«Առաջին լրատվական»-ի զրուցակիցն է ՀՀ Պաշտպանության նախկին նախարար Վաղարշակ Հարությունյանը:
– Պարոն Հարությունյան, Վիեննայում տեղի ունեցած հանդիպումը՝ Սարգսյան-Ալիև-միջնորդներ և միջնորդ երկրների համանախագահներ, մեր իշխող կուսակցության ներկայացուցիչներն առհասարակ հաղթանակ են որակում: Ձեր կարծիքով՝ ի՞նչ տվեց այս հանդիպումը մեզ, և որ ամենակարևորն է՝ գնա՞լ բանակցությունների, թե՞ ոչ, սա ևս դիսկուրսի առարկա է, քանի դեռ չի վերականգնվել նախքան ապրիլի 1-ը եղած ստատուս քվոն:
– Որպեսզի գնահատենք՝ սա հաղթանակ է, թե ոչ, պետք է հասկանանք, թե Ադրբեջանն իր առջև ինչ խնդիր էր դրել այդ ժամանակահատվածում, և նաև՝ երբ այս ռազամական գործողությունները վերսկսել է, ըստ դրա էլ կարելի է գնահատել՝ հայկական կողմը ձեռքբերո՞ւմ է ունեցել, թե՞ հայկական կողմի համար դա պարտություն է եղել: Ակնհայտ է մի բան, որ Ադրբեջանը սկսեց այս ռազմական գործողությունները, և դրա մասին ասվել է նաև ադրբեջանական իշխանության կողմից, որպեսզի նա, ունենալով ռազմական հաջողություններ, ստիպի համանախագահներին և հայկական կողմին համաձայնել, որ Ղարաբաղը լինի Ադրբեջանի կազմում. սա է եղել նպատակը: Մարտական գործողությունների արդյունքում չհասնելով արդյունքների՝ Ադրբեջանը չստացավ նաև այն քաղաքական առավելությունը, ինչին սպասում էր:
Վիեննայում տեղի ունեցավ հետևյալը. հայկական կողմը՝ նախագահ Ս. Սարգսյանը հայտարարեց, որ բանակցությունների մասին խոսք լինել չի կարող, մինչև Ադրբեջանը երաշխիք չտա, որ չի սկսի ռազմական գործողություններ, երկրորդ՝ կպահպանի զինադադարը, և կստեղծվեն մեխանիզմներ, որոնք կբացահայտեն, թե ով է խախտում այդ զինադադարի պայմանագիրը: Վիեննայում համանախագահները այդ բոլոր կետերն ընդունեցին, և Ադրբեջանը ևս ընդունեց, դրանից հետո գնաց Բաքու իր ապարատի դեմքով ասաց, որ համաձայն չեն, բայց ճնշումներից հետո նորից ասացին, որ համաձայն են այդ մեխանիզմների ստեղծմանը: Այնպես որ՝ կարելի է գնահատել, որ սա հայկական կողմերի հաղթանակն է, Ադրբեջանը միանշանակ չի հասել իր նպատակներին և՛ ռազմաքաղաքական տեսանկյունից, և՛ բանակցային:
– Օդանավում ասուլիսի ընթացքում Սերժ Սարգսյանը պաշտոնապես խոսեց մեր կորցրած տարածքների մասին, որը կազմում է 800 հա հողատարածք՝ նշելով, որ այդ տարածքները մարտավարական և ռազմավարական առումով նշանակություն չունեն, և չարժե գեթ մեկ զինվորի կյանք, որ մենք այդ տարածքները հետ նվաճենք, մինչդեռ հակառակ տեսակետներ կան, որ դրանք մեր հայրենիքն են, դրանք արյունով նվաճված հողեր են և անհրաժեշտ է վերադարձնել: Արդյո՞ք այդ հողատարածքներն ունեն այդ նշանակությունը, որպեսզի հիմա ռազմական ճանապարհով հետ բերվեն:
– Անկախ ամեն ինչից, նույնիսկ 1 մ կորցրած տարածքն ունի նշանակություն, նույնիսկ բարոյահոգեբանական առումով, երկրորդը՝ այդ հողերն ազատագրելիս այնտեղ զոհվել են մեր ընկերները, մեր զինվորները, այնպես որ՝ նշանակությունն ակնհայտ է, դա քննարկելու հարց չէ, բայց այստեղ տարբեր գնահատականներ են, Ս. Սարգսյանը տալիս է քաղաքական գնահատականներ՝ որպես պետության նախագահ, դա մի գնահատական է, որտեղ նա շատ գործոններ է հաշվի առում, և այն մարդկանց հայտարարությունները, ովքեր կարծում են, որ պետք է վերադարձնենք և դրանք նշանակություն ունեն, իհարկե դա էլ է ճիշտ, հիմա խնդիրն այստեղ այն հարթության վրա է, որ մենք ինչքան շատ ենք խոսում այդ տարածքների մասին, այնքան շատ է ադրբեջանական կողմն ուժեղացնում այդ տարածքները՝ հասկանալով, որ դրանք հետ պիտի բերեն: Սա այն հարցը չէ, որ պետք է քննարկվի, ազգովի որոշում ընդունվի կամ հանրաքվե անցկացվի, մենք պետք է վստահենք մեր ռազմաքաղաքական ղեկավարությանը: Ես համոզված եմ, որ մեր բանակը ճիշտ ժամանակին, ճիշտ ուղղությամբ ամեն ինչ կանի, որպեսզի ամեն ինչ իր տեղը գա: Պետք չէ սա քննարկել, բոլորն էլ գիտակցում են, որ նույնիսկ 1 մ տարածքն ունի նշանակություն, հիմա խնդիրն այն է, թե ինչպես դա վերադարձնել և երբ:
– Ճիշտ ժամանակի հարցն է, որ անհրաժեշտ գործողությունները ճիշտ ժամանակին իրականացվեն:
– Այո՛, նորից եմ ասում. եթե մենք շատ ենք խոսում, որ պետք է վերադարձնենք, և ասենք, թե նախագահը կամ պաշտպանության նախարարը հայտարարում է, որ մենք հիմա պետք է վերցնենք, ի՞նչ կլինի. մենք դրանով Ադրբեջանին ասում ենք՝ պատրաստվե՛ք, ամրացրե՛ք այդ պաշտպանությունը, մենք պիտի գանք, սա անիմաստ խոսակցություն է:
– Ռոբերտ Քոչարյանն, օրինակ, իր հարցազրույցում նշում էր՝ ի՞նչն էր մեզ խանգարում ունենալ ժամանակակից տեխնիկաներ: Արդյոք մեր բանակը, մեր ԶՈւ-ն ունե՞ն անհրաժեշտ սպառազինությունը, որ եթե հակառակորդը նորից դիմի ռազմական և պատերազմական գործողությունների, մենք նույն խնդրի առաջ չկանգնենք և նորից չհայտարարենք, որ 80-ականների զենքերով ենք կռվում, մինչդեռ իրենք կռվում են գերժամանակակից տեխնիկայով:
– Այն զենքն ունենալուն, որը մենք ուզում ենք, մեզ խանգարում է մեկ բան՝ մեր ֆինանսական հնարավորությունները, իսկ ինչու են մեր ֆինանսական հնարավորությունները այսքան, դա այլ հարց է. մենք, իհարկե, կարող էինք ունենալ ավելին, դրա համար մեր տնտեսությունը պետք է աշխատեր արդյունավետ: Կա՞ ռազմաքաղաքական բալանս, թե՞ ոչ. իհարկե՝ կա, ես հստակ կարող եմ ասել մի բան՝ այո՛, բանակում կան խնդիրներ, որոնք պետք է լուծվեն, բայց դա այլ խնդիր է, ընդհանուր ռազմաքաղաքական բալանսը պահպանվում է, և ես ուզում եմ շեշտել՝ ինչի հաշվին. մեր տնտեսությունը հնարավորություն չունի այսօր, որպեսզի ապահովի մեր բանակն այն զենքով ինչ որ պահանջվում է, և մեր բանակի բյուջեն չի համապատասխանում այն սպառնալիքներին, որ մենք ունենք, ինչպե՞ս ենք մենք այդ հարցը լուծում. շնորհիվ մեր ռազմաքաղաքական համագործակցության և Ռուսաստանի հետ մեր հարաբերությունների, և այն, ինչ մենք ունենք, որն ապահովում է բալանսը, դա շնորհիվ հայ-ռուսական հարաբերությունների է: Ադրբեջանն, այո՛, ունի, որոշ զինատեսակներում տակտիկական առավելություն, բայց բալանսը պահպանվում է նաև ընդհանուր զենքի և՛ քանակի, և՛ որակի, և՛ բանակի մարտունակության շնորհիվ, և միայն այն, որ մենք ունենք հրթիռային համակարգեր՝ «Սկադ» և այլն, դրանք նաև պահպանում են այդ բալանսը, միանշանակ բալանսն ապահովված է, և եթե դա չլիներ, Ադրբեջանը կգնար լայնածավալ պատերազմի և ոչ թե այդպիսի սադրանքների:
– Նշեցիք, որ մեր տնտեսությունը, մեր ֆինանսական վիճակը թույլ չի տալիս, որ ունենանք այն, ինչ մենք ուզում ենք ունենալ, բայց մեր դաշնակցային հարաբերությունները Ռուսաստանի հետ թույլ են տալիս դա ունենալ, այդ դեպքում 200 միլիոն վարկով ձեռք բերված զինատեսակներն ինչո՞ւ այդպես էլ տեղ չեն հասնում, սա ավելի շատ քաղաքակա՞ն խնդիր է:
– Ո՛չ, քաղաքական խնդիր չէ, կան զինատեսակներ, որ արդեն եկել են, սա զուտ տեխնիկական խնդիր է, որոշումն արդեն ընդունված է, եթե քաղաքական խնդիր լիներ, ապա որոշում չէր ընդունվի, այնպես որ՝ մեր կառավարությունը և այն մարդիկ, ովքեր զբաղվում են այդ հարցերով, պետք է ավելի էֆեկտիվ աշխատեն:
– Զենքի հետ կապված՝ Հայաստանում անընդհատ խորացող հակառուսական տրամադրությունները, հակառուսական բողոքի ցույցերը, որ Ռուսաստանն Ադրբեջանին զինում է, որ մենք չունենք այդ զինատեսակները, ինչի՞ կարող են հանգեցնել: Արդեն ռուս քաղաքագետների կողմից էլ են հնչում գնահատականներ, որ եթե սա խորանա, Հայաստանից հնարավոր է անգամ ռուս սահմանապահներին դուրս բերեն, անգամ հղում է արվում Պերմյակովի հետ կապված իրադարձությունների օրերին արված այն ակցիաներին, որ մեզ ռուսական բազան անհրաժեշտ չէ: Ի վերջո սա ինչի՞ կարող է հանգեցնել:
– Ես ուզում եմ՝ հիշենք 91թ., երբ նույն հակառուսական հակասովետական գործընթացն էր գնում, արդյունքում մենք ունեցանք այն, ինչ ունեցանք. մինչև 92թ. մենք ի վիճակի չէինք ապահովել մեր ռազմական գործողությունները, և հանձնել էինք Ղարաբաղի կեսը, ի՞նչ պատճառով. զենքի, զինամթերքի պատճառով, և 92-ից, երբ կարողացանք հայ-ռուսական հարաբերությունները բերել նորմալ մակարդակի, դրանից հետո սկսվեցին նաև մեր հաջողությունները, որովհետև մենք ունեինք նույն հերոսաբար կռվող հայ զինվորներին, բայց երբ քո դիմաց կա տեխնիկա, մեծ քանակի զինամթերք, ապա դու չես կարող կռվել, ես սա ուզում եմ հիշեցնել նրանց, ովքեր հակառուսական բաներ են խոսում:
Ինչ վերաբերում է զենքի վաճառքին, ապա կրկնում եմ, այն ռազմական բալանսը, որ մենք ունենք, դա շնորհիվ Ռուսաստանի է, եթե մենք այդ հարաբերությունները փչացնենք, մենք կզրկվենք հնարավորություններից և կվերադառնանք 91թ. կարգավիճակին: Ով դա չի գիտակցում, նա ուղղակի կամ չի մտածում այդ ուղղությամբ, կամ էլ չի հասկանում: Եթե մենք Ռուսաստանի հետ չունենանք այդ հարաբերությունները, ո՞վ է մեզ զենք տալու:
– Դրանք նորմա՞լ հարաբերությունների են բերվել, թե՞ ավելի շատ վասալային, որովհետև Հայաստանը լուռ համաձայնում է Ռուսաստանի բոլոր որոշումներին, ոչ մի դժգոհություն պաշտոնական մակարդակով չի հայտնում, միայն զենքի հետ կապված՝ Ս. Սարգսյանը Գերմանիայում հանդես եկավ, բայց կարծես թույլ քայլեր են, այդպես չե՞ք համարում:
– Դուք խոսում եք հակառուսական տրամադրություններից, հարցը տալիս եք այդ ոճով, ի՞նչ է նշանակում վասալային: Հիմա մենք ունենք Հարաբերություններ Ռուսաստանի, ԵՄ-ի, ՆԱՏՕ-ի հետ, Ռուսաստանը որևէ անգամ մեզ ստիպե՞լ է որևէ օրենք ընդունենք, ո՛չ, մեր օրենքները, որ ընդունում ենք, ստուգո՞ւմ է, ո՛չ, կարող է մեզ ստիպո՞ւմ է գնալ այնպիսի քայլերի, որոնք մեր շահերին դեմ են, ո՛չ:
– Մեր շահերին դեմ չէ՞ր, երբ ԵՏՄ վարչապետների նիստն այստեղ հետաձգվեց, երբ հակառակը պիտի լիներ այդ օերին:
– Սա մանրուք է, ես ավելի լուրջ բաների մասին եմ խոսում: Ռուսաստանը պատերազմում էր Սիրիայում, մենք չգնացինք այնտեղ, Ռուսաստանը պատերազմում էր Վրաստանի հետ, մենք չենք մասնակցել, որովհետև դա վնասում էր մեզ, և Ռուսաստանը մեզ չի ստիպել գնալ այդ քայլերին, հիմա մենք ՆԱՏՕ-ի հետ համագործակցում ենք, ՆԱՏՕ-ն մեզ որևէ զենք կամ անվտանգության երաշխիք չի տալիս, բայց մեր զինվորները մասնակցում են պատերազմի Աֆղանստանում, Կոսովոյում և Իրաքում, հիմա որտե՞ղ է վասալային հարաբերություններ: Մի կողմից՝ մենք ունենք հայ-ռուսական հարաբերություններ, որտեղ մենք ի վիճակի ենք մեր շահերը պահպանել, և Ռուսաստանը մեզ ապահովում է ամեն ինչով, զենքով, այն զենքերը, որ Ադրբեջանը ձեռք է բերում շուկայական գներով, մենք երբեք չենք կարող անել: Այս հարաբերությունները վասալային են համարում նրանք, ովքեր օբյեկտիվ չեն, վասալային հարաբերություններ մենք ունենք Եվրոպայի հետ, որովհետև Եվրոպան մեզ որևէ բան չի տալիս՝ բացի խոսքի ազատությունից, և մեր առջև պահանջներ է դնում. մեր առջև կտրուկ պահանջներ դրվեցին՝ կա՛մ պիտի մեզ հետ լինեք՝ ստորագրեք Եվրաասոցացման պայմանագիր, կա՛մ մեզ հետ չեք լինի:
– Մեզ նորից հնարավորություն է տրվել, բանակցություններն ընթանում են:
– Նրանք նպատակ էին հետապնդում, որպեսզի մենք չանդամակցենք ԵՏՄ-ին, Ռուսաստանը մեր առջև խնդիր չի դրել, որ չստորագրենք Ասոցացման պայմանագիրը, հրապարակային չի ասվել, իսկ Եվրոպան հրապարակային է դա ասել: Այնպես որ՝ վասալային հարաբերությունների մասին խոսացողները պետք է իրական նայեն, թե մենք ինչ արդյունք ունենք հայ-ռուսական հարաբերություններում, տնտեսական, ռազմական, ռազմաքաղաքական, և ինչ արդյունքներ ունենք մեր համագործակցության այլ կառույցների հետ:
– Ամեն դեպքում հնարավո՞ր տարբերակ է, որ 102-րդ ռազմաբազան և ռուս սահմանապահներն այստեղից դուրս բերվեն, ինչպես նշվում է, թե՞ դրանք այստեղ տրամադրություններն ստուգելու համար են արվում:
– Ես չեմ կարծում, որ տրամադրությունները ստուգելու համար է, ասվում է, որ այս հակառուսական քարոզչությունը կարող է բերել դրան: Եվ նորից եմ ասում՝ 91-ին մենք ունեցել ենք այս իրավիճակը, մենք ռուսական զորքին պահանջել ենք դուրս գալ, դրանից հետո 92-ին գնացել ենք Ռուսաստանի հետ մտել ենք ՀԱՊԿ կազմակերպություն: Մենք ենք մտել, ինչո՞ւ, որովհետև երբ մենք գնահատել ենք իրավիճակը, հասկացել ենք, որ այլ տեղերից որևէ աջակցություն՝ տնտեսական, ռազմաքաղաքական, մանավանդ մեր պատերազմող պետությունը չունի: Հիմա թող հիշեն այն օրերը, թե ինչու Լ. Տեր-Պետրոսյանը ՀԱՊԿ մտավ, և ստորագրվեցին հայ-ռուսական բազաթիվ փաստաթղթեր, ստորագրեցինք սահմանապահ զորքերի կարգավիճակի վերաբերյալ, 95թ. ստորագրեցինք բազայի վերաբերյալ պայմանագիրը:
– Վերջին օրերի պաշտոնանկությունների մասին խոսենք, արդյո՞ք դրանք միտված են բանակը, ԶՈւ-ն առողջացնելուն, և պատերա՞զմը պետք է մեզ սթափեցներ, որպեսզի մենք հասկանայինք, որ այդ խնդիրները կան՝ բանակում, Զիված ուժերում՝ թե՛ կոռուպցիան, թե՛ պաշտոնական թվերի ուռճացումը:
– Այս պատերազմը բացահայտեց այդ թերությունները, այդ թերությունները եղել են ու կան բանակում, բայց ես ուզում եմ այստեղ այլ բան նշել, որովհետև սա մի քիչ վտանգավոր գործընթաց է, որը կարող է բերել նրան, որ հասարակության մեջ վստահությունը բանակի հանդեպ ընկնի, բայց ես ուզում եմ ասել, որ պրոբլեմը բանակի պրոբլեմը չի միայն, դա պետության պրոբլեմն է, և այստեղ պայքարը եթե սկսում ենք, ապա պիտի սկսենք պետությունում, և բանակի կոռուպցիան հետևանք է այս ամեն ինչի, որովհետև եթե մենք այսօր այսպիսի շեշտադրում ենք անում, ստացվում է, որ հասարակությունը ընկալում է, որ կոռուպցիան միայն բանակում է, դրա համար պետք է զգույշ և ուշադիր լինել:
– Հենց բանակով դա ցույց տալը պարզապես հասարակության աչքին թոզ փչել կարո՞ղ ենք համարել, որ արվում են ինչ-որ փոփոխություններ, բայց որոնք ընդամենը ցածր մակարդակի չինովնիկների պաշտոնանկություններ և ձերբակալություններ են, և իրականում խնդիրն ավելի բարձր տեղում է:
– Չեմ կարծում, որ սա թոզ փչել է, որովհետև այն թերությունները, որ տեղի էին ունեցել բանակում, հնարավոր չէր հանդուրժել, և մանր չինովնիկների մասին չէ խոսքը, լրջագույն վարչության պետերի մակարդակով է, սա լուրջ է, բայց ես նորից եմ ուզում շեշտել, որ կոռուպցիան միայն բանակում չէ, և ավելի մեծ չափի և պետության համար ավելի վտանգավոր այլ տեղերում է, այնտեղից պետք է սկսել:
