«Առաջին լրատվական»-ի զրուցակիցն է ԱԺ պատգամավոր, ՀՀ արդյունաբերության և առևտրի նախկին նախարար Կարեն Ճշմարիտյանը:
– Պարոն Ճշմարիտյան, տարիներ շարունակ խոսում ենք գիտելիքահեն տնտեսության անհրաժեշտության մասին: ԵՄ հետ ազատ առևտրի գոտու ստեղծումը կարո՞ղ է խթանել մեր երկրում գիտելիքահեն տնտեսության ստեղծումը, դրանց միջև ի՞նչ կապ եք տեսնում:
– Երբ որակյալ արտադրանքի պահանջարկ է առաջանում, անհրաժեշտություն է զգացվում նաև որակյալ կադրերի, որոնց համար շուկան իր պահանջարկը ներկայացնում է գիտության և կրթության ոլորտին: Այդ առումով` տեխնոլոգիական զարգացումը և, մասնավորապես, եվրոպական տեխնոլոգիաների ներդրումը և՛ կառավարման, և՛ արտադրության, և՛ ծառայությունների թողարկման ոլորտներում որոշակի պահանջներ է առաջացնելու և հանգեցնելու է մեր տնտեսության մեջ գիտության ու տեխնոլոգիական համակարգի առավել բարձր մակարդակի ներդրման, որը և հենց գիտելիքահեն տնտեսությունն է: Այսինքն` գիտական բաղադրիչի առկայությունը մեր արտադրանքի մեջ ավելի մեծ տոկոսային հարաբերություն և տեսակարար կշիռ է ունենալու:
– Ձեր գնահատականով` մեր տնտեսությունը ներկայում ինչքանո՞վ է գիտելիքահեն:
– Նման գնահատականներ չեն տալիս: Այսինքն` ճանապարհը, որով մենք գնում ենք, և զարգացումները տանում են դեպի ավելի մեծ գիտելիքի պահանջի: Օրինակ՝ ցանկացած ոլորտում՝ սննդի արդյունաբերության, տեխնոլոգիական զարգացման, նույն էլեկտրատեխնիկայի ոլորտում, այսօր ավելի նոր տեխնոլոգիաներ են կիրառվում: Մեր քաղաքացիները բարձր տեխնոլոգիական արտադրանքը երբեմն շփոթում են տեղեկատվական տեխնոլոգիաների հետ, բայց բարձր տեխնոլոգիաներ են քիմիայի ոլորտը, մետաղի վերամշակումը և այլն: Այսինքն, բարձր տեխնոլոգիա ասելով, ի նկատի չունենք միայն տեղեկատվական տեխնոլոգիաները: Իսկ գնահատական տալու մի քանի չափանիշներ կան:
– Ամեն դեպքում, գիտելիքահեն տնտեսություն ունենալու ճանապարհին մենք սկզբո՞ւմ ենք, մեջտեղո՞ւմ, թե՞ …
– Եկեք խուսափենք գնահատականից: Ես կասեի՝ սկզբում: Բայց սկզբից շարժվել ենք արդեն, գործընթացը շարունակվում է: Օրինակ, գիտելիքահեն տնտեսության մասին 4-5 տարի առաջ մի քանի մարդ էին խոսում, հիմա արդեն լրագրողներն են հարցեր տալիս: Երբ 2008-ին տեղեկատվական տեխնոլոգիաների հայեցակարգ կամ ծրագիր էի ներկայացրել Համաշխարհային բանկի միջոցով, ուժեր կային, որ ընդդիմանում էին, բայց մի քանի տարի հետո նրանք դարձան դրա ջատագովը: Ես համարում եմ, որ խնդիրը լուծված է. այսինքն, կա հանրային պահանջ, և բոլորը հասկանում են, որ դա է ելքը:
– Արտասահմանում ուսանած և հայրենիք վերադարձած մեր երիտասարդները շատ հաճախ աշխատանքի խնդիր են ունենում` չկարողանալով իրենց համապատասխան աշխատանք գտնել:
– Չեմ կարծում: Որակյալ կադրերի պահանջարկը միշտ էլ կա: Նման բան չկա, որ որակյալ կադրը աշխատանք չգտնի, որովհետև այսօր դրա պահանջարկն իրոք կա: Միգուցե նրանց վճարումը կամ այդ աշխատուժի արժեքն այն չէ, ինչպես ասենք Տոկիոյում կամ Մյունխենում է, բայց որ պահանջարկը կա, դա փաստ է:
– Գուցե պահանջարկ կա, բայց պետական համակարգում աշխատավարձերը բարձր չեն, իսկ նման կրթություն ստացած մարդիկ, բնականաբար, բարձր աշխատավարձ են ակնկալում, և իրենց ուժերի համապատասխան իրացում չգտնելով` հեռանում են երկրից:
– Այո, պետական համակարգում աշխատավարձերը ցածր են: Բայց միայն պետական համակարգով չէ, չէ՞. ՀՆԱ 85%-ը մասնավոր հատվածում է ստեղծվում: Իսկ պետական համակարգում աշխատավարձերը թեև ցածր են, բայց բարձրացման միտումներ կան: Ճիշտ է՝ ճգնաժամը ևս լրջորեն խանգարեց դրան: Պետական համակարգում աշխատավարձերը կտրուկ բարձրացնելու ծրագիր կա, որպեսզի արտահոսքը պետական հատվածից դեպի մասնավոր հատված կամ միջազգային կառույցներ, այդքան մեծ չլինի:
Ոչ մի երևույթ տվյալ պահով չի կարելի գնահատել, հատկապես, երբ խոսքը վերաբերում է տնտեսությանը: Ցանկացած երևույթ պետք է դիտարկել և գնահատել՝ հետևելով նրա զարգացումներին: Այսինքն`պետք է համեմատել, թե ինչպես էր 3, 10, 15 տարի առաջ, հետո եզրակացություն անել. պարզել խոչընդոտներն ու դրանք վերացնելով`անցնել առաջ:
– Աշխատուժի խնդիր ունե՞նք կամ գիտելիքներով բավարար աշխատուժ ունե՞նք այդ ճանապարհն անցնելու համար:
– Ինչի՞ համար` բավարար: Մի մասով ունենք, մի մասով պակաս է, մի մասով լրացնում ենք: Եթե ամեն ինչ բավարար լիներ, ապա էլ ինչու՞ ենք կրթում մարդկանց: Ինչու՞ ենք բուհեր, դպրոցներ պահում: Ուրեմն` պահանջարկը կա, չէ՞:
– Հաճախ գործատուները բողոքում են, որ բուհերի շրջանավարտները չեն բավարարում գործատուների պահանջները:
– Շատ լավ է: Այսինքն, հաջորդ քայլն ի՞նչ է լինելու. այդ նույն գործարարները պատվիրելու են այս որակի մասնագետ իրենց համար, և բուհը ստիպված է լինելու փոխել դասախոսական կազմը, որակյալ դասախոսներ բերել, շատ տարիքն առած, հին գաղափարներով դասախոսներին ուղարկել թոշակի, իսկ նորերին ճանապարհ տալ, որպեսզի բուհը տա այնպիսի շրջանավարտ, որը գործարարներին կբավարարի: