Իրանի արտաքին գործերի նախարարության հայտարարությունը արցախյան հակամարտության կարգավորման մասին անաչառ է, հավասարակշիռ և նաև նպաստավոր հայկական շահերի տեսանկյունից, «Առաջին լրատվական»-ի հետ զրույցում մեկնաբանեց ԵՊՀ Իրանագիտության ամբիոնի վարիչ, դոցենտ Վարդան Ոսկանյանը:
Իրանագետի խոսքերով՝ Իրանի ԱԳՆ խոսնակն իր հայտարարությամբ արձանագրել է ինքնորոշման իրավունքի փաստումը Իրանի կողմից: Քաղաքական առումով պաշտոնական Թեհրանի ուշագրավ շեշտադրումը ղարաբաղյան խնդրի մասին պարունակում է նաև որոշ ակնարկներ կամ նույնիսկ զգուշացումներ՝ ադրբեջանական և թուրքական կողմերին:
Իրանի ԱԳՆ խոսնակ Բահրամ Ղասեմին, հիշեցնենք, անդրադարձել էր ԼՂ հակամարտության կարգավորման հարցին՝ ասելով, թե խնդրի լուծման կարևոր գործոններից մեկը Լեռնային Ղարաբաղի ժողովրդի կամքն է:
«Կարգավորել Լեռնային Ղարաբաղի հակամարտությունը՝ առանց ժողովրդի դերակատարությունը հաշվի առնելու, անհնար է: Ժողովրդի կամքը որոշիչ է լինելու այս հակամարտության կարգավորման գործում»,- հայտարարել է Իրանի ԱԳՆ խոսնակը:
– Պարոն Ոսկանյան, Իրանի ԱԳՆ խոսնակի հայտարարության մեջ նման շեշտադրումը նորությո՞ւն է Իրանի արտաքին քաղաքականության մեջ: Այս հայտարարությունն ունի՞ հասցեատերեր: Որքանո՞վ է այն կապված տարածաշրջանային ներկայիս իրադարձությունների հետ:
– Ըստ էության, մենք մշտապես ականատես ենք եղել Իրանի կողմից արցախյան հակամարտության վերաբերյալ բավական հավասարակշիռ, անկողմնակալ դիրքորոշումների, բայց ակնհայտ է, որ այս հայտարարության մեջ որոշակի նոր բան կա: Ըստ իս, սա պետք է հասկանալ՝ որպես Արցախի ժողովրդի կամարտահայտման արձանագրումը Իրանի կողմից, որը չափազանց կարևոր է՝ հաշվի առնելով այն, որ Իրանը միակ երկիրն է, որը սահմանակցում է հակամարտության երեք կողմերի՝ Հայաստանի Հանրապետության, Արցախի Հանրապետության և Ադրբեջանի Հանրապետության հետ: Այս համատեքստում իրանական ցանկացած դիրքորոշում խիստ կարևոր է: Այն հատկապես կարևոր է, եթե այդ դիրքորոշումն իր մեջ պարունակում է փաստացիորեն անաչառ մոտեցում և ըստ էության՝ ժողովուրդների ինքնորոշման իրավունքի փաստի արձանագրում:
Եթե փորձենք դիտարկել ընդհանուր քաղաքական կամ աշխարհաքաղաքական համատեքստը, ապա կարծում եմ, որ այդ դիրքորոշման արտահայտման վրա որոշակի ազդեցություն կարող է ունեցած լինել հատկապես իրանա-թուրքական հարաբերությունների որոշ սրումը: Երկրորդ կարևոր հանգամանքը ադրբեջանա-թուրքական համատեղ զորավարժությունների անցկացումն է: Ակնհայտ է՝ այդ զորավարժությունները որքան կարող են գնահատվել՝ որպես հայկական կողմի դեմ ուղղված քայլ, նույնքան էլ ունեն հակաիրանական բաղադրիչ: Չնայած Իրանի հետ սիրախաղերին՝ Ադրբեջանը պարբերաբար ցույց է տալիս իր դիրքորոշումների անփոփոխ լինելը, իսկ այդ դիրքորոշումները ենթադրում են Թուրքիայի հետ հարաբերությունների կառուցում «մեկ ժողովուրդ, երկու պետություն» կարգախոսի շրջանակներում: Հետևաբար, կարծում եմ, որ այս երկու գործոններն էլ ազդել են իրանական դիրքորոշումների ավելի հստակեցման վրա:
Բայց կրկնեմ, որ եթե գնահատելու լինենք, ապա այդ դիրքորոշումներն անաչառ են և արձանագրում են նաև Մինսկի խմբի համանախագահների կողմից քննարկվող կամ առաջարկվող կարևորագույն միջազգային սկզբունքը՝ ինքնորոշման իրավունքի փաստումը նաև Իրանի կողմից:
– Կարծում եք՝ ինչ-որ առիթ կարո՞ղ էր լինել, որպեսզի իրանական կողմը ստիպված լիներ շեշտել, որ ինքնորոշման իրավունքի իրացումը նույնպես հակամարտության կարգավորման տարրերից մեկն է:
– Ադրբեջանա-իրանական հարաբերությունները լայն իմաստով ունեն բազմաթիվ խոչընդոտներ և այդ խոչընդոտները շատ դեպքերում արտահայտվում են տարբեր մակարդակի սրացումների տեսքով: Կարծում եմ՝ սա նաև ակնարկ է դեպի Ադրբեջանը առ այն, որ այս պետությունը չի դադարում վարել հակաիրանական քաղաքականություն, թեև շատ դեպքերում այդ քաղաքականությունը արտահայտվում է ծպտյալ, լատենտ ձևով, ոչ բացահայտ կերպով:
Եթե փոքր-ինչ դուրս գանք քաղաքագիտական եզրաբանության շրջանակներից, ապա սա ինչ-որ առումով կարելի է նույնիսկ զգուշացում գնահատել, զգուշացում, որը միանշանակորեն ձեռնտու է մեզ՝ նախ և առաջ հաշվի առնելով այն հանգամանքը, որ հայկական կողմն էլ միջազգային տարբեր սկզբունքների շրջանակներում առաջնային է համարում ժողովուրդների ինքնորոշման իրավունքը, և հենց այդ իրավունքի հիման վրա էլ պետք է կարգավորվի արցախյան հիմնախնդիրը:
– Դուք խոսեցիք Ադրբեջանի և Թուրքիայի համատեղ զորավարժությունների մասին: Ձեր նշած հանգամանքը պարզապես իր ընկալմա՞ն հետևանքն է, թե՞ զորավարժություններն իսկապես կարող են ուղղված լինել Իրանի դեմ:
– Անկախ հայտարարություններից՝ իրանցիները շատ ուշադիր հետևում են տարածաշրջանում ընթացող անխտիր բոլոր գործընթացներին, և սեփական դիրքորոշումները (սա իրանական դիվանագիտության կարևոր առանձնահատկություններից մեկն է) կարող են արտահայտել ոչ կոնկրետ ժամանակահատվածում, այլ դրանից հետո կամ արտահայտել անուղղակի կերպով: Եվ այս համատեքստում, կարծում եմ, հայտարարությունը, որի մասին խոսում ենք, կարող է իր հիմքում ունենալ նաև այս հանգամանքը, ինչը բավական նպաստավոր է մեր շահերի տեսանկյունից:
