«Առաջին լրատվական»-ի զրուցակիցն է «Հելսինկյան նախաձեռնություն-92»-ի ԼՂՀ կոմիտեի համակարգող, փիլիսոփայական գիտությունների դոկտոր-պրոֆեսոր արցախցի իրավապաշտպան Կարեն Օհանջանյանը։
-Պարոն Օհանջանյան, Նիկոլ Փաշինյանը հայտարարեց, որ միջազգային հանրությունը պահանջում է իջեցնել կարգավիճակի վերաբերյալ մեր նշաձողը ու այդ կերպ միջազգային կոնսոլիդացիա ստանալ։ Ձեր կարծիքով՝ միջազգային հանրություն այդ դեպքում որ պետություններն ու կազմակերպություններն են, որ նման պահանջ են ներկայացնում։
–Ես չգիտեմ, թե Հայաստանի կառավարության ղեկավարի համար ինչ է նշանակում միջազգային հանրություն։ Հենց նա պետք է Հայաստանի քաղաքացիներին բացատրի, թե ինչ է նշանակում իր համար միջազգային հանրություն. դրանք միջազգային միջկառավարական կառույցներ են, որոնք պատասխանատու են միջազգային իրավունքի հիման վրա որոշումներ կայացնելու համար, կամ ինչ-որ երկիր, որը վարչապետի աչքում ներկայացված է բացառապես միջազգային հանրության կողմից։ . Այն, ինչ իրականում ասում է միջազգային հանրությունը Լեռնային Ղարաբաղի կարգավիճակի մասին, ես կներկայացնեմ՝ մեջբերելով այս հարցում մի քանի դրույթներ արդեն միջազգային իրավունքից։
Նշեմ, որ Լեռնային Ղարաբաղի հիմնախնդրի կարգավորման հիմնարար սկզբունքների վերաբերյալ ԵԱՀԿ Մինսկի խմբի միջազգային միջնորդների՝ համանախագահների ներկայացրած փաստաթուղթը, այսպես կոչված, Մադրիդյան փաստաթուղթն է։ Այս փաստաթուղթը բազմիցս հաստատվել է եռանախագահների պետությունների ղեկավարների կողմից, և ամենակոշտ հայտարարությունն արվել է G7-ի կամ G8-ի գագաթնաժողովի արդյունքներով՝ հաշվի առնելով այնտեղ Ռուսաստանի ներկայությունը։ Համանախագահների հայտարարությունը Ակվիլայում, 10 հուլիսի 2009թ. Հայտարարության մեջ ամրագրված են հակամարտության կարգավորման հիմնական հիմնարար սկզբունքները, դրանք հետևյալն են.
– Լեռնային Ղարաբաղի շուրջ Ադրբեջանի վերահսկողության տակ գտնվող տարածքների վերադարձ.
– Լեռնային Ղարաբաղին միջանկյալ կարգավիճակով օժտել՝ ապահովելով անվտանգության և ինքնակառավարման երաշխիքներ.
– Հայաստանի և Լեռնային Ղարաբաղի միջև միջանցքի բացում.
– Ապագայում Լեռնային Ղարաբաղի վերջնական իրավական կարգավիճակի որոշում իրավաբանորեն պարտադիր հենքի վրա.
– Բոլոր ներքին տեղահանվածների և փախստականների՝ իրենց նախկին բնակության վայրեր վերադառնալու իրավունքի ապահովում.
– անվտանգության միջազգային երաշխիքներ, ներառյալ խաղաղապահ գործողությունները.
Սրանք այն սկզբունքներն են, որոնք դեռևս հիմնարար են ԵԱՀԿ Մինսկի խմբի շրջանակներում հակամարտության կարգավորման գործում։ Այս կապակցությամբ ուզում եմ հիշեցնել ԱՄՆ նախկին պետքարտուղար Հիլարի Քլինթոնի շատ կարևոր ելույթը ԵԱՀԿ Աստանայի գագաթնաժողովում։ 2010թ.-ին, որտեղ նա հստակ հայտարարեց, որ ԱՄՆ-ը և միջազգային հանրությունը Լեռնային Ղարաբաղի հակամարտության լուծումը տեսնում են միայն Մադրիդյան սկզբունքների հիման վրա, և ԱՄՆ-ն թույլ չի տա հակամարտության կարգավորումը իրականացնել բոլոր այս սկզբունքներից դուրս։ . Ի՞նչ է սա նշանակում։ Նախ, որ Ակվիլան և Աստանան արդեն միջազգային իրավունքի մաս են կազմում, և, հետևաբար, հակամարտության կարգավորումը պետք է տեղի ունենա միայն այս հաստատված կամ դրանց փոփոխված սկզբունքների համատեքստում, բայց չխեղաթյուրելով դրանց էությունը, ինչպես կազանյանները։ Ուստի, երբ վարչապետը խոսում է միջազգային հանրության մասին, պետք է հիանալի հասկանա, որ միջազգային հանրությունը միջազգային իրավունք է։ Իսկ միջազգային հանրությունը, ի տարբերություն Ռուսաստանի, չի ոչնչացնում կամ խախտում միջազգային իրավունքը։ Ինչ վերաբերում է Ռուսաստանի, Ադրբեջանի և Հայաստանի երեք պետությունների ղեկավարների ստորագրած փաստաթղթին, որը ոչնչացրեց Լեռնային Ղարաբաղի զգալի մասը և ավարտվեց ռուսական օկուպացիոն զորքերի մուտքով Լեռնային Ղարաբաղ և Հայաստան, ապա այդ հայտարարությունը ընդամենը մի թղթի կտոր է և որևէ առնչություն չունի միջազգային իրավունքի հետ և, հետևաբար, իրավաբանորեն պարտադիր փաստաթուղթ չէ։ Եվ ինչպես տեսնում եք ողջ սցենարից, միջազգային հանրությունը չէր կարող պարոն Փաշինյանին ասել՝ խնդրում եմ իջեցրեք կարգավիճակի նշաձողը, քանի որ դա հավասարազոր էր միջազգային իրավունքի բռնաբարությանը։ Ուստի Փաշինյանը պետք է հստակ ասի, թե ում նկատի ուներ միջազգային հանրություն ասելով։
-Ի՞նչ կոնսլիդացիա կարող է լինել այդ դեպքում, արևմուտքն ու Ռուսաստանը կարո՞ղ են համակարծիք լինել:
-Ելնելով Ուկրաինա ներխուժումից հետո Ռուսաստանի համար ստեղծված անմխիթար իրավիճակից և այս երկրին հումանիտար վիթխարի վնաս պատճառելուց, ինչպես նաև ողջ մարդկության անվտանգության մակարդակի անկումից մինչև կրիտիկական մակարդակ՝ ղարաբաղյան հակամարտության կարգավորումը Միջազգային իրավունքի շրջանակը Ռուսաստանի համար կարող է վերածվել միջազգային հարթակ վերադառնալու հնարավորության։ Ուստի ես չեմ բացառում Ռուսաստանի դիրքորոշման փոփոխությունը հակամարտությունների կարգավորման հարցում։Որոշ դրական նախանշաններ արդեն նկատվում են։ Բայց կրկնում եմ՝ խնդրի լուծումը պետք է լինի ժողովրդի՝ սեփական ճակատագիրը որոշելու իրավունքների հարգման հարթությունում։
-Ինչպե՞ս է ապահովելու արցախահայության անվտանգությունը մի փոքր իջեցված նշաձողի պայմաններում։
-Սա միայն կարելի է բնութագրել որպես «сивой кобылa»-ի զառանցանք։ Մեր ժողովուրդը վճռական է իր իրավունքում՝ պաշտպանելու անկախ ընտրությունը, ժողովրդավարական, ուժեղ պետություն կառուցելու ընտրությունը։ Եվ ոչ ոք, կրկնում եմ. ոչ ոք, այդ թվում՝ Հայաստանի վարչապետը, իրավունք չունի մեր ժողովրդին պարտադրել իր պարտվողական ռևիզիոնիստական օրակարգը։ Մենք մեր ընտրությունը կատարեցինք 1988-ին, իսկ 1991-ին մեր ընտրությունը ֆորմալացրինք համապետական հանրաքվեով և պատրաստ ենք մինչև վերջ պայքարել համայն հայության երազանքն իրականություն դարձնելու համար։ Մենք կհաղթենք! Եվ այս հարցում ոչ ոք չպետք է կասկածի։
