«Առաջին լրատվական»-ի զրուցակիցն է Մոսկվայի «Միաբանություն» կենտրոնի նախագահ Սմբատ Կարախանյանը։
– Պարոն Կարախանյան, ի՞նչ դիտարկումներ ունեք հայ-ադրբեջանական սահմանին տեղի ունեցող իրադարձությունների, նաև ռուսաստանյան քարոզչական հարթակներում դրանց մեկնաբանությունների շուրջ։ Հատկապես հետաքրքիր է Մարգարիտա Սիմոնյանի հերթական գրառումն ու դրան հաջորդած արձագանքները։
– Մարգարիտա Սիմոնյանը զբաղված է հստակ քարոզչությամբ։ Այդ հռետորաբանությունը, խոսելաձևը հստակ քարոզչական աշխատանքների արդյունք է, իսկ քարոզչությունը միշտ ունենում է հասցեատեր, պատվիրատու։ Դրան լուրջ վերաբերվելն ու դա վերածելը միջպետական ինչ-որ գործունեության՝ անլրջություն է։ Նույն բանն էլ տեղի է ունենում ՌԴ իշխանությունների հասցեին, ու այդ ամենին պետք է վերաբերվել այնքանով, որքանով դա քարոզչություն է։ Այդ քարոզչությունը չի կարող լինել պետական մակարդակով քաղաքականություն, ու չենք կարող ասել, թե դրանով ՌԴ իշխանություններն ինչ-որ հարց են լուծում։ Դրա ժամանակներն անցել են, այսօրվա դրությամբ նման աշխատանքների ֆորմատները փոխվել են։ Դա զուտ քարոզչություն է, ու Մարգարիտա Սիմոնյանն իր վրա է վերցրել որոշ ֆունկցիաներ ու դրանք կատարում է։ Իհարկե, Մարգարիտա Սիմոնյանն ունի պատվիրատուներ, դրանք Հայաստանից են։ Դա այնքան պարզ ու թափանցիկ է, որ չեմ կարծում, թե ինչ-որ մեկը չհասկանա, թե ինչ է կատարվում։ Ճիշտ է ՝ Մարգարիտա Սիմոնյանը ղեկավարում է լրատվական մեծ կորպորացիա, բայց նա պետական գործիչ ու պաշտոնյա չէ, որ պետության անունից խոսի, ու իր ասածները՝ այն էլ նման հռետորաբանությամբ, լուրջ ընդունվեն։ Այո՛, դա ռուսական որոշ շրջանակների թողտվությամբ է կատարվում, բայց ինձ թվում է՝ լուրջ խոսակցություններ կլինեն դրա շուրջ, եթե արդեն տեղի չեն ունեցել։ Ուղղակի մարդկանց ներվային համակարգերը խախտվում են, մարդիկ կան տարբեր են, որոշ մարդիկ հասկանում են՝ ինչն ինչ է, որոշ մարդիկ էլ նյարդային ձևով են վերաբերվում իրենց հասցեին լուտանքներին, դրա համար էլ ամեն ինչ խառնվում է իրար։ Քննարկելու շատ բան չկա, կան քարոզչական գործողություններ իրականացնող մարդիկ, խմբավորումներ, նույնիսկ կազմակերպություններ և վերջ։ Սա միշտ էլ եղել է, պարզապես հայտնվել են ավելի շատ փողատեր պատվիրատուներ Հայաստանից։ Ոչ մի նոր ու զարմանալի բան չկա։
– Բայց նկատելի է, որ հայ-ռուսական հարաբերություններում առանց Մարգարիտա Սիմոնյանի ասածների էլ ամեն ինչ այնքան հարթ չէ, նկատի ունեմ Ռուսաստանի վերաբերմունքն այս իրադարձությունների հետ կապված։
– Այսօրվա իրավիճակում բոլոր երկրների՝ այդ թվում նաև Ռուսաստանի լավ կամ վատ վերաբերվելը հարաբերական հասկացություն է։ Նման հասկացությունները արտաքին քաղաքականության մեջ կատեգորիա չեն։ Ռուսաստանն ունի իր հստակ շահերը, առաջ է տանում իր շահերը, դրանից հետո նոր իր դաշնակից պետությունների հետ կապված իր մոտեցումները։ Պարտադիր չէ, որ ամեն ինչ համընկնի իր դաշնակից պետության շահերի հետ։ Ադրբեջանական ու թուրքական լոբբին շատ ակտիվ է որոշ ինֆորմացիոն տեղեկատվական հոսքերում, բայց Ռուսաստանի պաշտոնական իշխանությունների դիրքորոշումն ամբողջությամբ հայամետ է։ Այն սպասումները, որ ուներ Ալիևը, ադրբեջանական լոբբին, որ Ռուսաստանն այս իրավիճակում չի աջակցի Հայաստանին, որ խնդիրներ կան Հայաստանի ու Ռուսաստանի իշխանությունների միջև, ու այս ֆոնի վրա ոգևորված՝ ինչ-որ բան կանեն, ի չիք դարձան։ Մտածում էին, թե ռազմական առավելություն ունեն՝ իսրայելական անօդաչուները, հարավկորեական զինատեսակներն են գնել, նոր խմբաքանակներ են սպասում տարբեր երկրներից, իսկ Հայաստանը գնում է միայն Ռուսաստանից, ուստի իրենք մեծ ռազմական առավելություն ունեն։ Դա ևս մի միֆ է, որը պայթեց։ Այստեղ էլ Ռուսաստանը շատ արհեստավարժ ձևով խաբեց ադրբեջանցիներին, ու Ալիևն էլ ընկավ այդ թակարդն ու խաբվեց։ Նոր զարթնեցին իրենց խաբկանքներից, հասկացան, որ ընկել են թակարդը ու խայտառակ պարտություն են կրում՝ և՛ վերլուծական, և՛ ռազմական դաշտում։
Այստեղ, իհարկե, փառք ու պատիվ հայ զինվորին, հայ ժողովրդին, որն ամեն դեպքում միահամուռ է։ Ադրբեջանն ու Թուրքիան Ռուսաստանի դիրքից վախեցան, որովհետև շատ հարցեր առաջ եկան։ Բոլորն էլ հասկանում են, որ այդ հատվածում, որտեղով անցնում են Ադրբեջանի ողջ կոմունիկացիաները, կարող են մի օրում ոչնչանալ։ Իրենք հասկացան, որ ռուսական կողմը զսպեց թուրքական կողմին։ Գաղտնիք չկա՝ Թուրքիան պատրաստվում էր ռազմական գործողությունների, սադրանքների, բայց ռուսական պաշտպանության նախարարությունը շատ օպերատիվ կերպով կանխեց ամենը։ Ամեն ինչ հայկական լեզվով բացատրվեց ու ասվեց՝ հանգիստ նստեք տեղներդ։ Այս հարցով, սակայն, պետք չէ հանգստանալ։ Բնական է, որ լարված հակամարտությունը երկխոսությունների տեսակետից՝ Թուրքիայի ու Ռուսաստանի միջև, շատ լարված կերպով շարունակվում է։ Թուրքիան ու Ադրբեջանը հասկացան, որ պարտվել են ու շատ խայտառակ վիճակի մեջ են։ Մի բան է, որ ոչինչ չստացան ռազմական տեսանկյունից, մյուս կողմից՝ միջազգային հանրության ու այդ թվում՝ Ռուսաստանի կողմից ստացան կոշտ հակահարվածներ։ Այսինքն՝ ստացան միջազգային գերտերությունների բացասական դիրքորոշումը իրենց ծրագրերի հետ կապված, Ռուսաստանից եղավ հստակ դիրքորոշում՝ եթե այդ շրջանում հայտնվեն որոշ ջոկատներ Սիրիայից կամ այլ անունների տակ, ռուսական կողմը կպլանավորի հարվածներ հասցնել և՛ Ադրբեջանի, և՛ Թուրքիայի տարածքում։ Ալիևը հասկացավ, որ սա ոչ միայն նոր տարածքների կորուստ է, այլև ինքն ընդհանրապես վերջանում է։ Առանց այն էլ վիճակը ծանր է, ինքը կիսավերջացած վիճակում է գտնվում։ Մամեդյարովի ու որոշ այլ գործիչների դեմ ռեպրեսիաները հենց այս կոնտեքստում են։ Մեր ունեցած տեղեկություններով՝ Մամեդյարովը իր ու Թուրքիայի պլաններին կատեգորիկ դեմ է եղել։ Նա սուր էսկալացիաներին այսօրվա դրությամբ կողմ չէր, իսկ Ալիևը համարեց, թե պալատական հեղաշրջում է պատրաստվում, ու Մամեդյարովին իր տեղն են պատրաստում, փորձեց կանխել։ Բայց այս իրավիճակում նա դրական ոչինչ չստացավ ու մնաց քաղաքականապես պատային, օդում կախված վիճակում։ Միակ ձևը ժողովրդի վրա գցելն է, ասելը, որ պատրաստ չեն գնալ պատերազմի, դրա համար էլ ասում են՝ 150 կամավոր է գրվել, մինչդեռ 150 հազար հոգի էր պատերազմ պահանջում։
– Իրավիճակը կգնա կայունացմա՞ն։
– Կամաց-կամաց կմարի, այո՛։ Իրենք սառել ու նստել են տեղները, հասկացան, որ այդ դեմագոգիան այլևս աշխատող չէ։ Ինչ զինատեսակ էլ առնեն, ինչքան էլ գոռան, թե այս կամ այն տանկն ունեն, որը Հայաստանը չունի, կտեղափոխեն հրթիռային պատերազմի դաշտ՝ ոչինչ չի ստացվի։ Ռուսաստանի ԳՇ-ն իր հստակ պատասխանը տվել է, Ադրբեջանի տնտեսությունն առհասարակ կարող է վերանալ։ Բացի այդ՝ մեծ խնդիրներ ստեղծվեցին նաև Դաղստանի սահմանի վրա՝ ադրբեջանցիներին դուրս հանել-չհանելու հետ կապված։ Ռուսաստանում շատ կան հայամետ գեներալներ, սա նորություն չէ Հայաստանի քաղաքական դաշտի համար։ Այնտեղ միշտ էլ մշակված են եղել համապատասխան պլանները՝ առ այն, որ Դաղստանից մինչև Հայաստան 30-40 րոպեի ճանապարհ է։ Այդ ճանապարհի անունը կարող է դրվել հումանիտար միջանցք, ու ընդհանրապես այդ հարցը լուծվի։ Սա էլ եթե լուծվի՝ Լարսի փակվել-բացվելը, այդ բոլոր հարցերը մեկ րոպեի մեջ ի չիք կդառնան։ Սրանք քննարկումների սեղանին դրված տարբերակներ են, բայց Ադրբեջանն ու Թուրքիան հասկացան, որ մի քայլ էլ առաջ գնան՝ կոմունիկացիաներից զրկվելու են, ամեն ինչ քարուքանդ է լինելու։ Պատմականորեն այս վիճակում Հայաստանը հաղթած դուրս եկավ։ Ռուսաստանը չէր կարող իր դիրքորոշումից բարձր կանգնել ու բղավել, բայց որ հստակ կարողացավ կանխել Թուրքիայի ու Ադրբեջանի պլանները՝ դա հստակ է։ Իրենք ասում են՝ Ռուսաստանը ծնկի է բերում Ադրբեջանին ու Թուրքիային իրենց տնտեսական ծրագրերի դիրքորոշման պատճառով, բայց ֆիքսենք՝ Հայաստանը հաղթեց, հայ զինվորը միշտ կանգնած է ու հաղթելու է։ Շատ լավ է, որ այս շրջանում Մարգարիտա Սիմոնյանը քարոզչական գործունեությամբ է զբաղված, իրականությունն ավելի ցցուն է դառնում։
Ռուսաստանը պատրաստ է ամեն ինչով օգնել հայկական կողմին։ Հայկական կողմն էլ կարողանում է ձեռքը պուլսին պահել ու ճիշտ գործել։ Հիմա պետք է լրջանանք ու խորը աշխատանք տանենք թե՛ ռուսաստանյան և թե՛ միջազգային կառույցների հետ։ Մեր հետախուզությունը շանսեր ունի դառնալու տարածաշրջանում ամենաուժեղը, ու մենք այդ ուղղությունը պետք է պահենք։ Մենք ունենք այդ ռեսուրսները, չեմ ասում՝ գնանք Ճապոնիայում ու Հարավային Կորեայում հետախուզություն անենք, ես խոսում եմ մեր տարածաշրջանի մասին, ու այստեղ կա անհրաժեշտություն հզոր կառույց ստեղծելու։
