Մադլեն Օլբրայթը 1997- 2001 թվականներին ԱՄՆ պետքարտուղարն էր, ղեկավարում է Հաագայի Գլոբալ արդարադատության ինստիտուտի խորհրդատվական խորհուրդը: Անցյալ շաբաթ միջազգային անվտանգության մասին նա խոսել է The European-ի հետ:
The European -Տիկին Պետքարտուղար, այս տարվա Մյունխենի անվտանգության համաժողովի կարգախոսըհարցնում էր, թե արդյոք աշխարհի կարգը փլուզվում է: Դուք կարծում եք դա չափազանցությու՞ն է, թե ընդունում եք այդ ենթադրությունը:
Օլբրայթ – Ես շատ մտահոգված եմ միջազգային կարգի համար, քանի որ համակարգի վրա շատ ճնշում կա, որը պատշաճ չի անդրադարձ չի ունենում: Մենք նաև աջակցում ենք մի կարգի, որը սկսել է գործել 70 տարի առաջ: Մինչդեռ այդ ընթացքում շատ բան է փոխվել:
The European – Ի՞նչ է փոխվել և ի՞նչ խոշոր սպառնալիքների ենք մենք այսօր դիմակայում:
Օլբրայթ – Բացակայում է մարդկանց անվտանգությունն իրենց իսկ սեփական համակարգերում: Վերջերս ես սկսել եմ մտածել մի հարցի շուրջ, թե ինչպես են անվտանգությունն ու արդարադատությունը միասին գործելու, եթե անապահովությունը շարունակում է աճել, միևնույն ժամանակ, ավելի շատ ոչ պետական դերակատարներ են իշխանություն ստանում:
The European – Բայց դրսից զբաղվելով ներքաղաքական խնդիրներով, օրինակ՝ միջամտելով, կասկածի տակ է դրվում պետական ինքնիշխանության մեր հասկացությունը:
Օլբրայթ – Պետական ինքնիշխանության ամբողջ հայեցակարգը, որը բխում է Վեստֆալյան համակարգից, շատ կարևոր է և մեր պետական համակարգը կառուցվել է այս սկզբունքի շուրջ: Քանի որ մենք ավելի ու ավելի շատ տեղեկատվություն ենք ստանում, թե ինչ է կատարվում կոնկրետ պետության ներսում, հարց է առաջանում, արդյոք միջազգային հանրությունը պարտավոր է միջամտել տվյալ իրադարձությանը, եթե այն վտանգավոր է: «Եթե պետությունը չի կարողանում պաշտպանել իր քաղաքացիներին, միջազգային հանրությունը պետք է գործի»:
The European – Կարո՞ղ եք կոնկրետ օրինակ բերել:
Օլբրայթ – Մեկը կարող է պատճառաբանել, որ մարդիկ չգիտեին, թե ինչ էր կատարվում Երկրորդ համաշխարհային պատերազմի ժամանակ: Այժմ մենք ամեն ինչ գիտենք այդ վայրագությունների մասին և հարցեր ունենք մարդու իրավունքների վերաբերյալ, նաև ինչպես են պետությունները գործում, որպեսզի պաշտպանեն իրենց ժողովրդին: Իմ անձնական տեսակետը շատ հստակ է. եթե մի պետություն չի կարողանում պաշտպանել իր քաղաքացիներին, ապա միջազգային հանրությունը պարտավոր է միջոցներ ձեռնարկել:
The European – Դուք քարոզում եք պաշտպանելու պատասխանատվության շատ քննարկված հայեցակարգը:
Օլբրայթ– Այո: Եվ ես կարող եմ կրկնել. եթե պետությունը չի կատարում իր պարտականությունը, միջազգային հանրությունը պետք է գործի:
The European – Բայց այդ նույն հանրությունը պարբերաբար ապացուցում է պայմանավորվածությունների հասնելու և համապատասխան քայլեր կատարելու անկարողությունը:
Օլբրայթ – Կան նման իրավիճակներում գործելու այլ ուղիներ: Օրինակ, եկեք անդրադառնանք Կոսովայի իրավիճակին, որի մեջ ես ակտիվ մասնակցություն ունեի: Երբ ակնհայտ դարձավ, որ Անվտանգության խորհուրդը կարգելափակվի, Միացյալ Նահանգները աշխատեց ՆԱՏՕ-ի հետ, որպեսզի բազմակողմանի գործունեությամբ դադարեցնի էթնիկ զտումները, որոնք շարունակվում էին: Սա համակարգի էվոլյուցիա է, որպեսզի պարզես, թե ինչպես պետք է վարվել պետական ինքնիշխանության հետ, եթե պետությունն անում է ճիշտ հակառակը և ոչ թե այն, ինչ ենթադրվում է՝ պաշտպանել իր ժողովրդին:
The European – Վերջերս Ղրիմի բռնակցման վերաբերյալ Ռուսաստանի հռետորաբանության պատճառով այդփաստարկը երկու ուղղությամբ է շարժվում: Կրեմլը արդարացնում է միջազգային իրավունքի իր խախտումը,շեշտելով, որ Արևմուտքը չուներ ՄԱԿ-ի մանդատը, երբ միջամտեց Կոսովոյի խնդրին:
Օլբրայթ – Կոսովոյի ու Ուկրաինայի իրադարձությունների միջև համեմատություն չկա: Կոսովոյում մարդկանց էին կոտորում, Ուկրաինայում նման բան չկար, երբ ռուսները որոշեցին միջամտել: Ռուսներն, ըստ էության, կոտրեցին միջազգային իրավունքը բոլոր տեսանկյուններից, որպեսզի ներխուժեն մեկ այլ երկիր, գրավեն տարածք, մի բան, որ չի արվել Երկրորդ համաշխարհային պատերազմի ավարտից հետո: Պետք է զգույշ լինել կեղծ նմանություններից:
The European – Բայց այդ նմանությունն էլ ընկած է Կրեմլի դատողությունների հիմքում:
Օլբրայթ – Դուք իրավացի եք և դա ցավալի է:
The European – Ի՞նչ բարեփոխումներ պետք է կատարի Անվտանգության խորհուրդը, որպեսզի զբաղվի այսզարգացող նոր աշխարհակարգով, ինչի մասին մենք խոսում ենք:
Օլբրայթ– Առաջնային հարցը հետևյալն է. Արդյո՞ք Անվտանգության խորհրդի կառուցվածքը դեռ արտացոլում է 21-րդ դարի իրողությունները: Առնչվող հարցեր են. Ե՞րբ է նպատակահարմար օգտագործել վետոյի իրավունքը և ի՞նչ կարելի է անել, երբ Անվտանգության խորհուրդը չի կարողանում համաձայնության գալ: Մեզ համար շատ կարևոր է ընդունել որ ՄԱԿ-ը կենսուկան է, սակայն, աշխարհը փոխվում է և պետք է փնտրել ճշգրտումներ կամ այլընտրանքներ, որոնք միջազգային հանրությանը կհարմարեցնեն այսօր մեր առջև ծառացած մարտահրավերներին:
The European – Արդյո՞ք դոնոր երկրները կատարում են ՄԱԿ-ի նկատմամբ իրենց հանձնառությունը:
Օլբրայթ – Անկեղծ ասած, չեմ կարծում, որ բոլորը: Մարդիկ հակված են մոռանալ, որ ՄԱԿ-ը իր մասերի ամբողջությունն է, դա կազմակերպություն չէ` օժտված հատուկ հզորությամբ կամ ինքնիշխանությամբ: ՄԱԿ-ի հաջողությունը կախված է անդամ պետությունների պահվածքից: Նրանք պարտավոր են վճարումներ կատարել և աջակցել ՄԱԿ-ի մշակած տարբեր ծրագրերին՝ լինի դա ռազմական թե տնտեսական ոլորտում:
«ՄԱԿ-ը բարեփոխումների կարիք ունի»:
The European – Խաղաղություն և կայունություն ստեղծելու ՄԱԿ-ի կարողության նկատմամբ վստահությունը նվազում է:
Օլբրայթ – Ես միշտ հավատացել եմ ՄԱԿ-ի հայեցակարգին ու անհրաժեշտությանը: Բայց այն բարեփոխումների կարիք ունի, նրա կառույցները հնացել են: ՄԱԿ-ը չպետք է գործի բռնապետության նման, որտեղ միայն իշխող արուները կարող են որոշել, անկախ կարևոր արժեքների, օրինակ՝ մարդու իրավունքների հանդեպ ունեցած իրենց դիրքորոշումից:
The European – Դա ճիշտ է երկու կարևորագույն մշտական անդամների՝ Չինաստանի ու Ռուսաստանիհարցում: Կա որևէ հնարավորություն ազատվելու վետոյի համակարգից, որը հանգեցնում է այդքանարգելափակումների:
Օլբրայթ – Միգուցե հնարավոր լինի համաձայնել, որ որոշ հարցերի նկատմամբ վետոն չկիրառվի: Բայց ես եղել եմ այնտեղ, գիտեմ, թե ինչպես է այն աշխատում և կարող եմ ասել, որ շատ դժվար է փոփոխություններ կատարել:
The European – Գերմանիան երկար ժամանակ պայքարում է մշտական տեղի համար, բայց այդ առաջարկի հարցում կարծես թե տեղաշարժ չկա:
Օլբրայթ – Երբ ավելի քան 20 տարի առաջ ես Միավորված ազգերի դեսպան էի, առաջարկեցինք, որ Գերմանիան ու Ճապոնիան դառնան մշտական անդամներ: Առաջին երկիրը, որ դեմ արտահայտվեց, Իտալիան էր: Հետո չինական կողմը դժկամություն հայտնեց Ճապոնիայի միանալու հարցում: Մենք շատ անգամ ենք շոշափել այս խնդիրը, բայց երբեք համաձայնության չենք եկել:
The European – Մյուս գաղափարը վերաբերում է միասնական եվրոպական տեղի ստեղծմանը:
Օլբրայթ – Ես դա այսպես եմ պատկերացնում. եթե ես գնամ Անվտանգության խորհրդում ԵՄ դեսպանի մոտ օգնության խնդրանքով, նա կասի «ոչ», քանի որ ԵՄ-ն դեռ չի գտել միասնական դիրքորոշում: Եթե երկու օրից գնամ նույն անձի մոտ ու խնդրեմ, նա նորից կասի «ոչ», որովհետև հիմա ԵՄ-ն ունի միասնական դիրքորոշում:
The European – Նաև քիչ հավանական է, որ ֆրանսիացիները կամ բրիտանացիները զիջեն իրենց տեղերը …
Օլբրայթ – Անվտանգության խորհուրդը նման է ռուբիկ-կուբիկի, շատ դժվար է ինչ-որ բանի հասնել: Բայց մենք, իրոք, պետք է ունենանք խորհուրդ, որը կարտացոլի իրական իշխանական կառույցներ:
Թարգմանությունը՝ Interpress.am-ի
