1872թ. այս օրը Վանում հիմնվեց «Միություն ի փրկություն» գաղտնի ընկերությունը:
19-րդ դարի 2-րդ կեսից Վանը դարձել էր Արևմտյան Հայաստանի ազգային-ազատագրական շարժման կենտրոններից: 1860-ական թվականներին Վարագավանքում իր գործունեությունն է ծավալել Մ.Խրիմյանը, հրատարակել է «Արծվի Վասպուրականին»:
Վանում ստեղծվել են «Միություն ի փրկություն», 1879թ. «Սև խաչ» գաղտնի կազմակերպությունները, նաև «Զինակիր» ընկերությունը, որը բնակչությանը վարժեցրել է ռազմական գործին:
Վանի հետ են կապված ազատագրական շարժման գործիչներ Մ.Փորթուգալյանի, Մ.Ավետիսյանի, Ա.Մանուկյանի, Վ.Սերենկյուլյանի (Վարդգես), Ն.Պողոսյանի (Իշխան), Ա.Երկարյանի, Վռամյանի (Օ.Դերձակյան), Վազգենի և այլոց անունները:
