Հայաստանում գործում են լրտեսական ծրագրեր, որոնցով հետևում են քաղաքական գործիչներին, լրագրողներին ու ակտիվիստներին։ Դրա ապացույցն է Citizenlab-ի օրերս հրապարակած զեկույցները: NSO ընկերության Pegasus ծրագրից բացի, զեկույցը ևս 7 ընկերության անուն է նշել, որոնք լրտեսում են մարդկանց համացանցի օգնությամբ` պետությունների կամ մասնավոր հատվածի պատվերով:
«Թեև կիբերտարածքի վարձկանները հաճախ պնդում են, թե իրենց ծառայությունները թիրախավորում են միայն հանցագործներին ու ահաբեկիչներին, մեր ամիսներ տևած ուսումնասիրությունը ցույց տվեց, որ իրականում թիրախների շարքում են նաև լրագրողները, ավտորիտար ռեժիմների քննադատներն ու իրավապաշտպանները», – ընդգծում է Meta-ի զեկույցը:
Հայաստանում լրտեսական «Սիտրոքս» ծրագրի շրջանակում եղել են քաղաքական գործիչներ և լրագրողներ, մինչդեռ նկատնենք՝ քաղաքացիների նկատմամբ հանիրավի գաղտնալսումները հանցագործություն է։
Հելսինկյան քաղաքացիական ասամբլեայի Վանաձորի գրասենյակի ղեկավար Արթուր Սաքունցը, անդրադառնալով խնդրին, նշեց՝ քանի որ խոսքը վերաբերում է տեղեկատվական և համացանցային ծրագրերին, բնականաբար, դա պետք է անպայման քննության առարկա դառնա առնվազն գլխավոր դատախազության կողմից, եթե ոչ ԱԱԾ-ի, որովհետև ըստ միջամտության, ըստ օգտագործման նշանակության՝ դրանք կարող են տարբեր լինել։ Կարող են ծրագրեր կիրառվել, որոնք վտանգեն ազգային անվտանգությունը, կարող են օգտագործվել առանձին անձանց տվյալների հավաքագրման համար, որը քննչական կոմիտեի տիրույթում է գտնվում։ Բոլոր դեպքերում տրամաբանական է, որ պետք է առնվազ գլխավոր դատազխաության կողմից արձագանք լինի, որովհետև քաղաքացիների հանդեպ պետությունը պարտավորություն ունի նման գործողություններ կատարողին բացահայտելու։ Այնպես որ, ըստ նրա, հարցը ճիշտ է հասցեագրել գլխավոր դատախազությանը։
Դիտարկմանը, որ Apple-ն էր հայ քաղաքական գործիչներին զեկուցել, որ «Պեգասուս» ծրագրով են ներթափանցում կատարել և իրենց լրտեսել, ինչո՞ւ Հայաստանում սա սկանդալի չվերածվեց, Սաքունցն արձագանքեց. «Սա սկանդալի թեմա է. Տվյալների նման ապօրինի ճանապարհով հավաքագրման արդյունքում տեղեկությունները կարող են օգտագործվել թե քաղաքական նպատակով, ճնշումներ գործադրելու, պետության անվտանգության հետ կախված հարցերում ճնշումներ բանեցնելու նպատակներով: Եվ եթե սկանդալ կամ արտառոց դեպք դա չի համարվում, պետք է ենթադրել, որ որևէ մեկը գլխավոր դատախազությունում իր գործառույթները չի իրականացնում, կամ պետք է ենթադրել, որ սովորական է: Գաղտնալսման միջոցով տեղեկություններ հավաքելը, բայց սա մարդու անձնական կյանքի պաշտպանության, նաև պետական անվտանգության հետ է կապված։ Սա չի կարող քննարկման առարկա չհանդիսանալ»:
Իրավապաշտպանի խոսքով, կիբերհանցագործությունների մասին տարբեր երկրների հատուկ ծառայություններ փորձում են այն կիրառել այլ պետությունների նկատմամբ՝ սկսած քաղաքական գործընթացների վրա ազդեցություն ունենալուց. «Դա տեսել ենք թե Բրեքզիտթի հետ կապված, թե ԱՄՆ ընտրությունների հետ կապված: Այնպես որ սա միայն հայաստանյան խնդիր չէ, բայց որ Հայաստանում համացանցային վիճակը բարվոք չէ, պետք է կանխարգելիչ միջոցառումներ ձեռնարկել, դա ակնհայտ է: Որքան էլ մենք առանձին համացանցային միջոցներ ձեռք առնենք, այն մեծ հաշվով պետական նշանակության է, և պետք է խոսել այն մասին, թե պետությունն ինչ միջոցներ է ձեռք առնում լրտեսական ծրագրերի կանխման նպատակով»:
Հարցին, որ ընդդիմությունը, որը տիրապետում է նյութական մեծ ռեսուրսների, կարող է նման քայլեր անել և ինչ ազդեցություն դա կունենա, Սաքունցը նշեց, որ առանձին ընկերություններ ունեն իրենց լրտեսական ցանցերը իրենց մրցակիցների դեմ, սա խաթարում է մրցակցությունը, անվտանգությունը. «Որևէ հրապարակային հայտարարությունը գլխավոր դատախազության կամ կառավարության կողմից այս մասով չկա: Նման որևէ հայտարարություն կամ տեղեկություն այդ ուղղությամբ իրականացվելիք քայլերի մասին տեղյակ չեմ, գոնե առնվազն ցուցումներ կարող էր լինել, բայց դա էլ չենք տեսնում»:
Լուսանկարը՝ Photolure-ի
