«Առաջին լրատվական»-ի զրուցակիցն է ԱԺ Պետաիրավական հարցերի մշտական հանձնաժողովի նախագահ Վլադիմիր Վարդանյանը:
– Սահմանադրական դատարանի կայքում հրապարակվել է ՀՀ երկրորդ նախագահ Ռոբերտ Քոչարյանի դիմումի գործով որոշումը: ՍԴ այս որոշման ամբողջական տեքստն ինչի՞ մասին է:
– ՍԴ որոշումն ամբողջությամբ կարծես թե ավելի շատ նման է Վճռաբեկ դատարանի որոշման, քան ՍԴ որոշման: ՍԴ-ն կարող էր ընդունել քաղաքացու դիմում, բայց նրա եզրակացությունները պետք է վերաբերեին նորմին և անձեռնմխելիությանը, բայց այն ձևակերպումները, որ տեղ են գտել ՍԴ որոշման մեջ, տպավորություն են ստեղծում, որ ՍԴ-ն վերցրել է նաև Վճռաբեկ դատարանի կամ դատական այլ ատյանների լիազորությունները՝ փորձ կատարելով մեկնաբանել օրենսդրական բացը… Փորձում եմ հասկանալ՝ ինչո՞ւ է այս գործը վարույթ ընդունվել: Գործը վարույթ ընդունելու համար պետք է առկա լիներ սահմանադրաիրավական վեճ, այլ ոչ թե հարցեր, որոնք վերաբերում են օրենքի կիրառման իրավաչափությանը… Չեմ բացառում, որ այս գործով այլ հոդվածների սահմանադրականությունն էլ վիճարկվի: Պաշտպանների թիմն ամեն ինչ անում է, որ Քոչարյանի գործով ցանկացած դրույթ վիճարկվի սահմանադրականության տեսանկյունից:
– Այս որոշման հետ ինչպե՞ս վարվել:
– Ես կարծում եմ, որ Քոչարյանի գործը ընդհանրապես Սահմանադրական դատարանը չպետք է վարույթ ընդուներ: Ինչ վերաբերում է օրենսդրական բացին, ապա ՍԴ այս որոշումը, ըստ էության, գոյություն չունեցող նորմի սահմանադրականության գնահատում է:
– Այսինքն՝ ՍԴ-ն որոշում է կայացրել գոյություն չունեցող նորմի՞ վերաբերյալ:
– Նման ընթացակարգ կա. Սահմանադրական դատարանները կարող են անդրադառնալ օրենսդրական բացերին, այսինքն՝ երբ որ օրենքում առկա լինի օրենսդրական բաց, որը կարող է հանգեցնել մարդու իրավունքների խախտման, բայց ՍԴ-ն ունի նաև հետևյալ լիազորությունը. ՍԴ-ն չի կարող լինել պոզիտիվ օրենսդիր, նա կարող է լինել նեգատիվ օրենսդիր, այսինքն՝ կարող է հակասահմանադրական ճանաչել խորհրդարանի կողմից ընդունված օրենքները, իսկ օրենսդրական բացի խնդրին կարող է անդրադառնալ միայն այն ժամանակ, երբ որ այդ բացը հաղթահարելի չէ այլ եղանակով: Այս պարագայում, այս գործի նյութերն ընթերցելիս հստակ տպավորություն է ստեղծվում, որ այս օրենսդրական բացը հաղթահարվել է. անձեռնմխելիության հարցին անդրադարձել են դատավոր Ազարյանը, անուղղակիորեն անդրադարձել են այլ ատյաններ, նաև Վճռաբեկ դատարանը: Գիտեք, Սահմանադրության անմիջական գործողությունը ոչ ոք չի վերացրել, և դատավորները կարող էին, եթե անձեռնմխելիության վերաբերյալ հարց էր քննարկվում, ուղղակիորեն կիրառել Սահմանադրությունը: Որևիցե տեղ Սահմանադրության կիրառման արգելք չկա որևէ պետական մարմնի կողմից: Դատավարական օրենսգիրքը բաղկացած է Սահմանադրությունից, տվյալ օրենսգրքից և այլ իրավական ակտերից. Սահմանադրության անմիջական կիրառման հնարավորություն ունեցել են և կիրառել են:
– Այս որոշումն անձեռնմխելիությա՞ն մասին է, թե՞ մարդու ազատության իրավունքի:
– Սա բավականին հետաքրքիր հարց է: Ըստ էության, չորս հոդվածով հակասահմանադրական է ճանաչվել օրենսդրական բացը, և չորսն էլ վերաբերում են մարդու իրավունքներին: Այն հիմնական նորմերը, որոնք նախատեսում են նախագահի, դատավորների, պատգամավորների անձեռնմխելիությունը, դրանց անդրադարձ չկա, այսինքն՝ այն բուն հոդվածը, որը վերաբերում է նախագահի անձեռնմխելիությանը, այդ հոդվածին հակասող չի ճանաչվել: Փորձ է կատարվում ներկայացնել, որ գործ ունենք մարդու իրավունքների խախտման հետ, ոչ թե պաշտոնատար անձի կարգավիճակի, որոշակի սահմանափակումների ու արտոնությունների կամ անձեռնմխելիության հետ: Իհարկե, ի սկզբանե դիմումի հիմքը եղել է Սահմանադրության երկրորդ գլուխը, որովհետև քաղաքացիները կարող են ՍԴ դիմել, եթե խախտվել են Սահմանադրության երկրորդ գլխում նախատեսված իրենց իրավունքները: Այդուհանդերձ, եթե նորմը հակասահմանադրական է ճանաչվում, այն հակասահմանադրական է ճանաչվում ոչ թե մեկ անձի համար, այլ անորոշ անձանց շրջանակի համար: Եվ եթե իրոք գտել ենք Սահմանադրության հետ հակասություն, այսինքն՝ Սահմանադրության մեջ առկա է անձեռնմխելիության վերաբերյալ նորմ, և առկա չէ օրենսդրության մեջ ու համապատասխան ընթացակարգեր երաշխավորված չեն, ապա առնվազն պետք է հղում կատարվեր նաև այդ նորմին, որը նախատեսում է անձեռնմխելիություն, սակայն չի կատարվել. Եվրոպական դատարանին բնորոշ անհասկանալի ինչ-որ ընթացակարգով որոշում է:
Որոշումն այլ խնդիր էլ ունի: Դատավորներից մեկը ՍԴ-ում բարձրացրել էր այդ որոշման կայացման գործընթացին ՍԴ որոշ անդամների մասնակցության անհնարինության հարցը, և այդ հարցը չի քննարկվել: Անգլիական իրավունքում մի լավ կանոն կա. ոչ ոք չի կարող դատավոր լինել սեփական գործով: Եվ եթե սույն գործով որևէ դատավորի մասնակցության անհնարինության հարց է բարձրացվում, ապա առնվազն պետք է անդրադարձ կատարվի դրան, ի վերջո՝ մենք գործ ունենք Սահմանադրական դատարանի որոշման հետ:
– Որոշման կայացմանը զուգահեռ եղել է երկու հատուկ կարծիք: Կարո՞ղ եք ենթադրել՝ ինչ կարծիքներ են:
– Միայն կարող եմ ասել, որ հայտարարվեց՝ ՍԴ դատավոր Ֆելիքս Թոխյանը և Արմեն Դիլանյանը ունեն հատուկ կարծիք, որը տասն օրվա ընթացքում պետք է հրապարակվի: Մինչև չհրապարակվի, չենք կարող ենթադրել, թե ինչ կարծիքներ են:
– Ստացվում է, որ ՍԴ որոշումը անձեռնմխելիությանն է հասցեագրված, կոնկրետ անձի անձեռնմխելիությանը:
– …Երկու ընթացակարգ կա ՍԴ-ում՝ վերացական վերահսկողության և անհատական դիմումի իրավունքի ընթացակարգ. ՍԴ-ն վերցրել է անհատական դիմումը, բայց ըստ էության՝ վերացական վերահսկողության շրջանակում է անդրադարձել հարցին…
– Այս որոշումն, ըստ Ձեզ, որևէ հեռահար նպատակ ունի՞:
– Ես չեմ ուզում անգամ մտածել, որ բացի Սահմանադրությամբ նախատեսված նպատակներից, ՍԴ-ն առաջնորդվել է այլ նկատառումներով: Բայց կան որոշակի փաստեր, որոնց չենք կարող չանդրադառնալ. առաջին՝ ՍԴ անդամների մասնակցության անհնարինության վերաբերյալ միջնորդության չքննարկվելը, երկրորդ՝ բովանդակությունը. նախագահի անձեռնմխելիության իրավունքը նախատեսված է նախագահի լիազորությունները սահմանող հոդվածում…, ՍԴ որոշման մեջ զուտ մարդու իրավունքների տեսանկյունից է վերլուծվում… Պետության նախագահը, որպես ինստիտուտ, իրավունք չունի դուրս գալ իր լիազորությունների շրջանակից: Ես չեմ ուզում օրինակներ բերել, չեմ ուզում վիրավորել, բայց բազում հանցագործություններ, այդ թվում նաև հանցագործություններ՝ ըստ միջազգային իրավունքի, կատարվել են պաշտոնական կարգավիճակում: Եվ որևիցե դատարան չի կարող դա դիտարկել որպես անձեռնմխելիության հիմք: Եթե լիազորությունները չարաշահվել են և կատարվել են հանցագործություններ, ՀՀ Սահմանադրության որևէ դրույթից չի բխում, որ քրեորեն պատժելի արարքի համար պատասխանատվությունից հնարավոր է խուսափել: Որոշման ձևակերպումներն անհասկանալի են:
– Այս որոշումը քրեական հետապնդումը դադարեցնելու նպատա՞կ է հետապնդում:
– Պաշտպանական կողմն օգտվելու է այն ձևակերպումներից որոնք առկա են: Իհարկե, խորքային վերլուծության պետք է ենթարկել որոշումը, բազում շերտեր կան…
– Ես հասկացա, որ ՍԴ շուրջ ճգնաժամը խորանում է:
– Ցավում եմ, բայց այո:
Հարցազրույցն ամբողջությամբ՝ տեսանյութում:
