասնակցեցին հազիվ մոտ 2000 մարդ, ընդ որում՝ նրանց մի մասն էլ հետագայում դեմ արտահայտվեց երթը ընդդեմ ՄՄ-ին միանալու որոշում որակելուն:
Այսինքն՝ Հայաստանում հաջակցություն երկիրը եվրոպական ընտանիքին ինտեգրելու գաղափարի փողոց դուրս եկավ հազիվ 1000-ից մի քիչ ավելի մարդ: Իհարկե, այս մարդիկ կազմում են Հայաստանի հասարակության որակական մասը և միգուցե նաև այդ որակական մասում մեծամասնությունն են՝ չգիտենք, պետք է սոցիոլոգիական հարցում իրականացնել հստակ պատկերի համար, սակայն ընդհանրապես փաստն այն է, որ Հայաստանում կապիտուլյացիան այդպես էլ չարժանացավ հասարակական դիմադրության:
Ոչ մի ընդդիմադիր քաղաքական ուժ չփորձեց բողոքի գոնե ձևական հանրահավաք անցկացնել՝ այն դեպքում, երբ հայ-թուրքական գործընթացների դեմ Դաշնակցությունը գրեթե ամեն օր էր հանրահավաք ու երթ կազմակերպում և արտգործնախարարի հրաժարականը պահանջում: Թեև սկզբից Սերժ Սարգսյանին չխանգարելու մասին հայտարարեց նաև ՀԱԿ-ը, այնուհանդերձ՝ հետագայում ՀԱԿ-ն էլ հանրահավաքներով իր մտահոգություններն էր արտահայտում զարգացումների վերաբերյալ:
Սակայն ՄՄ-ի պարագայում ոչ ոք, նույնիսկ արևմտամետ համարվող «Ժառանգությունը» չփորձեց քաղաքական պատասխանատվություն ստանձնել բողոքի զանգվածային ակցիա իրականացնելու համար և պահանջելու, որ Հայաստանի իշխանությունները չզիջեն երկրի ինքնիշխան իրավունքը Ռուսաստանին: Եվ սա այն «Ժառանգությունը», որն ամիսներ առաջ երկրում, պաշտոնական տվյալներով, 500 հազար ձայն էր տարել իր նախագահական թեկնածուի միջոցով, և որը փորձում էր «Բարևի» հեղափոխություն անել, և որի հաղթող թեկնածուն հետո հայտարարեց «Նոր Հայաստան» շարժում ձևավորելու մասին:
Նախընտրական ժամանակաշրջանում ԲՀԿ-ականները ոչ միայն իրենց հանրահավաքներն էին կազմակերպում, դեռ մի բան էլ ՀԱԿ-ի հանրահավաքներին էին աջակցում իրենց մասնակիցներով, իսկ ահա սեպտեմբերի 3-ի խայտառակ որոշման դեմ հանրահավաք կազմակերպելու կես փորձ նույնիսկ չեղավ:
Դե, իսկ իշխանությունների մասին խոսելն իսկ ավելորդ է: Նրանք, որ նախընտրական շրջանում իրենց հանրահավաքներին կարող էին ամբողջական գյուղեր տեղահանել և բերել Երևան կամ այլ քաղաքներ, սեպտեմբերի 3-ից և առաջ, և հետո բերանները ջուր առած անընդհատ նույն բանն էին կրկնում՝ անվտանգության և ինչ-որ տնտեսական շահերի մասին՝ իրենք էլ չիմանալով, թե ինչի մասին են խոսում, որովհետև իմացող մարդը մեկ-երկու հոդաբաշխ մանրամասն կներկայացներ իր այդ ասածների վերաբերյալ:
Ահա այս ֆոնին Մոլդովայում տեղի ունեցածը, եթե նույնիսկ իշխանությունների կազմակերպածն էր, իսկապես նախանձելի է: Թող Հայաստանում էլ իշխանությունները կազմակերպեին: Ավելին՝ արժանապատիվ իշխանություններն ընդդիմությունից ավելի շատ շահագրգռվածություն պետք է ունենային նման ձևով ռուսական ճնշումներին հակադրվելու հարցում, որովհետև երեքուկես տարի իրենք էին բանակցել Եվրոպայի հետ, և իրենք էին հայտնվելու խայտառակ իրավիճակում:
Բայց նրանք գերադասեցին խայտառակությունը՝ երեքուկես տարի հետո գերադասեցին ողջ աշխարհին ներկայանալ որպես կամազուրկ մարդիկ, գերադասեցին կմկմալը, գերադասեցին պետությունը հանձնելը:
