Լիբանանի «Ազդակ» օրաթերթի գլխավոր խմբագիր Շահան Գանդահարյան
– Պարոն Գանդահարյան, Դուք երկար տարիներ լիբանանյան «Ազդակ» օրաթերթի խմբագիրն եք, ըստ Ձեզ` մամուլն արդի աշխարհում ի՞նչ նշանակություն ունի:
– Եթե ընդհանուր ձեւակերպենք, մամուլը ժողովրդավար երկրների պարագայում ճանաչված եւ ընդունված է իբրեւ չորրորդ իշխանություն, բայց չեմ կարծում` բոլոր միջավայրերում չորրորդ իշխանության ազդեցություն է ունենում: Իհարկե, մամուլը կարող է հասարակական կարծիքի ձեւավորման համար հզոր գործիք լինել, բայց ասել, որ այն ե՛ւ ներքին, ե՛ւ արտաքին քաղաքականության գործընթացների վրա հզոր ազդեցություն ունի իբրեւ գործոն, տարակուսելի խնդիր է: Իհարկե, խոսելով մամուլի մասին` այսօր արդեն պետք է տարբերակումներ մտցնենք: Գիտենք, որ տպագիր մամուլը նախկին հասանելիությունը չունի, եւ սա բնավ հայկական երեւույթ չէ: Մամուլի էլեկտրոնային տարբերակների երեւան գալով` տպագիր տարբերակի թվաքանակը հետզհետե նվազում է, եւ այսօր արդեն յուրաքանչյուր թերթի պատասխանատուի համար առաջնային խնդիր է տպագիր մամուլի տպաքանակը առնվազն կայուն պահելը, հասանելիություն ապահովելը: Մեր` սփյուռքի պարագայում էլ հայերեն ընթերցանության խնդիրն է շատ լուրջ խնդիր: Բայց սա չի նշանակում, որ մամուլն իր դերը կորցրել է, եթե անգամ նախկինի պես չէ, բայց, այնուամենայնիվ, կա:
– Դուք նշեցիք համաշխարհային մամուլի զարգացման տեմպերի մասին, ըստ Ձեզ` ի՞նչ վիճակում է մամուլը Հայաստանում: Այս առումով տարբեր կարծիքներ են հնչում, որ անգամ մեր մամուլը հասարակական կարծիք չի ձեւավորում եւ այլն:
– Նախ ասեմ, որ մեր տպավորությունների վրա գոյացած համոզումը հիմնված է հիմնականում էլեկտրոնային թերթերի տարբերակների վրա: Պարզ է, որ տպագիր մամուլի մասին խոսելիս, պետք է ասենք, որ նախկին տպաքանակները չկան: Եթե ընդհանրապես խոսենք հայ մամուլի մասին, մասնավորապես էլեկտրոնային մամուլի պարագայում, բավական արագակշռույթ լրահոս կա, եւ սա արդեն խոսում է լրատվություն թողարկելու պրոֆեսիոնալիզմի մասին: Ի տարբերություն սփյուռքյան թերթերի, այստեղ պատրաստված լրագրողների խնդիր չկա, կան պատրաստված լրագրողներ, լրագրությունն իբրեւ մասնագիտություն ընտրած երիտասարդների խումբ կա, ինչը բացակայում է սփյուռքի պարագայում. սա ակնհայտ տարբերություն է: Բովանդակային կողմի մասին կարելի է ասել, որ մեկ-մեկ ծայրահեղացված, տեղ-տեղ էլ օբյեկտիվ լրատվության պակաս կա, բայց, իմ համոզմամբ, հայաստանյան մամուլը կայացած է, կան խնդիրներ արծարծելու բավական ազատություններ, գնահատելու սահմանները բավական լայն են, եւ նաեւ որոշ առումով բանավեճի մշակույթ կա, ինչը բացակայում է սփյուռքում: Եվ եթե համեմատենք սփյուռքի մամուլի հետ, այստեղ, իհարկե, հստակ ձեւավորված, բավական կայացած դաշտ է:
– Դուք համեմատեցիք Հայաստանի եւ սփյուռքի մամուլը, իսկ համաշխարհային մամուլի պարագայում արդյո՞ք ազատությունների սահմանները նույնն են, ինչ մեզ մոտ, մեզ մոտ դեռ որ ոստիկանը լրագրող է ծեծում:
– Մամուլում այսօր կարելի է գտնել բազմակարծություն, հայացքների, գաղափարների, ուղղվածությունների տարբերություն, կան բազմահայացքային եւ այլընտրանքային մտածողության դրսեւորման միջավայրեր, բայց ես տակավին չունեմ այն համոզումը, որ մամուլն այստեղ կարող է լիարժեքորեն քաղաքական գործընթացների վրա ազդեցություն ունենալ (թե՛ ներքին, թե՛ արտաքին առումով), բայց որ ընդհանուր հասարակական կարծիք կարողանում է ձեւավորել, դա, անշուշտ, երեւում է: Պետք է կարողանալ սահմանազատել հասարակական կարծիքի ձեւավորման ազդեցությունը եւ ուղղակի իշխանության կողմից ղեկավարվող գործընթացների վրա ազդեցություն ունենալու հնարավորությունները: Եվ եթե թույլատրելի է տարբեր դրսեւորումներ, տարբեր հայացքների, գաղափարների շրջանառություն ժողովրդի մեջ, ապա մամուլն իր դերը կատարում է: Այլ հարց է, որ եթե մամուլը կարողանար իրական գործընթացների վրա ազդել, ժողովրդավարությունը կիմաստավորվեր: Այստեղ, ահա, բացթողումները երեւում են:
– Հենց մամուլի սահմանների ներսում էլ տեսնում ենք բռնություն, թե ինչպես են «Հայկական ժամանակ» օրաթերթի գլխավոր խմբագրին իր գաղափարների, իր հայացքների համար ձերբակալում: Արդյո՞ք կարելի է մեր մամուլն իսկ ժողովրդավար համարել:
– Պետք է խնդիրը հետեւյալ կերպ դիտարկենք, եթե այդ խմբագիրը այս կամ այն հոդվածի համար ձերբակալված չէ, այլ որոշ քաղաքական ակցիաների կամ քայլերի, նախաձեռնությունների համար, դա ուրիշ հարց է, բայց մենք տեսնում ենք, որ մամուլը բացահայտ, ակտիվ կերպով իր հրապարակումներով պահանջում է խմբագրին ազատություն, այսինքն` խնդիրը մամուլից դուրս է: Մեկ այլ խնդիր է, երբ ժողովրդավարական խնդիրներ կան, բայց որ մամուլն ազատորեն կարողանում է հրապարակել այն, ինչ ուզում է` դա էլ է փաստ:
– Պարոն Գանդահարյան, իսկ ի՞նչ դեր ունի մամուլը սփյուռքի կյանքում, մանավանդ գիտեմ, որ առկա է ուծացման խնդիրը, ասիմիլացիան մեծ տեմպ է հավաքել:
– Ճիշտ նշեցիք, որ առաջնայինը հայապահպանության խնդիրն է, գրական արեւմտահայերենի պահպանման, եւ այդ աշխատանքը խորքի մեջ շատ ավելի մեծ է, երիտասարդներն այլեւս չեն ուզում տիրապետեն հայոց լեզվին, հիմա սփյուռքում ժամանակը հօգուտ մեզ չէ, որովհետեւ նոր սերնդի մոտ տեսնում ես հայերեն ընթերցանության պակաս, որոշակի առումով հայախոսության աղավաղում, հայկական վարժարաններ հաճախող աշակերտների թվի նվազում, բայց մամուլը չէ, որ պետք է այս բոլոր խնդիրները լուծի, սա մամուլի ուժերից վեր խնդիր է, սա ամբողջ կրթական, մշակութային քաղաքականության խնդիր է: Հիմա մամուլի դերը փոխվել է, այն հիմնականում քաղաքական խնդիրներ է լուծում` ընդհանուր համայնքի, ազգային քաղաքական ուղեգիծը լուսաբանող, այդ ուղեգծի տարածման, հաստատման, համայնքների ընդհանուր անվտանգության: Հիմա նաեւ «Ազդակի» պարագայում մենք խնդիր ունենք լուսաբանելու, որ օրինակ` թուրքական գործոնը բավականին ակտիվացել է Միջին Արեւելքում, որ թուրքական զորամիավորումները Լիբանան-Իսրայել բախումներից հետո Հարավային Լիբանանում են տեղակայված, այսինքն` թուրքական գործոնը ե՛ւ քաղաքական, ե՛ւ մշակութային- կրթական առումով բավական ակտիվացել է: Արաբական մամուլը ղարաբաղյան թեմայի շուրջ սկսել է ապատեղեկատվություն տարածել: Եվ այս ամենին հակազդելու խնդիր կա, ուղղումներ պահանջելու ակտիվ աշխատանքի կարիք կա:
– Պարոն Գանդահարյան, Խորհրդային Միության ժամանակ բոլոր կուսակցությունների երազանքն էր Հայաստանը անկախ տեսնել, եւ ասում էին` բոլորը խուռներամ կգան Հայաստանում կհաստատվեն, եթե նա անկախանա, ո՞ւր է սփյուռքը: Մենք, սակայն, նույն անկախանալու գործընթացում` նկատի ունեմ Արցախյան պատերազմում կռվող անգամ 10 հոգի չունեցանք սփյուռքից, այնինչ 300 հազար սերբ ամբողջ աշխարհից գնաց իր երկիր պատերազմելու, ի վերջո, ըստ Ձեզ, հայրենիքը ո՞րն է:
– Անշուշտ, Հայաստանի անկախությունը սփյուռքի համար նոր իրավիճակ ստեղծեց: Փորձեմ զգացականությունից դուրս խոսել` ինչ ազդեցություն ունեցավ Սփյուռքի համար անկախությունը: Ճիշտ է, զանգվածային հայրենադարձություն` որպես այդպիսին չեղավ, սա փաստ է, եւ պետք է արձանագրել, բայց նաեւ պետք է խոսել, որ շատերը սփյուռքի մեջ պատմության ընթացքին չեն մասնակցել, հայրենասիրական զգացումներով չէ, որ գնացած են: Եվ մյուս կողմից` մենք տեսնում ենք, թե ամեն տարի ինչքան է Հայաստանից մեկնողների թիվը մեծանում: Տեսեք, Ղարաբաղի բնակեցումը միայն սփյուռքի խնդիրը չէ, այն բոլորիս խնդիրն է: Հարցը միայն հայրենասիրական, զգացմունքային կամ զուտ գաղափարախոսական խնդիրներով չի լուծվում, սա զուտ կենցաղային, սոցիալական խնդիր է: Տեսեք, շատերը արտագաղթի են դիմում սոցիալական խնդրից ելնելով: Լիբանանի քաղաքացիական պատերազմի ընթացքից այնքան մարդ չարտագաղթեց Լիբանանից, որքան երբ ֆինանսատնտեսական ճգնաժամ ստեղծվեց, սա ազգային խնդիր չէ, այլ մարդկային խնդիր է: Եվ Իրաքից եկան ոչ թե հայրենասիրական զգացումներից դրդված, այլ այնտեղ ավելի վատ պայմաններ էին, քան այստեղ:
– Սփյուռքն այսօր էլ Հայ դատի խնդիրն է առաջ քաշում, բայց փոխարենը տեսնում ենք, որ ներքաղաքական կյանքում եթե անգամ ցեղասպանություն էլ կատարվի, հայը հային ոչնչացնի, սփյուռքը էլի անտարբեր է, ինչո՞վ է սա պայմանավորված:
– Ձեր դիտարկումը ճիշտ է, ներքաղաքական իրադարձություններն այնքան էլ չեն հետաքրքրում սփյուռքին, բայց արդյո՞ք հայաստանյան մամուլում դուք նկատում եք սփյուռքյան խնդիրների լուսաբանում: Բայցեւայնպես հավասարապես պետք է երկու ուղղությամբ էլ աշխատել: Բայց մյուս կողմից էլ` մի վտանգ կա. ամբոխի վրա, որը Հայաստանի ներքին խնդիրներին չի տիրապետում, հնարավոր է վատ ազդեցություն ունենալ, մանավանդ սփյուռքահայ երիտասարդության վրա: Մենք պետք է այնպես անենք, որ կառուցողական քննադատությունը տեղ գտնի: Մեր քննադատության մեջ պետք է սրբագրությունը տեղ ունենա, ոչ թե խծբծանքը:
– Պարոն Գանդահարյան, ասեմ, որ, այո՛, հայ մամուլն անդրադառնում է սփյուռքի խնդիրներին: Եվ վերջին մի հարց. ըստ Ձեզ` Հայաստանի ամենամեծ խնդիրը ո՞րն է:
– Ներքին խնդիրը ՀՀ պետականության հզորացումն է, որովհետեւ ես համոզված եմ, որ մենք կարող ենք մեր խնդիրները լուծել, եթե ունենանք իսկապես ժողովրդավար եւ ամուր պետություն եւ առողջ հասարակարգ:
