Հայաստանում բյուջետային մուտքերի ապահովման վիճակը աննախադեպ վատ է՝ անցած 9 ամիսների ընթացքում բյուջե է մուտքագրվել 853 մլրդ դրամ, ինչը նախատեսվածի 94 տոկոսն է, այդ մասին երեկ խորհրդարանում հայտարարեց ՀՀ գլխավոր գանձապետ Ատոմ Ջանջուղազյանը՝ ավելացնելով որ վերջին տարիներին չի եղել նման դեպք, որ հարկային և մաքսային հավաքագրումների պլանը չկատարվի:
Ֆինանսավարկային և բյուջետային հարցերի հանձնաժողովում քննարկվում էր 2015թ. բյուջեի կատարման ընթացքը անցած 9 ամիսների ընթացքում: Ֆինանսների փոխնախարար Արմեն Ալավերդյանը տեղեկացրեց, որ իրենք նախօրեին երեկոյան՝ մինչև գիշեր ամփոփել են նոյեմբեր ամսվա արդյունքները, և նոյեմբերի արդյունքները ևս հուսադրող չեն, ներմուծումը շարունակում է անկում ապրել: Ինչը նշանակում է, որ անկում են ապրում նաև ներմուծումից եկող պետական եկամուտները:
Հայաստանում պետական պաշտոնյաները, հատկապես ֆինանսների նախարարն ու նրա տեղակալները արդեն տևական ժամանակ ահազանգում են, որ երկրի ֆինանսական վիճակը վատ է: Ավելին՝ Արմեն Ալավերդյանը կանխատեսում է, որ այս միտումները պահպանվելու են նաև 2016թ. ինչը նշանակում է, որ վիճակը գնալով վատանալու է:
Արմեն Ալավերդյանն առանձնացնում է երեք ուղղություն, որոնք ազդում են հարկային և մաքսային հավաքագրումների վրա: Առաջինը հարկային և մաքսային օրենսդրությունն է: Ըստ Ալավերդյանի՝ այս ոլորտում իրականացված բարեփոխումների արդյունքում պետական բյուջեն կորցրել է մոտ 14 միլիարդ դրամ եկամուտ: Արմեն Ալավերդյանն ասում է, որ 2013-2014թթ. իրականացված օրենսդրական փոփոխությունների արդյունքում, որոնք ուղղված են եղել փոքր և միջին ձեռնարկությունների գործունեության համար ավելի բարենպաստ գործունեության դաշտ ապահովելուն, բիզնեսին, այդ թվում և սահմանամերձ շրջաններում գործողներին հարկային արտոնություններ տրամադրելուն, պետական բյուջեն 2015թ. առաջին 9 ամիսներին կորցրել է 14 մլրդ դրամ:
Մյուս ուղղությունը, տնտեսության վիճակն է, որովհետև որքան լավ է տնտեսության վիճակը, այնքան ավելի շատ հարկ է հնարավոր հավաքել: Սակայն տնտեսության վիճակը վատ է, որովհետև աննախադեպ անկում է արձանագրվել հատկապես ներմուծման ոլորտում: Ըստ Արմեն Ալավերդյանի՝ եթե անցյալ տարվա 9 ամիսներին ներմուծումից ստացվել էր 268 միլիարդ պետական եկամուտ, ապա այս տարի ընդամենը 203 մլրդ: «Ներմուծումը դրամային արտահայտությամբ կրճատվել է 30, 8 տոկոսով, իսկ դոլարային արտահայտությամբ այդ թիվը հասնում է 40 տոկոսի», – ասում է Արմեն Ալավերդյանը: Ընդ որում՝ նվազում է արձանագրվել բոլոր ապրանքատեսակների ներմուծման գծով՝ սկսած ավտոմեքենաների ներմուծումից, մինչև նավթամթերք, ցորեն, մարգարին: Այսինքն՝ կրճատվում է անգամ առաջին անհրաժեշտության ապրանքների ներմուծումը:
Չնայած այս անկմանը, հարկային և մաքսային մարմիններին հաջողվել է նախորդ տարվա համեմատ 1 տոկոսով ավելի շատ գումար հավաքել: Պետական բյուջեով աճը նախատեսված է եղել 7 տոկոս, բայց գոնե 1 տոկոսը հնարավոր է եղել ապահովել: Եթե թվերը համեմատվեն դոլարային արտահայտությամբ, ապա կպարզվի, որ եղել է ոչ թե 1-տոկոսանոց աճ, այլ զգալի նվազում: Բայց ֆինանսների փոխնախարարին պետք է աճ ցույց տալ՝ թեկուզ 1-տոկոսանոց:
Այս աճը պայմանավորված է հարկային վարչարարության ուժեղացմամբ: Ըստ Արմեն Ալավերդյանի՝ չնայած տնտեսության որոշ ճյուղեր՝ ինչպես, օրինակ, գյուղատնտեսությունը աճ են ապահովել, սակայն դրանից բյուջե մուտքագրվող եկամուտները չեն ավելացել: Նախորդ տարվա համեմատ ավելի շատ հարկ են վճարել միայն «Գազպրոմ Արմենիան», Բարձրավոլտ էլեկտրացանցերը և Հայաստանի բաշխիչ ցանցերը, այն էլ՝ բացառապես հոսանքի և գազի գնի սակագնի բարձրացման շնորհիվ: Նույնիսկ հանքահումքային արդյունաբերությունը, որը ծավալային լուրջ աճ է արձանագրել, չի ավելացրել բյուջետային մուտքերը, քանի որ պղնձի և մոլիբդենի հանքաքարի գնի անկման պայմաններում այս ընկերությունները, ըստ էության, աշխատում են վնասով: Ալավերդյանը հույս հայտնեց, որ 2016թ. երկրորդ կեսից միջազգային շուկայում տեղի կունենա գների բարձրացում, և այս ընկերությունները շահույթ կստանան, և շահութահարկ կվճարեն: Իսկ եթե չբարձրանա, ապա այս ոլորտում առկա վիճակը ավելի կխորանա:
Երեկվա քննարկման ժամանակ էլի բազմաթիվ թվեր և փաստեր ներկայացվեցին, որոնք ապացուցում են Հայաստանի տնտեսության տագնապալի վիճակը: Միակ սփոփանքն այն է, որ կառավարությունը կարողանում է կատարել իր բոլոր պարտավորությունները, և վճարել բոլոր հաշիվների համար: Սփոփանք է նաև այն, որ Հայաստանի վիճակը ավելի լավ է, քան Ռուսաստանինը կամ Ղազախստանինը, որոնք գնացին ծախսերի սեկվեստորի՝ կրճատման, ինչը Հայաստանը չարեց:
Իսկ ինչ է պետք անել ստեղծված վիճակը փոխելու համար: Ըստ էության որևէ բան հնարավոր չէ անել: Նոր հարկեր հավաքագրելու համար հարկային օրենսդրությունը խստացնելու փորձեր արվել են, բայց դրանք դժվար թե մեծ արդյունք տան: Հարկային վարչարարությունը խստացնելու միջոցով նոր հարկեր հավաքելու հնարավորություն ևս կարծես թե չկա, քանի որ վարչարարությունը ուժեղացվել է որքան որ հնարավոր է: Միակ միջոցը որով հնարավոր է ավելի շատ հարկ հավաքել տնտեսության աշխուժացումն է: Բայց Հայաստանը իրականում տնտեսություն չունի, որովհետև ինչպես ասում է Արմեն Ալավերդյանը՝ Հայաստանի տնտեսության հիմքը ներմուծումն է, որը որոշ տարիների մի քանի անգամ գերազանցել է արտահանումը: Իսկ որպեսզի Հայաստանում նորից ներմուծումը ավելանա, պետք որ դրսից եկող տրանսֆերտները ավելանան: Տրանսֆերտների հիմնական մասը գալիս է Ռուսաստանից, որտեղ տնտեսության վիճակը ոչ միայն վատ է, այլ գնալով վատանում է:
