«Առաջին լրատվական»-ի զրուցակիցն է ուկրաինացի քաղաքական վերլուծաբան Սերգեյ Գերասիմչուկը: Հարցազրույցում նա անդրադարձել է Ղարաբաղյան հակամարտությանը, Հայաստան-ԵՄ հարաբերություններին և ՀՀ անդամակցությանը ԵՏՄ-ին:
– Ինչպե՞ս կգնահատեք իրավիճակն այսօր Ղարաբաղյան հակամարտության գոտում՝ հաշվի առնելով վերջին բախումները:
– Լեռնային Ղարաբաղի մասին խոսելով՝ անհրաժեշտ է դիտարկել խնդիրն ավելի լայն աշխարհաքաղաքական համատեքստում: Միանգամայն հասկանալի է, որ Երևանից ու Բաքվից բացի, որոնց համար խնդիրը հատկապես սուր է, գործընթացի մեջ ներգրավվել են նաև այլ աշխարհաքաղաքական խաղացողներ՝ իրենց շահերով: Խոսքը առաջին հերթին Ռուսաստանի Դաշնության մասին է, որը շատ հմուտ կերպով է խաղացնում. պետք է արժանին մատուցել նրան, Հայաստանի և Ադրբեջանի էլիտաներին և այդ երկրների հասարակական կարծիքին: Բացի դրանից՝ Ռուսաստանը սպառազինություն տրամադրելու միջոցով իրադրությունը պահում է կախյալ, պայթյունավտանգ վիճակում:
Ի՞նչ է պետք Մոսկվային. պաշտպանել կողմերից մեկի՞ն: Հազիվ թե: Ռուսաստանն ուզում է կարգավիճակ՝ տարածաշրջանում միակ երկրի կարգավիճակը, որը կարող է պետք եղած դեպքում սրել վիճակը կամ էլ ընդհակառակը՝ սառեցնել հակամարտությունը: Այդ կարգավիճակը նրան պետք է միջազգային հարթակում Լեռնային Ղարաբաղի խաղաքարտը խաղարկելու համար: Ընդ որում՝ հայերը, ադրբեջանցիները, փոխհրաձգությունները, զոհերը՝ այս ամենը Մոսկվայի համար ընդամենը խաղի տարրեր են: Կրեմլը հեշտությամբ կզոհի կողմերից յուրաքանչյուրի շահերը, եթե դա իր համար ռազմավարական նշանակություն ունենա: Տվյալ պահին այդպիսի շահ է անկայունությունը:
Ինչպես հայտնի է, պղտոր ջրում ձուկ որսալն ավելի հեշտ է: Եվ քանի դեռ բանակցային գործընթացում գերիշխող դիրքը Ռուսաստանինն է, կայծերն անխուսափելի են:
Այսօրվա թեթև «սուսերամարտը», որը կազմակերպել է Մոսկվան, զգուշացում է Եվրոպային, որ Կրեմլը պատրաստ է եվրասիական գերիշխանության իրավունքի մասին միջազգային վեճի մեջ գործի դնել հաջորդ փաստարկը՝ կովկասյանը: Մոսկվան հասկացնում է Բրյուսելին, որ եթե Եվրոպան դադարի «ընկերություն անել» Ռուսաստանի հետ, նա չի կարող ո՛չ նոր ընկերներ ձեռք բերել, ո՛չ նոր ռեսուրսներ՝ զարգացման համար, և ամերիկացի «քեռին» չի օգնի նրան: Այո, սա կոպիտ և խիստ շանտաժ է. եթե մեզ հետ չես, ուրեմն միայնակ ես:
Մոսկվան դեռ 1970-ականներից վարում է ԱՄՆ-ին Եվրոպայի հարցերից դուրս մղելու և Եվրոպայի հետ անքակտելի ռազմավարական դաշինք ստեղծելու քաղաքականություն: Այո, իր կորաքանոնով… անում է դա հետևողականորեն, համառորեն՝ անգամ հրահրելով մայրցամաքային հիբրիդային պատերազմ և միջազգային ահաբեկչական պատերազմ: Այժմ եթե Եվրոպան շարունակի հակառուսական «ըմբոստությունը», հնարավոր չի լինի խուսափել զոհերից և կորուստներից, իսկ եթե դադարեցնի, ապա պիտի խոստովանի, որ Ռուսաստանի ենթական է:
– Ինչքանո՞վ էր, ըստ Ձեզ, արդյունավետ ԵԱՀԿ Մինսկի խմբի համանախագահների այցը տարածաշրջան: Այցի նպատակը խաղաղության գործընթացի ակտիվացո՞ւմն էր, նախագահների հանդիպման կազմակերպո՞ւմը, թե՞ ավելի շատ հետագա բախումների կանխարգելումը:
– ԵԱՀԿ պոտենցիալի հանդեպ ամենայն հարգանքով հանդերձ՝ պիտի ասեմ, որ այդ կառույցը գնալով կորցնում է իր կշիռը միջազգային ասպարեզում: Երբ խարխլվում է միջազգային իրավունքը, կազմակերպությունը, որն առաջնորդվում է այդ իրավունքով, իր աշխատանքում դատապարտված է ցածր արդյունավետության: Անհրաժեշտ են նոր լուծումներ, նոր մոտեցումներ, անհամաչափ և հիբրիդային պատասխաններ՝ անհամաչափ և հիբրիդային մարտահրավերներին: ԵԱՀԿ-ն չի կարող անել այդ ամենը և դժվար թե առաջիկայում սովորի անել՝ հաշվի առնելով միջազգային կառույցների բյուրոկրատացումը: Ես շատ կուզենայի, որ ԵԱՀԿ-ն կարողանար աջակցել բախումների դադարեցմանը, բայց Ուկրաինայի փորձը հուշում է, որ ԵԱՀԿ-ն կարող է ընդամենը լինել օժանդակ գործիք: Իրական լուծումները հակամարտող երկրների և միջազգային հանրության առաջնորդների արտոնությունն են:
– Սերժ Սարգսյանի և Իլհամ Ալիևի սպասվող հանդիպման նպատակը լինելու է սահմանային վիճակի՞, թե՞ խաղաղության պայմանագրի վերաբերյալ ինչ-որ առաջարկների քննարկումը:
– Թերևս վաղ է խոսել խաղաղության համաձայնագրի մասին: Կարծում եմ՝ խոսվելու է շփման գծում «երկաթյա խաղաղության և հանգստության» ապահովման մասին: Ակնհայտ է, որ ինչպես Երևանը, այնպես էլ Բաքուն հիացած չեն հակամարտության վերսկսմամբ. դրա հետևանքով կարող են ամբողջությամբ ոչնչացվել և դատարկվել երկրներ ու տարածաշրջանն ընդհանրապես… Վատ չէր լինի, եթե նման հանդիպմանը հրավիրեին նաև վրացական կողմին: Նրանք երևի հասկանում են, որ Մոսկվան ամեն ինչ կանի Կովկասում իր ազդեցությունն ու ներկայությունը և Եվրոպայի վրա կովկասյան աշխարհաքաղաքական ազդեցության գործիքը պահպանելու համար: Եթե հանկարծ մի բան նրա սրտով չլինի, ողջ Կովկասը «օդ կբարձրանա», բայց Մոսկվան կպահպանի Եվրոպայի կախվածությունը Ռուսաստանից:
– Նոյեմբերի 1-ին Ադրբեջանում տեղի ունեցան խորհրդարանական ընտրություններ, իսկ Հայաստանում դեկտեմբերի 6-ին նշանակված է սահմանադրական հանրաքվե: Այս իրադարձություններն ինչպե՞ս կարող են ազդել հակամարտության գոտում իրավիճակի վրա: Օրինակ՝ Ադրբեջանը կարո՞ղ է նոր սադրանքներ կազմակերպել Միլի մեջլիսի ընտրություններից հետո կամ հանրաքվեի նախօրեին:
– Ընտրությունները կարող են ազդել միայն մեկ դեպքում՝ եթե իշխանության գան ֆանատիկոսները կամ ցինիկները, այսինքն՝ ծայրահեղական, արմատական ուժերը: Դա ձեռնտու է միայն Մոսկվային. չէ՞ որ ուժերի այդպիսի դասավորության դեպքում իրավիճակի սրումը անխուսափելի կլինի, և Մոսկվան հնարավորություն կստանա «խաղաղասիրական ջանքեր» գործադրել կողմերին զսպելու համար:
Ինչ վերաբերում է հնարավոր միջադեպերին, ես չեմ տեսնում թե՛ այս, թե՛ մյուսի կողմից սադրանքներ կազմակերպելու որևէ իմաստ: Երևանի և Բաքվի թիվ 1 թշնամին ոչ թե իրենք են միմյանց համար, այլ չհասկանալը, որ կարելի է ազատվել Կովկասում ռուսական ինտրիգից: Ավելի պարզ ասած՝ Երևանն ու Բաքուն չգիտեն ինչպես ազատվել Մոսկվայի «եղբայրական գրկախառնությունից»: Նույնը եվրոպական մայրաքաղաքներում է: Բայց չէ՞ որ ամենաիմաստուն Օտտո ֆոն Բիսմարկը զգուշացնում էր…
– Անդրադառնանք Հայաստան-Եվրոպա հարաբերություններին: Եվրամիությունը մանդատ է տրամադրել Եվրահանձնաժողովին, որպեսզի նա բանակցություններ սկսի Երևանի հետ՝ ԵՄ-Հայաստան հարաբերությունները կարգավորող նոր համաձայնագիր ստորագրելու համար: Ձեր կարծիքով՝ կստորագրվի՞ ծանրակշիռ փաստաթուղթ, որը հնարավորություն կտա Հայաստանին հավասարակշռել հարաբերությունները Ռուսաստանի և Եվրոպայի միջև: Ինչպե՞ս կարձագանքի այդ հարաբերություններին Մոսկվան:
– Սա, իհարկե, շատ լուրջ գործ է: Այն որևէ կերպ չի կարելի թերագնահատել: Հայաստանի և ԵՄ-ի օրենսդրության մերձեցումը կօգնի քաղաքական երկխոսությանը և Երևան-Բրյուսել հարաբերությունների զարգացմանը, և դա, իհարկե, կօգնի իրավական առաջընթացին, իշխանության կազմակերպմանը և Հայաստանում քաղաքական գործընթացին: Բայց… հարաբերությունները հավասարակշռելու մասին դժվար է խոսել: Հենց այդ գործընթացը որևէ կերպ հակասի Մոսկվայի շահերին կամ ավելի պարզ ասած՝ վնասի Երևանը Մոսկվային ենթարկելու գործիքներին, վերջինս «կշրջի» հայ-եվրոպական գործընկերությունը: Ուշադրություն դարձրեք Վրաստանի, Մոլդովայի, Ուկրաինայի, Բելառուսի նորագույն պատմությանը: Մոսկվան հասկացրեց, որ եթե ուզում եք ազատ ու անկախ լինել, կռվեք և հաղթեք, բայց պիտի կռվեք ոչ թե իրար, այլ իմ դեմ:
– Հայաստանը գրեթե մեկ տարի Եվրասիական տնտեսական միության (ԵՏՄ) անդամ է, և չնայած բարձրագոչ խոստումներին, որ այդ անդամակցությունը կնպաստի Հայաստանի տնտեսական զարգացմանը, կներգրավի օտարերկրյա ներդրողների և այլն, և այլն, օգուտները չեն երևում: Ի՞նչ կասեք այս հարցի մասին: Արդյոք ճի՞շտ կլինի ասել, որ ԵՏՄ-ն Մոսկվայի հերթական ձախողված նախաձեռնությունն է:
– Եվրասիական միությունը Մոսկվայի ձախողված նախաձեռնությունը չէ, որովհետև այն նախևառաջ ռուսակենտրոն աշխարհաքաղաքական նախագիծ է՝ ուղղված հնարավորությունների, միջոցների և ռեսուրսների միավորմանը և Ռուսաստանի եվրասիական անվերապահ գերիշխանության ապահովմանը: Դրա համար շատ իզուր են Երևանում ինչ-որ էֆեկտի սպասում իրենց անդամակցությունից. Մոսկվան Երևանին, ինչպեսև ցանկացած այլ մասնակցի, կտա «այնքան զարգացում», որպեսզի հող լինի քարոզչություն անելու: Եվ ոչ ավելին: Սա ձեզ համար Եվրոպական միությունը չէ, սա ռուսական աշխարհն է:
