Իշխանությունը տարել է մարտավարական խոշոր հաղթանակ` դնելով ռազմավարական խոշոր պարտության հիմքերը

«Առաջին լրատվական»-ի զրուցակիցն է Սորբոնի համալսարանի քաղաքագիտության դոկտոր Հայկ Ա. Մարտիրոսյանը (Նյու Յորք):

– Պարոն Մարտիրոսյան, ի՞նչ կարծիքի եք Երևանի ավագանու ընտրությունների վերաբերյալ, նաև՝ հետընտրական զարգացումների: Մասնակցած քաղաքական ուժերը ՝ հիմնականւմ ՀԱԿ-ը, «Բարև Երևանը», ՀՅԴ-ն, ԲՀԿ-ն բողոքում են արդյունքներից, սակայն հանրահավաքներ ոչ ոք չանցկացրեց՝ փոխարենը մանդատ ստացած ուժերը վերցրին դրանք. սա ինչի՞ վկայություն է:

– Վերջին ընտրությունները սովորական ընտրություններ էին: Սովորական այն առումով, որ դրանք որևէ բանով չէին տարբերվում նախորդներից: Ինչպես նախորդներն են ընթացել, այնպես էլ սրանք ընթացան: Տարբերությունն այն էր միայն, որ սրանք վճռական էին Հայաստանում ընտրությունների հանդեպ քաղաքացիների հավատը վերջնականապես կոտրելու առումով:

– Մի կողմից՝ Վարդան Օսկանյանը հայտարարում է որ ԲՀԿ-ն պետք է ընդդիմադիր հռչակվի, մյուս կողմից էլ՝ Գ.  Ծառուկյանը ասում է՝ «Բարգավաճ Հայաստանը» երբեք ընդդիմադիր դառնալ չի կարող, ինչն էլ կարծես լիովին տեղավորվում է մեր նախորդ հարցազրույցում Ձեր հնչեցրած տեսակետի տրամաբանության մեջ: Ի՞նչ է սա նշանակում՝ տապալվեցի՞ն արդյոք ՀԱԿ-ի ծրագրերը՝ կապված ԲՀԿ-ի հետ:

– Ես ծանոթ չեմ ՀԱԿ-ի ծրագրերին, բայց ինչպիսին էլ դրանք լինեին կամ լինեն, դատապարտված են տապալման: Մեզ մնում է միայն հիանալ այդ կուսակցության ծայրահեղ հետևողականությամբ: Հասկանալով, որ նորածին կուսակցությունը մեռելածին է` դրա հայրերը հետևողականորեն չեն ցանկանում թոշակի գնալ:

Ինչ վերաբերում է Ծառուկյանի և Օսկանյանի հայտարարությունների տարբերությանը, դա ինձ համար բավական տարօրինակ է: Ծառուկյանը բնական հոտառությամբ և բնազդով հասկանում է, որ ընդդիմադրի կարգավիճակում ինքը չի կարող տեղավորվել ապահով Հայաստանի տարածքում և անկեղծորեն հայտարարում է, որ իր ղեկավարած խումբը չի կարող ընդդիմադիր լինել: Մյուս կողմից` Օսկանյանը դեռևս շարունակում է ակնարկել ԲՀԿ-ի ընդդիմադիր բնույթի մասին: Միակ բացատրություն կարող է լինել միայն այն հանգամանքը, որ Օսկանյանն իրոք ընդդիմադիր է, քանի որ իշխանության համար նա այլևս դավաճան է: Սակայն նախկին արտգործնախարարը, որը պետք է որ տասը երկար և ցավագին պաշտոնավարման տարիների ընթացքում պետական գործչին հատուկ որոշակի տրամաբանություն ձեռք բերեր, սեփական անձը կարծես շփոթում է սեփական կուսակցության հետ: Եվ դա մի կուսակցության, որ նրա պարագայում այնքան էլ «սեփական» չէ:

– Ի վերջո՝ ի՞նչ է իրենից ներկայացնում այդ կուսակցությունը. ավագանու ընտրություններից առաջ բավական սուր քննադատություններ հնչեցրին իշխող կուսակցության հասցեին, սակայն բազմաթիվ տեղեկություններ հրապարակվեցին, որ հենց ԲՀԿ-ն է կաշառք բաժանում և մարդկանց տեղամասեր ուղղորդում:

– ԲՀԿ-ն խոշոր կապիտալի և դրա ծնած իշխանական ազդեցության շուրջ համախմբված մարդկանց մի խումբ է, որի միակ առանցքը խիստ մեծահարուստ մի խոշոր գործարար է: Այդպիսի կառույցներն ընդհանրապես քաղաքական դաշտում քիչ անելիք ունեն, և երբ հայտնվում են քաղաքական մարտահրավերի առջև, դիմում են իրենց միակ զինանոցին` կապիտալին: Իսկ մարդիկ, ինչպես հայտնի է, հեշտ են կաշառվում:

– Րաֆֆի Հովհաննիսյանը բոլոր ընդդիմախոսներին կոչ է անում միավորվել. ի՞նչ եք կարծում՝ ի՞նչ կտա այս միավորումը, և առհասարակ՝ հնարավոր համարո՞ւմ եք, որ Ծառուկյանը, Լևոն Տեր-Պետրոսյանը, Ժիրայր Սեֆիլյանը և մյուսները միավորվեն նրա հետ:

– Կարծում եմ, որ այդ միավորումը ոչինչ էլ չի տա, քանի որ այդ միավորումն ինքնին անհնար է: Այն չի կարող տեղի ունենալ: Բոլոր Ձեր թվարկած անձինք միմյանց հանդեպ ռուբիկոնն անցել են` բացի Լևոն Տեր-Պետրոսյանից և Գագիկ Ծառուկյանից, իսկ ինչպես հայտնի է, վերջիններիս սեպարատ միությունն անգամ որևէ կերպ չկայացավ: Հայաստանի քաղաքական դաշտում երկար ժամանակ նոր խաղացողներ և նոր համախմբող ուժեր չեն լինի: Ընդդիմադիր զանգվածն, ամենայն հավանականությամբ, պայքարի նախաձեռնությունն իր ձեռքը կվերցնի: Ընդդիմությունը կակտիվանա: Դա քաղաքական պայքարի գերիլլային տեսակ է, որը հաճախ իշխանության համար առավել վտանգավոր է, քան առաջնորդող կազմակերպված ընդդիմությունը:

Սպանված զինծառայող Լյուքս Ստեփանյանի հարազատների բողոքը դրա առաջին բողբոջն է: Այդպիսի ծայրահեղ քայլերն են բողոքի անդիմադրելի ալիք հավաքում, իսկ այդ ալիքները ցունամիի են նման: Համբերատար և խելացիորեն հաշվարկված քայլերով հետևողականորեն ոչնչացնելով և վարկաբեկելով ընդդիմությանը` իշխանությունը տարել է մարտավարական խոշոր հաղթանակ` դնելով ռազմավարական խոշոր պարտության հիմքերը:

– Ի վերջո մինչև 2017 թվականը Հայաստանում ընտրություններ չեն անցկացվելու: Շատ է խոսվում նաև, որ Սերժ Սարգսյանը չունի իրավահաջորդ 2018 թվականի համար, այսինքն՝ հասարակության միակ հույսը մյուս ընտրություննե՞րը պետք է լինեն:

– Դեռևս մեկ տարի կա` հասկանալու համար, թե պատրաստո՞ւմ է արդյոք Սերժ Սարգսյանն իրեն ժառանգորդ, թե՞ ոչ: Եթե ոչ, ապա դա Հայաստանի պարագայում միայն երկու բան կարող է նշանակել: Առաջին` որ երրորդ նախագահը իշխանությունը փորձելու է վերադարձնել երկրորդ նախագահին, կամ` երրորդ նախագահը որոշել է դառնալ Հայաստանի վերջին նախագահը և երկրի առաջին ղեկավար-վարչապետը: Առավել հնարավոր է թվում երկրորդ տարբերակը, թեև բացառված չէ և առաջինը: Եվ այդ պարագայում ընդդիմադիրների երազանքը կարող է լինել առաջին տարբերակը: Քոչարյանի նոր հավակնությունները՝ նոր նախագահ դառնալու, անխուսափելիորեն հանգեցնելու են անվերահսկելի ըմբոստության, որին առաջնորդներ այլևս պետք չեն լինի: Եթե երրորդ նախագահն իր երկրորդ ժամկետն ավարտի՝ փոխելով երկրի կառավարման համակարգը և այն դարձնելով խորհրդարանական, ապա իշխանություն մնալու նրա շանսերը փոքր գնահատել թերևս չի կարելի:

– Ինչպե՞ս կվերլուծեք զոհված զինվոր Լյուքս Ստեփանյանի հուղարկավորության հետ կապված իրադարձությունները: Պաշտպանության նախարարի խոսնակը հայտարարեց, որ դին Հանրապետության հրապարակ տանելը գրեթե սրբապղծություն է, իսկ ոմանք հանդես եկան այն թեզով, որ հանցավոր է նման արարքը և չի կարելի: Ոմանք էլ, թե՝ ընդհանրապես դա ուղղորդված էր, որ կոնկրետ Հանրապետության հրապարակ տանելու գաղափարը հարազատներին հուշել էին, և որ դա քաղաքական պատվեր էր, ոչ կոռեկտ և անթույլատրելի:

– Լյուքս Ստեփանյանի մահը և դրան հաջորդած իրադարձությունները իրականում քաղաքական նոր իրավիճակի վկայությունն են: Երբ կազմակերպված ընդդիմությունն անկազմակերպ է դառնում` վակուումը լցնում են ժողովրդական զանգվածները: Եվ դա հրաշալի հասկացավ իշխանությունը: Նախ` դին Հանրապետության հրապարակ տանելու գաղափարը հրաշալի գաղափար էր: Երբ բազում և բազում զինվորական սպանությունների օրինակով ծնողները գիտեն, որ արդարադատություն չի իրականացվելու, երբ այնքան գործեր մնացել են կամ պաշտոնապես չբացահայտված, կամ էլ կոծկված, այլ ելք չի մնում, քան գնալ բողոքի ծայրահեղ միջոցի: Եվ դա հուժկու ու խիստ ազդեցիկ բողոքի արտահայտություն է, որ տարերային  հեղափոխությամբ է հղի: Սակայն ո՞վ է որոշողը՝ դա թույլատրելի՞ է, թե՞ ոչ: Որևէ մեկն իրավունք չունի սգակիր ծնողին ցույց տալու բողոքի ճանապարհներ, իսկ ռազմական խոսնակը, կարծում եմ, հոգևոր կրթություն չունի, հետևաբար սրբապղծության մասով կարծիքը սոսկ սիրողական մակարդակի է: Որևէ ոչ քրիստոնեական արարք ծնողների որոշման մեջ չկար: Ինչ վերաբերում է ուղղորդված լինելուն` ուղղորդված էր դա, թե ոչ, հուշել էին, թե ոչ` այս պարագայում ամենևին էլ կարևոր չէ, և կարևոր չէ, թե այս իրավիճակում կողքից ով ինչ ջրում ինչ ձուկ էր փորձում որսալ: Եթե կա ծայրահեղ անվստահություն ռազմական արդարադատության նկատմամբ, ապա թող բոլորը ձուկ որսան պղտոր ջրերում: Կարևորն այն է, որ այդ ձկնորսության արդյունքում խնդիրը լուծվի: Մնացած բոլոր վերլուծությունները կա՛մ անտեղի են, կա՛մ անբարո, կա՛մ էլ թերմիտ:

– Իսկ ի՞նչ տվեց, Ձեր կարծիքով, երկու ուժային ղեկավարների մեկնումը Սևանի մայրուղի:

– Երկու ուժային ղեկավարների անմիջական մեկնումը Սևանի մայրուղի խոսում է այն մասին, որ իշխանությունն ընկալեց այս մեկ հուժկու ազդակը ևս, և դա հույս է ներշնչում, որ հետագայում թերևս կարելի կլինի նման այլ դեպքերում արդարադատություն և արդարություն ակնկալել: Եվ Սեյրան Օհանյանին պատկերող տեսանյութն էլ վկայությունն է այն բանի, որ պաշտպանության նախարարը բարոյականություն և մարդկային գծեր ունեցող մեկն է, որ, թերևս, հավատ է ներշնչում: Օհանյանի ո՛չ խոսքում և ո՛չ էլ պահվածքում ես կեղծիք կամ խաղարկում չտեսա: Դա լուրջ և կարևոր նշան է, որ չի կարելի կուրորեն ուրանալ: Մյուս կողմից` մեզ հայտնի են Մատաղիսի, Արտակ Նազարյանի գործերը, երբ մի դեպքում հետապնդվում են անմեղ մարդիկ, իսկ երկրորդում մեղավորները շարունակում են անպատիժ մնալ: Լյուքս Ստեփանյանի հանգամանքը ջրբաժան է բանակային սպանությունների հարցում, և այս դեպքերը ցույց տվեցին, որ ժողովուրդը ռուբիկոնն արդեն անցել է:

– Դուք գրառում եք կատարել, որտեղ դատապարտել եք «բանակի կուլտը»:

-Այո՛, ես դատապարտում եմ բանակի պաթետիկ փառաբանումը՝ միաժամանակ հասկանալով բանակի անչափելի կարևորությունը: Մեր բանակը մի տեսակ կեղծ պաշտամունքի է վերածվել: Լեյլա Սարիբեկյանը և նրա համքարության մի քանի այլ ներկայացուցիչներ հրաշալի օրինակն են այն փաստի, թե կեղծիքն ինչպիսի աստիճանի է բարձրացրել բանակի փառաբանումը: Բանակը պետք է հարգանք և սեր նվաճի և ոչ թե պարտադրի: Մեր բանակը, որպես ինստիտուտ, արժանի է այդ սիրուն և հարգանքին, սակայն որպես գործող մեխանիզմ` հաճախ արժանի է նաև խստագույն քննադատության: Ամերիկյան բանակը ամերիկացիները հարգում են, որովհետև բանակից խեղված կամ զոհված վերադառնում են միայն թշնամու գնդակից, որտեղ հրամանատարն իր զինվորի համար սեփական կյանքով և ազատությամբ է պատասխան տալիս: Իսրայելում բանակի առջև խոնարհվում են, որովհետև բանակը ինքն է նվաճում իր ժողովրդի սերն ու հարգանքը, և որովհետև բանակի ներսում բացառված են սպանություններն ու հրամանատարների կողմից նվաստացումները: Մեզանում նրանք, ովքեր քննադատում են բանակը, հռչակվում են գրեթե հայրենիքի թշնամի, թրքասեր և այլն:

Իմ կարծիքով` վտանգավոր են նրանք, ովքեր միայն շողոքորթ փառաբանմամբ են զբաղված: Դա անպատժելիություն է ծնում և թուլացնում հենց է իրեն` բանակին, իսկ բարոյական և «միջանձնային» ցածր որակի հարաբերություններով զինուժով պատերազմ հաղթելն անհնար է: Վերջին հարյուրամյակների` Սարդարապատին զուգահեռ մեր երկրորդ և ամենավճռական ճակատամարտ-պատերազմը դեռ առջևում է, և եթե դրան բախվենք սպանություններից, քրեական բարքերից և դեդովշչինայից չմաքրված բանակով, հաղթանակի մասին վերամբարձ հայտարարություններ անելու հիմքեր անգամ այլևս չենք ունենա: Պատասխանատուն սպաներն են, որոնց շարքերում քիչ չեն կասկածելի մակարդակի և բարքերի պաշտոնյաները: Պատասխանատուն հենց նրանք են:

Եվ վերջում` չափազանց կարևոր է, թե զոհված զինվորի մահվան բոթն ինչպես են հայտնում ընտանիքին, և հուղարկավորությունն ինչպես է կազմակերպվում: Դա ծանրագույն գործողություն է, որ Արևմուտքում խստորեն կանոնակարգված է: Այն, ինչ պաշտպանության նախարարին պատմեց Լյուքս Ստեփանյանի հայրը, և այն, ինչին մենք ականատես եղանք՝ դիտելով հուղարկավորության կադրերը, սարսափելի է: Ծնողին զինկոմիսարիատ կանչելն ու կենցաղային մակարդակով գուժելը հավասար է հանցագործության: Եվ եթե այդ կուլտուրան դեռ չկա Հայաստանում, ապա պրիմիտիվ բարքերը վերացնելուն կարող է օգնել Հոլիվուդը: Ֆիլմը կոչվում է The Messenger:

Իսկ եթե զոհված զինվորին հուղարկավորում ենք թերի մի երգչախմբով, հախուռն գյուղացիական և մոլորված մի խումբ զինվորների թափորով և երեք հրացանակիրներով, որ հանկարծ պատվո երեք համազարկ են տալիս հարևան բլրից, ապա դա տնայնավարության մեկ այլ ճչացող և չափազանց տխուր օրինակ է: Զինվորի հուղարկավորությունը լուրջ արարողակարգ է, որ հոգեբանական և բարոյական առարկայական կարևորություն ունի ծառայող զինվորականների համար: Դա իրեն ծառայող զինվորի` իր կրկնակի պատասխանատվության տակ գտնվող զինվորի հանդեպ երկրի վերաբերմունքի լավագույն ցուցիչներից է: Այս առումով հոլիվուդյան տեսարանները ևս քիչ չեն, բայց բավական է համապատասխան պաշտոնյաներին գոնե մեկ անգամ Արլինգթոն ուղեկցել, որպեսզի այս առումով ականատես լինենք քաղաքակրթության այս ասպեկտին ևս:

Ամեն դեպքում` Լյուքս Ստեփանյանը հայկական բանակում իրավիճակ փոխեց: Վճարված գինն անգնահատելի է, սակայն 20-ամյա պատանու անիմաստ հեղված արյունն անարդյունք չպետք է կորչի:

Լուսանկարը՝ Գերման Ավագյանի