ՍԻՐԱՆԿՅՈւՆ հաղորդաշարի հյուրն է գրող, հրապարակախոս Առաքել Սեմիրջյանը:
– Առաքել, գիտեմ, որ օրը սկսում և մթնեցնում եք Facebook սոցիալական ցանցում: Շատերն այն կարծիքին են, որ սոցիալական ցանցում քաղաքացիական հասարակության առողջ հատվածն է գտնվում, որ սկսած 2008-ից այն շատ կարևոր դերակատարություն ունի մեր երկրում: Ըստ Ձեզ` ի՞նչ դեր ունի այսօր Facebook-ը մեր կյանքում և Առաքել Սեմիրջյանի կյանքում:
– Ըստ իս` Facebook-ը մեր կյանքում շատ դրական դեր ունի, այն մարդկանց արտահայտվելու հնարավորություն է տալիս: Սակայն իմ կյանքում Facebook-ը բացասական դեր ունի, քանի որ եթե այլ տեղ ռեալիզացվելու հնարավորություն ունենայի, չէի մտնի: Եվ այդպես` Facebook-ում ընդգրկվածների իննսունինը տոկոսը: Ես Facebook-ը մեկ այլ կերպ եմ ձևակերպում` պարապ մարդկանց հավաքատեղի, քանի որ Հայաստանի բնակչության 99 տոկոսը պարապ է, մեկ տոկոսը լրագրողներն են, որոնք առավոտից իրիկուն վազում են նյութ պատրաստելու: Մարդիկ իրար հետ կիսվելու, ժամանակ անցկացնելու տեղ չունեն, բայց մյուս կողմից` եթե Facebook-ն էլ չլիներ, չեմ պատկերացնում` մարդիկ ինչով պետք է զբաղվեին… կա՛մ պետք է արտագաղթեին, կա՛մ ուրիշ կայքերում փորձեին իրենց ընկերներ գտնել:
– Մարդիկ, ովքեր աշխատանք ունեն, էլի շարունակում են Facebook մտնել աշխատավայրից:
– Չէ՛, դա աշխատանքի իմիտացիա է: Եթե մարդը կարողանում է աշխատանքային ժամին Facebook-ից չորս-հինգ ժամ օգտվել, նշանակում է` նա որևէ այլ գործողություն չի կատարում: Կարող է ասածներս զարմանալի թվալ, բայց ցավալի է, որ Facebook-ը հիմա դարձել է մտահոգ մարդկանց միակ տեղը, ովքեր մտնում և փորձում են իրենց կուտակած ստեղծագործ էներգիան պարպել, այն էներգիան, որը պետք է նպաստեր հոդվածներ ստեղծելուն, նոր ստեղծագործություններ գրելուն: Մյուս կողմից, սակայն, Facebook-ը ունի դրական նշանակություն. օրինակ, մինչև Facebook մտնելը շատերին չէի ճանաչում. մարդիկ կային, որոնք ինձ համար շատ բարձր էին, մարդիկ կային, որ ցածր էին, բայց Facebook-ը հնարավորություն տվեց օնլայն ռեժիմով շփվել մարդկանց հետ, և բոլորին դրեց իրենց տեղ: Շատերը, որ կարծում էինք հեքիաթային մարդիկ են, հերոս են, մտավոր զարգացած են, բացահայտեցին իրենց ինտելեկտը, բարոյական նկարագիրը, սահմանները…
– Առհասարակ, չե՞ք կարծում, որ քաղաքացիական հասարակության ձևավորման առումով այն կարևոր միջոց է:
– Ձևավորման առումով չեմ կարող ասել, սակայն սելեկցիայի առումով կարևոր ցանց է, այսինքն` մաղվում են: Այն մարդիկ, ովքեր կան` արդեն կան, նոր մարդիկ չկան, որոնք միտք են գեներացնում, ստեղծում, իսկ այսօր հիմնական միտքը Facebook-ում են ստեղծում: Շատ կուզեի նորերը գային, բայց չկան, չի ավելանում նրանց թիվը, այդ թիվը սահմանափակ է, սակայն նրանք են թելադրողը: Եթե ուշադիր հետևեք լրատվությանը, հիմնական հոդվածները հղում է արված Facebook-ից: Միտքը զարգանում է Facebook-ում, ինչը, ըստ իս, լավ չէ, պետք է մի ինչ-որ տեղ` Facebook-ից առանձին, մտքեր գեներացվեին և ստեղծվեին:
– Կարծիք կա, որ Facebook-յան միջավայրը միայն Facebook-յան միջավայրի համար է, և որ պահանջները, առաջարկները, որ հաճախ հնչեցնում են Facebook-ում, պահանջից գործողությունների չեն վերածվում, այդ ցանցից այդպես էլ դուրս չեն գալիս փողոց: Այս առումով արդյոք պասիվ չէ՞ Facebook-ը:
– Իմ կարծիքով` Facebook-ը նպատակ չունի փողոց դուրս գալու կամ փողոցային որևէ ակցիայի վերածվելու: Սա զուտ մտքի ստեղծման կենտրոն է, իսկ փողոցին կարող է ազդանշաններ, իմպուլսներ տալ` ինչպես ձևավորվի և ինչ ուղղությամբ գնա: Հնարավոր է` որևէ կարգավիճակով որևէ բան ստեղծվի, մշակվի, միտք դառնա, և այդ գաղափարը սկսի տարածում գտնել: Ի՞նչ իմաստ ունի Facebook-ը կապել փողոցի հետ: Փողոցը բոլորովին ուրիշ հասկացողություն է, փողոցը իրական կյանք է, Facebook-ի հետ միակ առնչությունն այն է, որ որոշակի սելեկցված միտք սելեկցիան տեղափոխում է փողոց:
– Այսինքն` ինչ-որ առումով Facebook-ը պետք է վիրտուալ դաշտո՞ւմ մնա:
– Ուզեք թե չուզեք, Facebook-ը չի մնում վիրտուալ դաշտում, որովհետև ռեալ մարդիկ են, նույնիսկ կեղծ պրոֆիլները էլի ռեալ մարդիկ են, որոնք ինչ-որ ձևով քո մտքի հետ հաշվի են նստում: Եթե Facebook-ում սկզբնական շրջանում վիրավորանքները, հայհոյանքները շատ էին, հիմա դա էլ է վերացել, ամեն մեկը իր դիրքն ունի, իր տեղն ունի, և որևէ մեկը մյուսի դաշտը չի փորձում մտնել, որովհետև հստակ գիտի` ամեն բառի համար ինքը պատասխանատվություն է կրում: Ժամանակի ընթացքում Facebook-ը կայացավ նրա համար, որ ամեն մարդ իր բառի, արտահայտած մտքի համար պատասխանատվություն է կրում:
– Եգիպտական հեղափոխությունների շրջանում խոսվում էր այն մասին, որ Twitter-ը, Facebook-ը լուրջ դերակատարություն ունեցան:
– Նախ` Հայաստանում Facebook-ից օգտվողների կամ ինտելեկտուալ մարդկանց թիվը շատ քիչ է: Չկա այն կրիտիկական զանգվածը, որ այդքան մարդ կարողանա հավաքել: Բացի այդ, մինչև Facebook-ը մեզ մոտ բաց ինտերնետ է եղել, չնայած մենք բռնապետական ռեժիմում ենք ապրում, իսկ Եգիպտոսում, Թունիսում, Լիբիայում մարդիկ մինչ այդ չէին կարողանում ինտերնետով շփվել, դրա համար միանգամից առաջին ինֆորմացիան նրանց համար ավելի մեծ էր, քան մեզ համար: Այսինքն` մենք Facebook-ով աշխարհը բացահայտելու խնդիր չենք ունեցել, որ դրանից հետո հեղափոխության վերածվի: Facebook-ի ամենակարևոր էֆեկտն այն է, որ դու արդեն իմանում ես` Հայաստանում ով կա և ով չկա, քանի մտածող կա և այլն:
– Ճանաչում եմ շատ մտածողների, ովքեր չեն ներգրավվում սոցիալական ցանցում:
– Եթե անգամ իրենք էլ չեն մտնում, իրենց արտահայտած մտքերը ինչ-որ ձևով` հղումների կամ լինքերի տեսքով արվում են: Այնպես չէ, որ մարդը եթե Facebook չի մտնում, ուրեմն Facebook-ում ընդհանրապես ներկայացված չէ: Բոլորն են ներկայացված` քաղաքական գործչից մինչև արվեստի գործիչը, այսինքն` այդ մարդկանց կարծես դնում և ռենտգենյան ճառագայթներով ստուգում են մինչև վերջին բջիջը և պարզում, քննարկում ամեն բառ և ստորակետ, որից հետո պարզվում է` այդ մարդն ինքն իրենով ինչ-որ բանի ընդունա՞կ է, թե՞ ոչ:
– Facebook-ում օրեցօր ավելանում է տարբեր խնդիրների շուրջ ձևավորված նախաձեռնությունների թիվը, որոնք իրենց պահանջները ներկայացրեցին դրսում` արդեն գործողությունների մակարդակում` «Մենք դեմ ենք օտարալեզու դպրոցների բացմանը», «Պահանջում ենք գիտության ֆինանսավորման ավելացում», օրեցօր ավելանում է դրանց թիվը: Սա Facebook-յա՞ն ձեռքբերում է:
– Սա մարդկանց ավելի հեշտ գտնելու մեխանիզմի ձև է, այսինքն` եթե դու փողոցում կամ ինչ-որ ձևով նամակագրությամբ կամ այլ քննարկումներով պետք է մարդիկ հավաքեիր, հիմա Facebook-ի միջոցով քո համախոհներին կարողանում ես գտնել: Այսինքն` մեխանիզմն է հեշտացված, ոչ թե ինչ-որ առաձին հայտնագործություն է արված` գտնել մեկս մյուսին:
– Ո՞ր նախաձեռնություններում եք ընդգրկված, որո՞նց եք միացել:
– Հիմա մի քանի նախաձեռնությունների անդամ եմ: Սկզբից ավելի շատ նախաձեռնությունների մեջ էի ընդգրկված, հիմա ավելի քիչ, մի քիչ խուսափում եմ, քանի որ ցանկացածի համար ավելի հեշտ է ստեղծել որևէ նախաձեռնություն, արդյունքում` չես կարողանում հետևել այդ նախաձեռնության ընթացքին: Ես հիմա ավելի շատ միանում եմ այն նախաձեռնություններին, որոնք իրական կյանքում են դրսևորվում, հետո նոր վերադառնում Facebook: Օրինակ` «Մենք դեմ ենք օտարալեզու դպրոցների բացմանը» նախաձեռնությունը, բացի Facebook-ից (Facebook-ն ուղղակի մի մասն է), ամեն տեղ իրենք ներկայացված են, այն հզոր կառույց է, իսկ Facebook-ն էլ ուղղակի օգնության միջոց է հանդիսանում:
– Facebook-ը, ըստ Ձեզ, ի՞նչ ճակատագիր կունենա: Շատերը կարծում են, որ այս ցանց մուտք գործողների թիվը կավելանա, շատերը կարծում են` կնվազի:
– Հայաստանի մասին խոսելիս պետք է նշել, որ սփյուռքից որոշ մարդիկ են ներգրավվում, նրանց համար էլ է հետաքրքիր, բայց մի ցավոտ խնդրի պետք է անդրադառնամ. եթե վերցնենք Facebook-ում ընկերների քանակը հազար հոգի է, հազարից հիսունը կամ հարյուրն են, որ իրականում հետաքրքրվում են երկրի կյանքով, մնացածի համար դա նշանակություն չունի, և դա կապված է ոչ թե նրանց լավ կամ վատ մարդ լինելու, այլ կրթական ցենզի հետ: Հայաստանի գլխավոր խնդիրը մարդկանց անկրթությունն է, «Օդնոկլասնիկի» մասան որոշակիորեն տեղափոխվել է Facebook, և շատ դժվար է այդ մարդկանց հետ որևէ քննարկում անել, ովքեր ընդհանրապես բազա չունեն, ո՛չ արժեքային համակարգն է աշխատում, ո՛չ մտավոր համակարգը, որևէ թեմա չունես այդ մարդու հետ կիսելու:
– Ինչ-որ ժամանակ կհիասթափվե՞ք Facebook-ից:
– Անպայման, դրա ժամանակը գալու է: Երբ ես իմ առաքելությունը չտեսնեմ Facebook-ում, հենց այդ պահից կդադարեմ ցանց մտնել: