«Առաջին լրատվական»-ի զրուցակիցն է Ազգային անվտանգության ծառայության նախկին ղեկավար, 1992-95թթ. Հայաստանի նախագահի հատուկ հանձնարարություններով նախկին դեսպան Դավիթ Շահնազարյանը:
– Պարոն Շահնազարյան, ինչպես տեղյակ եք՝ հայտարարվեց, որ Մոսկվայում Հայաստանի և Ադրբեջանի գլխավոր շտաբների ղեկավարների միջև կնքվել է զինադադարի մասին համաձայնություն: Հաշվի առնելով ընթացող զարգացումները՝ Ձեր կարծիքով՝ որքանո՞վ կարող է այն հաստատուն լինել:
– Հայտարարվեց զինադադարի մասին, ընդ որում՝ հայտարարություններով հանդես եկան Լեռնային Ղարաբաղի Պաշտպանության բանակը և Ադրբեջանի Պաշտպանության նախարարությունը: Այն, որ համաձայնությունը ձեռք է բերվել Մոսկվայում Հայաստանի և Ադրբեջանի գլխավոր շտաբների պետերի միջև, գոնե ինձ հայտնի դարձավ այսօր առավոտյան: Մենք չունեինք այդ տեղեկատվությունը: Առաջին՝ լավ է, որ մինչև հիմա հիմնականում զինադադարը գործում է: Երկրորդ՝ համենայնդեպս ինձ մոտ շատուշատ հարցեր կան, որոնց պատասխաններն առայժմ չկան: Ինչ-որ մի տեսակ շատ խորհրդավոր զինադադար է: Սկզբում հայտարարվեց, որ Ստեփանակերտի և Բաքվի միջև զինադադարը երկկողմանի է լինելու: Հետաքրքիր է, որ մինչև երեկ երեկոյան Ռուսաստանի Առաջին հեռուստաալիքը մի քանի անգամ անընդհատ նշում էր, որ, այո, դա երկկողմանի է լինելու, ինչպես նաև պատրաստվում է երկկողմանի համաձայնագրի փաստաթուղթ: Հիմա կարծես թե ինչ-որ բան փոխվում է: Համենայնդեպս՝ այսօր եռանախագահողները Բաքվում էին, ես չեմ ուզում առայժմ այդ այցը գնահատել, որովհետև տեղեկությունները բացառապես ադրբեջանական մամուլից են, որոնք ոչ մի դեպքում չի կարելի հիմք ընդունել: Բայց մի բան պարզ է՝ հայտարարվել է, որ առաջիկայում պետք է կազմակերպվի հանդիպում Հայաստանի և Ադրբեջանի արտգործնախարարների միջև:
Այս ամենը բավական մտահոգիչ է, որովհետև Սերժ Սարգսյանը մինչ այդ ուրիշ բան էր հայտարարել ըստ էության, և ԼՂՀ ղեկավարությունն էլ՝ կապված զինադադարի հետ, ուրիշ հայտարարություն էր արել: Եվ այն, ինչ տեղի ունեցավ՝ Ղարաբաղյան երկրորդ պատերազմը, որը 4 օր տևեց, կարծում եմ, որ պետք է էապես փոխեր բանակցային գործընթացը՝ թե՛ ձևաչափի, թե՛ բովանդակության առումով: Այսինքն՝ ակնհայտ էր, որ օրակարգ պետք է գար Լեռնային Ղարաբաղի այս կամ այն կերպ մասնակցության հարցը: Երկրորդ՝ դեռևս հայտնի չէ այն, ինչ դրված է բանակցային սեղանին եռանախագահողների կողմից. ես նկատի ունեմ շփման գծում վերահսկողության մեխանիզմներ սահմանելու ԱՄՆ առաջարկները, որին ամենաբարձր մակարդակով դեմ էին արտահայտվում Ադրբեջանը և ոչ այնքան ուղղակի, բայց շատ թափանցիկ ակնարկներով նաև՝ Ռուսաստանը: Հիմա դա սեղանի՞ն է, թե՞ ոչ:
Ես կարծում եմ, որ ագրեսորը պետք է պատժվի, և այդ պատիժը պետք է տեղի ունենա առնվազն դիվանագիտական ճակատում: Համենայնդեպս՝ մինչև երեկո մենք բոլորս այդպես էինք կարծում: Հուսանք, որ այն մտավախությունները, որ այսօրվա հավաստի տեղեկատվությունը առաջացրել է, այնուամենայնիվ, դա կօգտագործվի, որովհետև ավելի քան լուրջ են հիմքերը և հիմնավորումները, որպեսզի իրականություն դառնա դա:
Իմիջիայլոց, եթե դուք հետևում եք Ադրբեջանի ներքին իրավիճակին, արդեն երեկ և այսօր մեծ դժգոհություններ կան, նույնիսկ բազմամարդ ցույցեր են եղել, որ պատերազմը պետք է շարունակվի. կասկած չկա, որ դա իշխանությունների կազմակերպածն է: Արդեն բացահայտ դժգոհություն կա Ադրբեջանի նախագահի և ղեկավարության նկատմամբ, ինչպես գիտեք, բոլոր ընդդիմադիր կուսակցությունները, չնայած նրանք թույլ են, ամբողջովին սատարել էին այս պատերազմը, ադրբեջանական ներքին մամուլով, հայտարարություններով ասում էին՝ այո, մենք ենք սկսել, մենք էլ պետք է ավարտին հասցնենք, միայն վերջին երկու օրերին Ալիևը փոխեց տոնայնությունը: Այսօր՝ առավոտյան, ընդդիմադիր կուսակցություններից մեկի՝ «Ազգային ճակատ»-ի ղեկավար Ալի Քերիմլին հրապարակային ասել էր, որ սրանից հետո Ալիևը թող չասի, որ մենք զենքի ուժով, ռազմական ճանապարհով կարող ենք վերադարձնել տարածքներ:
Ինչևէ, հիմա զինադադար է, կարծում եմ՝ գնահատականներում կարող ենք մի փոքր ավելի առաջ գնալ: Առաջինը՝ պետք է շատ լուրջ վերլուծություն արվի ընդհանրապես այս 4 օրվա պատերազմի վերաբերյալ, դա մեր զինվորականները պետք է անեն, այնուամենայնիվ: Միանգամից ասեմ՝ ինչու էր հարվածն անսպասելի, ինչու կուտակումների մասին նախապես տեղեկացված չէին: Ինձ մոտ այն տպավորությունն է, Աստված տա, սխալ լինեմ, որ Ադրբեջանի էլեկտրոնային հետախուզությունը աշխատել է բավականին արդյունավետ: Ռուսներն ասում են՝ «ռազբոր պալյոտով». շատ մանրամասն դա պետք է արվի: Երկրորդ՝ արտաքին քաղաքական գործունեությունը, այն չափանիշները, այն մեթոդները, որոնք կային մինչև Արցախյան երկրորդ պատերազմը, ակնհայտ է, որ դրանք առնվազն բավարար չեն: Առաջինը՝ ԵԱՀԿ Մինսկի խմբի ձևաչափը. մի հետաքրքիր դիտարկում էլ անեմ. վերջին ամիսներին Ռուսաստանի ամենաբարձր պաշտոնատարները՝ Լավրովը, Կարասինը, Պեսկովը, արհամարհում էին Մինսկի խմբի գոյությունը իրենց հայտարարություններում, անընդհատ նշում էին ինչ-որ ձևաչափեր, երեկվանից սկսել են գովերգել Մինսկի խումբը, ուրիշ ոչինչ տեղի ունենալ չի կարող:
– Ինչո՞ւ:
– Ասացի, որ մի քիչ խորհրդավոր է այս զինադադարը, երևի ավելի մանրամասն տեղեկություններ կունենանք, համենայնդեպս Ռուսաստանի միջնորդությամբ է առայժմ, եթե ինչ-որ փաստաթուղթ ստորագրվելու է, ապա դա պարտադիր պետք է լինի, և այդպես էլ կլինի ԵԱՀԿ Մինսկի խմբի հովանու տակ: Բայց կարծում եմ, որ առաջին՝ Ղարաբաղը անպայման պետք է վերադառնա բանակցային գործընթաց, այլ, ավելի հարմար առիթ դժվար է սպասել: Երկրորդ՝ այն ակտիվությունը, որ ամերիկահայ սփյուռքը ցուցաբերեց վերջին ամիսներին, որովհետև կարծես թե մինչ այդ սփյուռքը կենտրոնացած էր միայն Ցեղասպանության ճանաչման հարցի վրա: Բազմիցս եմ ասել, որ պետք է Արցախով էլ զբաղվել, կարծում եմ՝ պետք է հայանպաստ կոնգրեսականների և սենատորների հետ հիմա աշխատել երկու ուղղությամբ, որ ձևավորվի մի խումբ, որը պնդի ԼՂՀ ճանաչումը, կարևոր չի՝ կճանաչվի, համենայնդեպս պետք է այդպիսի կոնգրեսմեններ և սենատորներ լինեն: Եվ արդեն լուրջ հիմք համարելով այս դեպքերը, այս գործողությունները, այս պատերազմը՝ նախաձեռնված Ալիևի կողմից, իհարկե՝ Ռուսաստանի խորհրդով, լուրջ լոբբիստական գործունեություն սկսել, և 907 բանաձևը, որը ընդունվել է 1992թ. մայիսին և կոչվում է Ազատության սատարման ակտ, դա նորից դառնա քննարկման առարկա:
– Վերջին տարիներին որոշ առումով խախտվում էր:
– Չէ՛, ըստ էության այդ բանաձևը, կարելի է ասել, սառեցված էր, սառեցվեց 98-ին, բայց չեղարկված չէր, հիմա պետք է ապասառեցման տարվի: Եվ ամենակարևորը՝ Ռուսաստանի հետ մեր հարաբերություններում էապես պարզություն պետք է մտցնել, և առնվազն պետք է այդ հարաբերությունների մակարդակը բարձրացնել, ուլտիմատիվ կերպով պահանջել, որպեսզի Ռուսաստանը պաշտոնապես հրաժարվի Ադրբեջանին զենքի մատակարարումից: Այն, ինչ պաշտոնատարներն այստեղ՝ Երևանում, անամոթաբար ու ստորաբար անվանում էին բիզնես, նրանք կարող են տեսնել, որ դա մեր երիտասարդների և խաղաղ բնակչության թափած արյունն է:
– Սրա հետ կապված երեկ հնչեցին հայտարարություններ ռուսական կողմից, մասնավորապես՝ Դաշնային խորհրդի արտաքին հարաբերությունների հարցերով հանձնաժողովի առաջին փոխնախագահի կողմից, որ պետք է վերանայվի և դադարեցվի Ադրբեջանին զենքի վաճառքը: Որքանո՞վ եք բավարար համարում այդ մակարդակով հայտարարությունը:
– Շատ անլուրջ եմ համարում այդ հայտարարությունը, որովհետև նախորդ օրը ես դիտում էի քննարկում (ով ավելի բարձր կբղավի՝ նման քննարկում), որտեղ Պետդումայի ներկայացուցիչներ էին, պատգամավորներ, հանձնաժողովի նախագահներ, որոնք ուղղակի արհամարհանքով ասում էին՝ ոչ մի դեպքում չենք զիջի Հայաստանին, եթե նման պահանջ դնի: Կարծում եմ՝ այս հարցը շատ լրջորեն պետք է դնել: Հայաստան-Ռուսաստան հարաբերություններում ճշմարտության պահն է հասունացել, և մենք պետք է հասկանանք, թե ինչ ակնկալիք ունենք մեր, այսպես կոչված, ռազմավարական դաշնակցից, որովհետև այս օրերը ցույց տվեցին, որ ՀԱՊԿ-ում ոչ միայն մեզ դաշնակիցներ չեն, այլ մեզ հակառակորդներ են. Բելառուսը, Ղազախստանը: Մեր արտաքին քաղաքական չափորոշիչները էապես պետք է վերանայվեն այս ամենից հետո: Փորձը ցույց տվեց, որ մենք ամեն վայրկյան պետք է պատրաստ լինենք, սպասենք նման գործողությունների Ադրբեջանի կողմից, մանավանդ՝ առայժմ ես չեմ տեսնում, որ Ադրբեջանը դիվանագիտորեն կամ քաղաքական մակարդակով ինչ-որ խիստ գնահատականների է արժանանում, ուրեմն ընդհանրապես շատ լավ դաս է, որ մենք հասկանանք, որ հսկայական անելիք ունենք՝ առաջին հերթին ներքին քաղաքականությունում, կոռուպցիայի դեմ պայքարում, Հայաստանը, որպես իրավական պետություն, պետք է մի քանի քայլ կատարի առաջ: Սերժ Սարգսյանն այսօր հայտարարեց, որ ազատ հասարակություններում պատերազմելը շատ ավելի արդյունավետ է, դա փաստ է: Եվ պատերազմի արդյունքն էականորեն կախված է նրանից, թե կողմերից որն է ավելի ժողովրդավար: Ես չասեմ, որ մենք ժողովրդավար ենք, բայց Ադրբեջանում շատ ավելի վատթար է վիճակը: Բայց այն, ինչ կա, դա շատ քիչ է: Մեր զինվորները ինչ որ արեցին, պետք է օրինակ ծառայեն, և մեր դիվանագետներն ու գեներալները պետք է արժանի լինեն մեր զինվորներին:
– Սերժ Սարգսյանը Եռաբլուրում մեր զոհերից մեկի հուղարկավորության ժամանակ ելույթ ունենալով նրա ծնողների առաջ նշեց, շատ կարևոր է, որ առաջին անգամ էր նման բան ասում, որ մենք չունենք հզոր հովանավորներ, իսկ Գերմանիայում նա հայտարարեց, որ, այո՛, միգուցե Ադրբեջանն ունի ավելի լավ զինատեսակներ: Եվ մենք տեսանք, որ այդ զենքերը գործեցին, մենք մինչև հիմա կռվում ենք 80-ականների արտադրության զենքով: Կխնդրեմ գնահատել այդ հայտարարությունները, եթե այդպես էր, ինչո՞ւ մինչ այժմ Հայաստանի պաշտոնյաներն ասում էին, որ բալանսը պահպանվում է ռուսական կողմից, երբ երկու կողմերին էլ զենք է մատակարարում, և դա բիզնես է:
– Նախ՝ այն, ինչ հայտարարեց երեկ Եռաբլուրում Սերժ Սարգսյանը, ողջունում եմ, որ ասաց՝ մենք չունենք հովանավորներ: Մի քանի օր առաջ, եթե հիշում եք, ես ձեզ հետ զրույցում ասացի, որ մենք չունենք դաշնակիցներ: Մենք պետք է ձեռք բերենք դաշնակիցներ, մեր հակառակորդի դաշնակիցներին փորձենք դարձնել չեզոք, և մեր բարեկամներին դարձնենք դաշնակիցներ: Դա միջոցառումների մի ամբողջ համակարգ է՝ ներքին և արտաքին, որը պետք է անպայման իրականացնեն: Զենքի հետ կապված. անխոս, ճիշտ է ասել Սերժ Սարգսյանը, բայց դա Անգելա Մերկելին, որ ասել է, մեր հայկական ասացվածքի նման է՝ «Կուժ քեզ եմ ասում, կուլա դու լսիր», այդ խոսքերի հասցեատերը ուղղակիորեն Պուտինն էր, և այդ հարցը ամենայն խստությամբ պետք է դրվի նրա առաջ, եթե դա չարվի, եթե Ռուսաստանը շարունակի իր այդ լկտի քաղաքականությունը, շարունակի պաշտպանել Ադրբեջանին (այո՛, քաղաքականապես էլ էր նա պաշտպանում Ադրբեջանին, ապացույցները բազմազան են) և շարունակի սպառազինությունների մատակարարումը, այստեղ, կարծում եմ, քաղաքացիական հասարակությունը պետք է ուղղակի ճակատ կազմի և շատ լուրջ, բազմամարդ բողոքի միջոցառումներ անցկացնի: Հուսով եմ, որ այս հարցում մեր հասարակության մեջ կոնսենսուս կլինի: Գիտեք, երբեմն մեզ փորձում էին բացատրել, թե այն, որ Ռուսաստանը Ադրբեջանին ժամանակակից սպառազինություն է վաճառում, դա Հայաստանի շահերից է բխում, այդ դեպքում մնում է շնորհակալություն հայտնել Ռուսաստանին, որ միջուկային, զանգվածային ոչնչացման զենք չի վաճառել Ադրբեջանին: Մենք ոչ միայն ՀԱՊԿ-ում չունենք դաշնակիցներ, այլ նաև Ռուսաստանն էլ մեր դաշնակիցը չէ: Մենք հույսներս պետք է դնենք մեզ վրա մանավանդ՝ հասարակական այն հսկայական պոտենցիալը, որ հիմա ունենք, հայրենասիրության բնական պոռթկումը, որ կա, սա պետք է ստանա հստակ կազմակերպչական ձև, այլապես եթե մեր իշխանություններն այսքանը չեն գիտակցում, որ չի կարելի ապրել և գործել այնպես, ինչպես գործել են մինչև ապրիլի 1-ը, և չհասկանան, թե ովքեր են մեր դաշնակիցները, ովքեր են մեր հակառակորդները, որտեղ փնտրենք դաշնակիցներ, հետևանքները բավականին ծանր կլինեն մեր պետության համար. միանգամից մեջբերեմ դասականներին. սխալները ներքին քաղաքականությունում սպառնում են պարտվել ընտրությունում, իսկ արտաքին քաղաքական սխալները՝ սխալ վերլուծությունների վրա որոշումներ ընդունել: Օրինակ՝ համարել, որ Թուրքիան է հրահրել Ադրբեջանին:
– Հենց դա էի ուզում հարցնել, կարծում եք, որ այդպե՞ս չէ:
– Բացարձակապես այդպես չէ: Եկեք փաստերով առաջնորդվենք: Եթե Թուրքիան այդպիսի բան արած լիներ, Ադրբեջանին հրահրած լիներ Հայաստանի՝ Ռուսաստանի դաշնակցի դեմ, ինչպես ստանդարտ ասվում է, կասկած չունեմ, որ Ռուսաստանը Ադրբեջանի հետ կվարվեր այնպես, ինչպես Վրաստանի հետ 2008-ին: Երկրորդ՝ Միջուկային զենքի գագաթնաժողովի նախօրեին Էրդողանը Վաշինգտոնում հայտարարեց, որ Թուրքիայի և Ռուսաստանի հարաբերությունները պետք է կարգավորվեն, որովհետև տարածաշրջանային հարցեր կան, որոնք պետք է իրենք լուծեն: Մարտի 31-ին Միջուկային զենքի գագաթնաժողովի բացման օրը Թուրքիայում ձերբակալվում է հայտնի ահաբեկիչներից մեկը՝ Ալփարսլան Չելիքը, որը Սիրիայի թուրքմենների առաջնորդներից մեկն է, անձամբ նա էր գնդակահարել ռուս օդաչուին, երբ նա պարաշյուտով իջնում էր, և ինչպես գիտեք, իրենց հարաբերությունների կարգավորման համար Ռուսաստանի երեք պայմաններից մեկը հենց Չելիքի ձերբակալումը և արտահանձնումն էր: Նրան մարտի 31-ին ձերբակալեցին Իզմիրում՝ իր 14 համախոհների հետ՝ զենքով, զինամթերքով, այն դեպքում, երբ Թուրքիան, գիտեք, ինչ աջակցություն էր հայտնում թուրքմեններին:
– Սա ի՞նչ է ցույց տալիս:
– Սրանք բացահայտ ազդանշաններ էին՝ Մոսկվային ուղղված, որ նույնիսկ Վաշինգտոնից Էրդողանը իր օրակարգային կարևոր հարցերից մեկը դարձնում է հենց Ռուսաստանի հետ հարաբերությունը կարգավորելը:
– Բայց դրան ի պատասխան, պարոն Շահնազարյան, ռուսական կողմից էլ ասվեց, որ այս պահի դրությամբ՝ շատ հրատապ կարգավորում պահանջող հարցեր Ռուսաստանը չի տեսնում Թուրքիայի կողմից և դրանից հետո, փաստորեն, սկսվեց այս քառօրյա պատերազմը:
– Եթե չեմ սխալվում, երեկ էր, որ Լավրովը հայտարարեց, որ իրենք չեն տեսնում, որ Թուրքիայի կողմից է հրահրված այս ամենը: Ես ամենայն պատասխանատվությամբ բազմիցս ասել եմ, որ այս ամենը հրահրել է Ռուսաստանը, ապացույցների ամբողջ շղթա կա, հիշե՛ք Զախարովայի հայտարարությունը ամսի մեկին, դրանից առաջ Պեսկովի, Լավրովի, Կարասինի հայտարարությունները, որոնք ընդհանրապես Մինսկի խումբը չէին ընդունում:
– Ըստ Ձեզ՝ ի՞նչ խնդիր է լուծում Ռուսաստանը դրանով:
– Շատ պարզ. 1. ի չիք է դարձնում ԱՄՆ այն նախաձեռնությունները, որ շփման գծում մեխանիզմներ տեղադրվեն, դա Ռուսաստանի համար սարսափելի երազ է, որ միջազգային դիտորդները պետք է գան, ինչպես իրենք են համարում, իրենց տանը, շփման գծի վրա, որ Ռուսաստանի համար միշտ լծակ է եղել ապակայունացնելու, համենայնդեպս կառավարելի անկայունություն ստեղծելու, 2. Մինսկի խմբում առաջնահերթ դիրք գրավելն էր և, ինչու ոչ, փորձել իրենց նպատակը, երազանքն իրագործել՝ ԼՂ հակամարտության գոտում տեղակայել ռուսական խաղաղապահներ: Ես վստահ եմ, որ շատ ինտենսիվ, ոչ հրապարակային բանակցություններ են եղել Վաշինգտոնի և Մոսկվայի միջև, և այդ շփումների արդյունքը Քերիի և Լավրովի հեռախոսազրույցն էր, դրանից անմիջապես հետո, բոլորիս համար անսպասելի, Ռուսաստանը կանգնեցրեց մարտերը: Իսկ ինչ վերաբերում է ռուսական մամուլին, այս 4 օրերին ռուսական մամուլը, ըստ էության, կրակի վրա յուղ էր լցնում:
– Կային նաև որոշ օբյեկտիվ նյութեր, բայց հիմնականում հակասական նյութեր էին:
– Օբյեկտիվ նյութեր չեմ տեսել, եթե չհաշվենք մի քանի անկախ ռուս վերլուծաբանների նյութերը, նրանից շատերը ֆիզիկապես Ռուսաստանում չեն, դրա համար օբյեկտիվ էին:
– Ամեն դեպքում, թեկուզ այս նախնական զինադադարի համաձայնությունը ո՞ր կողմերի ճնշմամբ, ըստ Ձեզ, կնքվեց:
– Կարծում եմ՝ ակնհայտ է, որ Ռուսաստանի. ինքը հրահրել էր, ինքն էլ զսպեց, դա տեղի ունեցավ:
– Թե ինչու հրահրեց՝ այդ մասին ասացիք, իսկ ինչո՞ւ զսպեց:
– Որովհետև իր վրա էլ դրսից ճնշումներ եղան, բացի դրանից՝ ամենակարևորը՝ Ալիևը չարդարացրեց իրեն. նա սպասում էր, որ առնվազն մեկ-երկու շրջան վերադարձներ, մի քանի բնակավայր վերադարձներ, այնտեղ Ադրբեջանի դրոշը ծածաներ. դա չարդարացրեց: Ալիևը հենց երկրորդ օրն ասաց, որ պատրաստ են հրադադարի, բայց ավելի ինտենսիվացրեց կրակը, դա ուղղակի ժամանակ շահելու համար էր միջազգային հանրության մոտ, որպեսզի արդյունք ցույց տա: Չհաջողվեց ի պատիվ մեր բանակի, մեր զինվորների, որոնք իրենց արյան գնով վճարեցին, որպեսզի Ալիևին ապացուցեն, որ ռազմական լուծում իսկապես չկա, և նա խիստ ծանր է պատժվելու: Հավերժ փառք մեր զինվորներին:
– Հրադադարի հետ կապված այսօր խոսվում է, որ ռուսական կողմից առաջարկներ են հնչում, թե նոր պայմանագիր կնքելու կարիք կա: Ինչպե՞ս եք վերաբերվում նման առաջարկներին:
– Մի քանի տարբերակներ կան: Հիմա առնվազն դա մինիմալն է, որ պետք է անի, ոչ միայն 94 թվականի հրադադարը, եթե սա համարվելու է շարունակություն, ապա եթե ինչ-որ փաստաթուղթ պիտի վերահաստատվի, վերաձևակերպվի, պետք է հղում արվի նաև 95 թվականի փետրվարի 4-ին կնքված եռակողմ պայմանագրի վրա, եռակողմ՝ նկատի ունեմ Երևան-Ստեփանակերտ-Բաքու՝ ԵԱՀԿ Մինսկի խմբի հովանու ներքո, որը կոչվում էր շփման գծի վրա կրակի դադարեցման ռեժիմը ամրապնդելու միջոցառումների վերաբերյալ (ժամանակին ինքս եմ աշխատել այդ պայմանագրի վրա) պայմանագիր: Ես նորից կրկնեմ, որ հիմա ժամն է, եթե ոչ հիմա, ապա երբեք, ԼՂՀ-ն պետք է դե ֆակտո վերադառնա բանակցային սեղան:
– Հաշվի առնելով այսօր Բեռլինում հնչած հայտարարությունները և առհասարակ միջազգային քաղաքական կենտրոններից եկող ազդակները, ինչպես նաև միջնորդների արած հայտարարությունները, ի՞նչ եք կարծում, ինչպիսի՞ զարգացումներ կլինեն առաջիկա օրերին և արդյո՞ք մեզ կհաջողվի օգտագործել այս առիթը Ղարաբաղին բանակցային գործընթաց վերադարձնելու:
– Ես բավարար հիմք եմ տեսնում, որպեսզի ԼՂՀ-ի պաշտոնական ներկայացուցիչը մասնակցի բանակցություններին, իսկ եթե փաստաթուղթ է ստորագրվելու, դա կուզեի երկկողմ լիներ, որովհետև Հայաստանը նույնիսկ այն պայմանագիրը, որի մասին Ս. Սարգսյանն ասաց՝ Հայաստանի և Ղարաբաղի միջև անվտանգության, ռազմական փոխգործակցության պայմանագիրը, նույնիսկ դա դեռ չի ստորագրվել, բայց անկասկած դա արդեն պետք է ստորագրվի, որը իրավական հիմք կստեղծի, որ ՀՀ զինված ուժերը լինեն Արցախում, և իրենք նույնպես մասնակցեն ադրբեջանական բոլոր հնարավոր ներխուժումների և հարձակումների կանխարգելմանը և պատասխան հարվածներ հասցնելուն:
– Եթե դա տեղի չունենա, որքանո՞վ է ճիշտ Ղարաբաղի անկախությունը ճանաչել Հայաստանի կողմից:
– Ղարաբաղի անկախությունը ճանաչելը, կարծում եմ, վաղ է: Ղարաբաղի անկախությունը պետք է ոչ թե Աբխազիայի և Հարավային Օսեթիայի նման ճանաչվի, այլ ինչպես Կոսովոն ճանաչվեց: Հայաստանը մի քանի տասնյակ եվրոպական երկրների հետ կամ նրանցից հետո պետք է ճանաչի, ես շարունակում եմ դա պնդել: Դա մի քայլ է, որից երկրորդ քայլը չի երևում: Քաղաքական գործիչներից շատերն ասում են, որ այ, եթե Հայաստանն ու Ղարաբաղը այսպիսի պայմանագիր կնքեն, հարցը լուծված կլինի: Եկեք հասկանանք, որ եթե խնդիրը Հայաստան-Լեռնային Ղարաբաղ ձևաչափում է լուծվում, 25 տարի առաջ այդ խնդիրը լուծված կլիներ. այդպես չէ: Կարծում եմ՝ առնվազն վաղաժամ է հիմա այդ հարցը լրջորեն քննարկելը, թեև սպառնալիքի ձևով Ս. Սարգսյանը այդ մասին ասաց, բայց հասկանանք, որ դա սպառնալիք էր ընդամենը, ճիշտ սպառնալիք էր:
