Facebook սոցիալական ցանցում երեկ հայտնվել են լուսանկարներ Գանձասարի Վանական պատմամշակութային համալիրից, որտեղ ընթանում են նորոգման աշխատանքներ: Համալիրի պատը սալիկապատվում է գրեթե էլիտար շենքի օրինակով: Մի քանի օր առաջ էլ տեղեկություններ ու լուսանկարներ, ինչպես նաև տեսագրություններ տարածվեցին համացանցում Հաղարծին եկեղեցական համալիրի նորոգման գործընթացից, որտեղ երևում է, թե ինչպես են հին զարդաքանդակները վերածվում առվի հունը կազմող քարերի:
Ի՞նչ անուն տալ այս երևույթներին, որ կատարվում են օրը ցերեկով, և թերևս` ոչ առանց մեր եկեղեցական երևելիների օգնության: Իսկ մի քանի օր առաջ մեր եկեղեցական ամենաերևելին` Ամենայն Հայոց Կաթողիկոսը, Վրաստանում փորձում էր բարձրացնել հայկական եկեղեցիների պաշտպանության և պահպանման խնդիրը: Եվ երբ այս իրողությունը համադրում ենք այն վերաբերմունքի հետ, որին արժանանում են Հայաստանի պատմամշակութային հուշարձանները, ապա, մեղմ ասած, մնում ենք տարակուսած: Դժվար է մեկնաբանել այն, ինչ կատարվում է, այն պատկերը, որ կա: Առավել ևս, որ համացանցում արդեն կարծես թե մեկը մեկից սուր մեկնաբանությունների պակաս չի էլ զգացվում:
Խնդիրն այստեղ, իհարկե, երևույթին նոր գնահատական տալը չէ, այլ աշխարհիկ ու հոգևոր ներդաշնակ դեգրադացիան ի վերջո դադարեցնելը, որն արդեն ներկան ու ապագան վերջնականապես խեղաթյուրել ու անցել է արդեն անցյալին: Սա, իհարկե, արխայիկի ցինիզմի բնորոշ առանձնահատկություն է, ինչը վկայում է երևույթի վտանգավոր մասշտաբների և խորության մասին: Ուրեմն ի՞նչ անել: Ըստ երևույթին այստեղ արդեն այլ բան չի մնում, քան դիմել տոտալ և անզիջում անհանդուրժողության: Սա այն աստիճանն է արդեն, որտեղ փոխզիջման տեղ չկա, որտեղ փոխզիջումը նշանակում է դեգրադացիայի լեգիտիմություն: Հասարակությունն արդեն շատ է նահանջել ու նահանջել թերևս մտածելով, որ դեգրադացիայի այս կամ այն դրսևորումը անմիջականորեն չի առնչվում իր կենցաղին: Դե, ասենք Նորավանքի պատին ռեստորան են կցել` մեզ ինչ, չէ՞ որ դրա բացակայությունը մեր կյանքը ոչնչով չէր թեթևացնելու: Կամ Գոշավանքին եվրալուսամուտ են դրել` մեզ ինչ, չէ՞ որ դա լիներ-չլիներ` մեր երեխաների հոգսը չէր հոգալու:
Իրականում, սակայն, այդ մտածողությունը հասցրել է հենց ցինիկ արխայիզմի այն աստիճանին, երբ դեգրադացիան դառնում է տոտալ և արդեն անցնում անցյալին: Այսինքն` Հայաստանը զրկում են անցյալից, ներկայից ու ապագայից, և եթե այլ կերպ բնորոշենք իրավիճակը` Հայաստանը զրկում են հիշողությունից: Իսկ ով չունի հիշողություն, նա չունի կամք, նրա գործողությունները չունեն տրամաբանական կառավարում, չունեն ուղեղային կենտրոն: Հայաստանը զրկում են մտածելու հիմքերից, և այդ դանդաղ պրոցեսը պետությունն աստիճանաբար վերածելու է անօգնական մտա-բարոյական հաշմանդամի, որը կա, կարծես թե ամեն ինչ ունի, բոլոր մարմիններն ու օրգանները տեղում են, բայց չկա հիշողություն, չկա մտածողության հիմք, որի վրա մշակվեն ապագայի անելիքներն ու լուծումները:
