«Առաջին լրատվական»-ի հարցերին պատասխանել է Արցախի Հանրապետության կրթության, գիտության և մշակույթի նախարար Լուսինե Ղարախանյանը։
– Ինչպիսի՞ն է ձեր դիրքորոշումը Արցախում ռուսերենին պաշտոնական լեզվի կարգավիճակ տալու նախաձեռնության հետ կապված: Որպես մշակույթի նախարար՝ դուք ի՞նչ կարծիք ունեք, վտանգներ տեսնո՞ւմ եք, թե՞ ոչ:
– Վտանգներ ընդհանրապես չեմ տեսնում, որովհետև այն չի կարող մտնել հատկապես Արցախի կրթության համակարգ:
– Այդուհանդերձ, մտահոգություններ էին հնչում նաև Արցախի պետական համալսարանից, մի խումբ դասախոսներ էին հայտնում այդ մտահոգությունները:
– Հիմա այստեղ իրողությունները լրիվ փոխված են: Հիմա իրականությունն այնպիսին է, որ ինչ-որ տեղ պարտադիր է ռուսերենը որպես պաշտոնական լեզու դիտարկելը, որովհետև մենք շփվում ենք, առնչվում ենք ռուսների հետ: Սկզբից, իհարկե, ինձ մոտ էլ ինքնապաշտպանական մեխանիզմը սկսեց գործել, միակ բանը, որին ես կողմ չեմ, այն է, որ մի քիչ արագ տարվեցինք դրանով: Գուցե մի քիչ շտապեցինք: Այդուհանդերձ, ռուսերենը պետական լեզու չի դառնում, պաշտոնական լեզու է, իսկ հայերենը Արցախի Սահմանադրության մեջ ամրագրված է որպես պետական լեզու: Այս նախագծով որպես պաշտոնական լեզու հայերենին ավելանում է ռուսերենը, որը, կարծում եմ՝ էական նշանակություն չի կարող ունենալ Արցախի լեզվական քաղաքականության համատեքստում:
– Պաշտոնական շփումներում որևէ դժվարություն կա՞, օրինակ, խաղաղապահների հետ, որ ստիպված են եղել նման նախաձեռնությամբ հանդես գալ:
– Պաշտոնական շփումներում մենք չենք կարող հայերեն շփվել: Հիմա ինտենսիվ նամակագրություն կա խաղաղապահների հետ, որն իրականացվում է ռուսերենով: Օրինակ՝ ես օրեր առաջ ՌԴ կրթության նախարարին նամակ եմ գրել: Իհարկե, ռուսերենով եմ գրել: Ես մտահոգություններ չունեմ այն առումով, որ մեր բուհերում և դպրոցներում ռուսերենի ժամաքանակը չի փոխվում: Նույնիսկ եթե այստեղ ռուսական դպրոց բացվի, այստեղ ամեն ինչ հայագիտությամբ այնքան ներծծված է, որ ես չեմ կարծում, որ դա կարող է ազդել հայրենասիրության վրա: Իմ խորին համոզմամբ, դա չի կարող ազդել, որովհետև հանրակրթության ոլորտ և բարձրագույն կրթության ոլորտ դա չի մտնում, միայն պաշտոնական գրագրության մեջ է դա լինելու:
– Իսկ այն մարդկանց հետ, որոնք մտահոգություններ են հնչեցնում, այդ թվում՝ նախարար Մանե Թանդիլյանի, փորձե՞լ եք հանդիպել, զրուցել:
– Քննարկում Ազգային ժողովում եղել է, բայց, քանի որ ես սահմանային դպրոցներում էի, չմասնակցեցի, Լեզվի տեսչության պետը մասնակցեց: Ես կարծում եմ՝ ժամանակի առումով ենք մի քիչ շտապել, բայց դրա կարիքը, մեկ է, լինելու էր, որովհետև մենք արդեն աշխատում ենք խաղաղապահ ուժերի հետ, և նամակագրությունը նրանց հետ շատ է:
– Կա՞ր ռուսական կողմից ճնշում, թե՞ սա արցախցիների նախաձեռնությունն է:
– Վստահեցնում եմ, որ ոչ, որովհետև խաղաղապահների հետ հարաբերություններում ուղղահայաց առնչություն ես չեմ նկատում: Ես շատ մեծ շփումներ ունեմ խաղաղապահ ուժերի բարձրաստիճան ներկայացուցիչների հետ և առանց չափազանցության կարող եմ ասել, որ հորիզոնական շփումներ են դրանք: Գուցե ոլորտներ կան, որտեղ ինչ-որ ուղղահայաց շփումներ կան, բայց մեզ մոտ հորիզոնական շփումներ են, և որևէ ճնշում մեր ոլորտի հետ կապված ես չեմ նկատել: Ընդհակառակը, ես հույս ունեմ, որ նրանք մեզ կօգնեն Շուշիի մշակութային ժառանգությունը հանել: Աշխատում ենք այդ ուղղությամբ:
– Հայտնի փաստ է, որ չկա որևէ արցախցի, որ ռուսերենով շփվելու խնդիր ունենա: Այսինքն՝ միշտ էլ Արցախում ռուսաց լեզվի մակարդակը բարձր է դրված եղել:
– Այո՛, մեզ մոտ ռուսերենի մակարդակը բարձր է, և խորհրդային տարիներից Ստեփանակերտը ռուսիֆիկացված քաղաք էր: Հայտնի «պերեստրոյկայից» հետո համար 3 դպրոցը, որ ռուսական էր, դարձավ ռուսերենի թեքումով դպրոց: Այնտեղ հիմա երեխաները նաև «Հայոց պատմություն», «Հայոց լեզու» են սովորում:
– Կարծում եք՝ Արցախի կառավարությունը դրական եզրակացություն կտա՞ այս նախագծին:
– Կարծում եմ՝ առկա իրողության պայմաններում դա անխուսափելի է: Գուցե կասեք՝ վատ բան եմ ասում, գուցե կասեք՝ իմ պաշտոնին գտնվող անձը չպետք է նման բան ասի, բայց պատկերացրեք, իրողություններն այստեղ լրիվ ուրիշ են, ամեն ինչ փոխվել է: Միաժամանակ, մենք հետ չենք կանգնելու հայագիտությունից, հայերենից, առարկայորեն դա թույլ չենք տալու, որևէ բան չի կարող ազդել հայագիտության վրա: Արցախցին խոսել և խոսելու է հայերեն, քանի որ յուրաքանչյուր արցախցի քաջ գիտակցում է, որ լեզուն սոսկ հաղորդակցման միջոց չէ, այլ ինքնության գլխավոր կռվանն է, մեր ինքնասիրության և արժանապատվության խորհրդանիշն է: Այստեղ անհնար է, որ որևէ բան ազդի հայագիտության և հայկականության վրա:
– Ամենք դեպքում, մենք տեսանք դպրոցների բացման ժամանակ ռուսերեն գրված, որտեղ շնորհակալություն էին հայտնում Ռուսաստանին:
– Թիվ 2 դպրոցն էր դա, խաղաղապահ ուժերը եկել էին, փորձել էին ցույց տալ, որ այստեղ կրթական գործընթաց է սկսվում, որ մենք այստեղ ենք, մեզ հետ խաղաղություն ենք բերել: Ուղղակի դա մի քիչ ոչ ճիշտ կոնտեքստում է լուսաբանվել, մի քիչ վիրավորական: Հետո ուրիշ դպրոցներ էլ բացվեցին, որտեղ ռուսերեն խոսք ընդհանրապես չկար: Ուզում եմ ասել, որ մենք չենք կարող ստրկանալ:
