«Առաջին լրատվական»-ի զրուցակիցն է ԱԺ պատգամավոր Հրանտ Բագրատյանը:
– Պարոն Բագրատյան, ինչպե՞ս է բնութագրվում տնտեսության վիճակը, երբ հաջորդ տարվա բյուջեն 8-9 միլիարդ դրամով ավելի պակաս է պլանավորվում ընթացիկ բյուջեից: Ընդ որում՝ մեր երկրում առաջին անգամ է նման իրավիճակ առաջանում:
– Դա նշանակում է, որ տնտեսական աճի տեմպերը ցածր են, հարկման մակարդակն իջնում է: Եվ երրորդ պատճառն այն է, որ վերջին հինգ-վեց տարիներին ավանսով շատ վճարումներ են վերցվել, ու այլևս այդպես չեն կարող շարունակել: Այդ միջոցները պետք է վերադարձվեն տնտեսվարող սուբյեկտներին: Դա նաև նշանակում է, որ կառավարությունն ու հանրապետության նախագահը ձախողել են բյուջեն կրկնապատկելու 2008թ. իրենց խոստումները:
– Իշխանությունները տարեկան 7 տոկոս տնտեսական աճ էին խոստանում, բայց 2016թ. բյուջեի նախագծով ընդամենը 2,2 տոկոս են կանխատեսում:
– Եթե աշխարհն աճում է և հերթական անգամ կաճի 3,8 տոկոսով, իսկ մենք՝ 2,2 տոկոսով, մեր ու աշխարհի տարբերությունն էլ ավելի կմեծանա: Ու մենք է՛լ ավելի աղքատ կդառնանք:
– Վարչապետ Հովիկ Աբրահամյանը, նախարարները պատճառաբանում են, որ տնտեսական թույլ զարգացումը պայմանավորված է հիմնականում մեր երկրի վրա Ռուսաստանի տնտեսության բացասական ազդեցությամբ:
– Դա իրականությանը չի համապատասխանում, միջազգային գործոնները մեզ հետ կապ չունեն: Ռուսաստանը մեր առևտրային գործընկերը չէ, Ռուսաստանից մենք միայն վառելիք ենք գնում, ինչը 2015թ. էժանացել է, և 2016թ. էլ թանկացում չի նախատեսվում: Հայաստանում կառավարման որակը վատ է վեց տարի շարունակ: Հիմա էլ չեն ընդունում, որ պետք է անցնեն տնտեսական այլ քաղաքականության, և ըստ էության՝ շարունակվում է նախորդ կառավարության քաղաքականությունը, որը ոչինչ չտվեց: Պետք է փոխվեն մարդիկ, պետք է փոխվեն մոտեցումները: Պետք է փոխվի ամբողջ տնտեսական քաղաքականությունը:
– Կառավարության ղեկավարը փոխվեց, բայց տնտեսությունում դրական որևէ բան չի փոխվել:
– Չգիտեմ: Բազմաթիվ անգամ ասվել է, թե մոռացեք վերականգնողական աճի մասին և անցեք խթանիչ աճի: Ի դեպ, այս դիտողություններն արել ենք նաև ՌԴ-ին և Ուկրաինային: Սա խնդրահարույց է նաև Վրաստանի կառավարության համար: Բայց այս հին թիմով նման իրացումներ չեն լինի: Այո՛, վարչապետը փոխվել է, որոշ մարդիկ փոխվել են, բայց թիմը հիմնականում հին է՝ հին մտածելակերպով:
– Այսինքն՝ Դուք իշխանափոխություն եք ուզում:
– Վատ չէր լինի, որ այսօր ես լինեի նախագահը: Երկիրը դրանից միայն կշահեր: Գուցե մի քանիսն էլ կան: Պետք է մտածելակերպը փոխել: Պրոֆեսիոնալ առումով տնտեսական քաղաքականությունը պետք է փոխվի: Վերականգնողական աճի քաղաքականությունը, սպոնտան, որ եղել է երկրորդ նախագահի օրոք և երրորդ նախագահը ոչինչ չկարողացավ դրանում փոխել, չի կարող այլևս տնտեսական աճ բերել: Իսկ վերականգնողական աճը նշանակում է պարզապես ֆինանսավորում, վարկավորում: Կան նաև տրանսֆերտներ: Դրսից երկու տոկոսով վերցնում ես, այստեղ 8 տոկոսով ես տալիս: Այդ ֆինանսները մեծացնում են պահանջարկը, սպառումը, ինչից էլ ավելանում է արտադրությունը: Բայց դա ավելանում է մինչև շուկայի ծավալները, իսկ հետո արդեն անհրաժեշտ է գեներացնել այդ աճը: Օրինակ՝ կառավարությունը պետք է կարողանա որոշել, թե ինչ առաջնահերթություններ ունի և պետք է փող դնի այդ առաջնահերթությունների վրա, գործընկերներ գտնի: Նախորդ կառավարությունը դրա համար ծիծակն ու պանիրը գտավ: Այս կառավարությունը չի արել այդ աշխատանքը: Օրինակ՝ եթե հայտարարում ես, թե պետք է զարգացնել դեղագործությունը, դա քիչ է, պետք է հասկանաս, թե ինչպես և ինչ գործընկերությամբ պետք է անես:
– Այս պահին Հայաստանն ունի Համախառն ներքին արդյունքի արդեն 50 տոկոսի չափով պարտք և մեծ թափով այն մեծացնում է: Դա ճի՞շտ քաղաքականություն է, միգուցե իսկապե՞ս անհրաժեշտ է վարկ վերցնել:
– Ո՛չ, դրանք սպառման վարկեր են: Մեծ հաշվով, մեր պարտքի մեծ մասը գնում է դրամի փոխարժեքը պահելուն: Այսինքն՝ այդ վարկերը վերցնում ենք՝ սպառում ենք, ծախսում ենք, ուտում ենք: Եվ մի կողմ թողնենք, թե այն ինչ արդյունավետությամբ ծախսվեց կամ ով կերավ: Բայց այդ վարկերը տնտեսական աճի չեն բերում: Այսօր արտաքին պարտքի 4 դոլարը բերում է տնտեսական այնքան աճի, ինչքան 20 տարի առաջ 1 դոլարն էր բերում: Արդյունավետությունը չորս անգամ իջել է: Եթե պետք է շարունակենք վարկեր վերցնել, պետք է չորս անգամ բարձրացնենք դրանց օգտագործման արդյունավետությունը:
– Եվ ո՞ր ոլորտներում է պետք ներդնել, որ բարձրանա վարկի օգտագործման արդյունավետությունը:
– Վերցնելուց առաջ նախ պետք է վերցնել ճիշտ ոլորտները, որոնք կարող ենք զարգացնել: Երկրորդը՝ շատ անհրաժեշտ է օրենսդրորեն լուծել կապալառուների հարցը: Օրինակ՝ ճանապարհաշինարարության մեջ իշխանության վերին օղակները խառնված են մինչև վերջ, և նրանք չեն թողնում, որ ճանապարհաշինարարությունը կայանա:
– Եթե վարկ վերցնողը Դուք լինեիք, ո՞ր ոլորտներում այն կներդնեիք:
– Նախ՝ ես կմտածեի, թե ինչի համար եմ վարկ վերցնում: Եվ ես վարկ կվեցնեի միայն այն ժամանակ, երբ հստակ երևում է, որ այդ վարկը ետ կգա: Վերջին շրջանում բացի քաղաքապետարանի լուսավորության ծրագրից, ես չեմ հիշում որևէ այլ վարկային համաձայնագիր, որը կապացուցի, թե վարկը ետ կգա այս ճանապարհով: Մենք այդպիսի թղթեր չենք տեսել, մենք ընդհանուր բացատրություններ ենք լսել:
– Տնտեսության, երկրի համար ի՞նչ է նշանակում այն ցուցանիշը, որ պարտքի սպասարկման գումարը կազմում բյուջեի 10-11 տոկոսը:
– Դա վատ ցուցանիշ է: Պարտքի վտանգավորության գնահատման երեք ցուցանիշ կա՝ պարտք/ՀՆԱ հարաբերությունը, որտեղ 50 տոկոսից ավելին համարվում է վտանգավոր: Պարտքի սպասարկում/արտահանում հարաբերությունը՝ եթե պարտքի սպասարկումն արտահանման 5 տոկոսից ավելին է, համարվում է վտանգավոր: Եվ պարտքի աճն ու վճարման հաշվեկշռի մնացորդի հարաբերակցությունը: Եվ եթե այդ պարտքը չլիներ, մենք 270 միլիոն դոլարով կարող էինք ավելացնել մեր ներդրումները:
– Նման պարտքի ցուցանիշ կամ պարտքի սպասարկման բեռ ունեցող երկիրն ինչպիսի՞ն է համարվում:
– Եթե դուք ուզում եք իմանալ իմ մեթոդաբանությունը, ես բոլորովին այլ կարծիքի եմ: Ես ունեմ չորրորդ ցուցանիշը, որը շատ կարևոր եմ համարում: Պարտքի մեջ որքան է ներքին պարտքը, որքան՝ արտաքինը: Մեզ մոտ ներքին պարտքը շատ ցածր է: Եթե ներքին պարտքը մեծ լիներ, դրա վճարումից ստացված դիվիդենտներն էլ են մեծ լինում: Այնպես, ինչպես Ճապոնիայում է լինում: Դժբախտաբար, մեր պարտքի կառուցվածքը լավը չէ: Ու քանի որ 85 տոկոսը արտաքին պարտքն է, այդ 135 միլիարդը հենց դրան է ուղղվելու: Եվ ես գտնում եմ, որ իրավիճակը վատ է ու վտանգավոր:
