Հայաստանում ԱՄՆ դեսպան Ջոն Հեֆերնը «Ամերիկայի ձայնին» տված հարցազրույցում ասել է, որ ԵԱՀԿ Մինսկի խմբի ամերիկացի համանախագահ Ջեյմս Ուորլիքին հանձնարարել էին խթանել Երևանի և Բաքվի երկկողմ շփումները:
Հեֆերնի հայտարարությունը հրատապ և արդիական է հնչում այսօր, երբ Թուրքիայի Եվրաինտեգրման նախարար Մահմեդ Չավուշօղլուն հայտարարում է Մինսկի խմբի անարդյունավետության մասին` նշելով, որ եթե ԱՄՆ-ը ու Ռուսաստանը ցանկանան, կարող են առաջընթաց արձանագրել կարգավորման գործընթացում: Թուրքիայի համար կարգավորման գործընթացի առաջընթացը, բնականաբար, այն է, ինչ ցանկանում է Ադրբեջանը, իսկ Ադրբեջանը ցանկանում է Ղարաբաղի վերադարձ:
Թուրք նախարարը երևի նկատի ուներ, որ ի տարբերություն ԱՄՆ-Ռուսաստան տանդեմի, Թուրքիա-Ռուսաստան տանդեմը ցանկություններն ի կատար կածի, առավել ևս, որ Ռուսաստանը նրան կարծեք թե տվել է հիմքեր նման ակնարկներ անելու համար: Ռուսաստանը այսօր Ադրբեջանի հետ ակնհայտ բանակցությունների մեջ է, որոնց առանցքում Ղարաբաղի խնդիրն է և այդ միջոցով Բաքվին Արևմուտքից կտրելու, Եվրասիական տարածքներ ներգրավելու նպատակը: Մինսկի ֆորմատն այդ նպատակի թիվ մեկ խոչընդոտն է: Եվ ահա, թե ինչու:
Այս ֆորմատը արդեն երկու տասնամյակ հանդիսանում է տարածաշրջանային քաղաքականության մի յուրօրինակ հարթակ, որտեղ երեք տերությունները՝ ԱՄՆ-ը, Ֆրանսիան և Ռուսաստանը քննարկում են Կովկասի հետ կապված ամենատարբեր հարցեր: Ավելին, այսպես ասած, գլոբալ կառույցներից զատ՝ ՄԱԿ, ԵԱՀԿ, զուտ Մինսկի խմբի ֆորմատը երևի թե առաջինն էր, որ ինքնին հանդիսացավ հետխորհրդային իրականությունում ԱՄՆ-ի և Ֆրանսիայի հարավկովկասյան անցաթուղթ, մինչև այդ այստեղ դոմինանտ Ռուսաստանի կողքին:
Եվ ըստ էության, հենց համանախագահության Մինսկի խմբի այս ֆորմատն է, որ այսօր առավել գործնականորեն պահում է ԱՄՆ-ին ու Ֆրանսիային տարածաշրջանում և զսպում է Ռուսաստանի միանձնյա հավակնությունները հարցերը կայսերավարի լուծելու տեսանկյունից: Իսկ կայսերավարին` դա Թուրքիայի և Ադրբեջանի հետ Հայաստանն «ախպերավարի» փայերի բաժանելն է, ինչպես մեկ դար առաջ արդեն եղել է մեկուկես միլիոն անմեղ հայերի կյանքի, ինչպես նաև նրանց ունեցվածքի և մեր պատմական հայրենիքի մի հսկա մասի գնով:
Այսօր «երեքի համար կրկնելուն», ինչպես կասեին ռուսաստանյան ստաժավոր ալկոհոլիստները, խանգարում է հենց Մինսկի ֆորմատը: Այդ պատճառով էլ Թուրքիան ու Ադրբեջանը սկսել են դժգոհել այս ֆորմատի արդյունավետությունից: Եվ այստեղ թիրախ է դարձել հատկապես Ջեյմս Ուորլիքը: Թվում է, որ նրա հայտնի ելույթից հետո՝ Կարնեգի հիմնադրամում, ուր նա բացահայտեց Մադրիդյան հայտնի սկզբունքները, Ուորլիքին պետք է ծափահարեին հենց թուրքերն ու ադրբեջանցիները, որովհետև Մադրիդյան սկզբունքները հենց նրանց համար են ողջունելի: Սակայն թուրքերն ու ադրբեջանցիներն են հասկացել առաջինը, թե ինչ է կատարվում և ինչ է իրականում հետապնդում ամերիկացի համանախագահը: Նրանք հասկացել են, որ Ուորլիքը փորձում է ուղղակի բանակցային գործընթացը մեռյալ, ճահճային վիճակից դուրս բերել, որպեսզի կանխի ընդհանուր գործընթացի անկումային ընթացքը և այդպիսով հնարավորություն ստեղծի Մինսկի խմբի հասցեին ուղղված անգործության մեղադրանքները չեզոքացնելու:
Այն, որ Ուորլիքի հանդեպ հարձակումները ակտիվացան հենց այդ շրջանում, և հարձակվողները առավելապես Թուրքիան ու Ադրբեջանն էին, հուշում էր, որ իրականում Ուորլիքը արել է մի բան, որը նրանց խանգարում է «անգործունակ ճանաչել» Մինսկի խումբը և բարձրացնել խմբի ֆորմատի վերանայման հարցը: Այսինքն` ամերիկացի համանախագահը խառնել էր թուրք-ադրբեջանական պլանները, որ մշակված էին ռուսական ստրատեգիայի ծիրում և ներշնչված էին այդ ստրատեգիայով: Խթանել երկու կողմերի շփումները` նշանակում է խթանել Մինսկի խմբի գործունեությունը, կամ էլ պատասխանատվությունը դնել շփումներից հրաժարվող կողմի վրա:
Եվ այս տեսանկյունից, Ուորլիքը իսկապես փայլուն դիվանագիտական պարտիա խաղարկեց վերջին ամիսներին` ստեղծելով մի իրավիճակ, երբ բանակցային շփումներից հրաժարման պատասխանատվությունը մնում է Բաքվի վրա: Ընդ որում` այդ իրավիճակը այնպես հմտորեն կիրառվեց, որ ՌԴ արտգործնախարար Լավրովը ստիպված էր Երևանում ինչ-որ առումով խոստովանել, որ Մինսկի խումբը աշխատում է, և ամեն ինչ կախված է երկու կողմերից: ԱՄՆ-ը և Ֆրանսիան կողմերին նոր առաջարկ հղեցին՝ հանդիպել Փարիզում, և Ադրբեջանը հրաժարվում է այդ առաջարկից՝ Ռուսաստանի «փոխանցումով»: Սակայն, միևնույն ժամանակ, Ռուսաստանը ստիպված է գոնե հրապարակային մակարդակում Մինսկի խմբի համանախագահ խաղալ, ինչը, իհարկե, բարդացնում է Թուրքիայի և Ադրբեջանի գործը:
Ի դեպ, Չավուշօղլուի հայտարարությունը, որ Ռուսաստանն ու ԱՄՆ-ը եթե ուզենան, կարող են հարցը շարժել առաջ, ըստ էության դիտողություն է Ռուսաստանին՝ պայմանավորվածությունների խախտման առումով: Այսինքն` Մոսկվային Անկարան իր նախարարի շուրթերով մեղադրում է պայմանավորվածությունները խախտելու, այսինքն` ցանկության բացակայության մեջ: Իսկ պայմանավորվածությունների վկայությունը մի քանի շաբաթ առաջ Մոսկվայում Թուրքիայի արտգործնախարար Դավութօղլուի հայտարարությունն էր հակամարտությունը «համատեղ կարգավորելու» հեռանկարի մասին: Նա այդ մասին հայտարարեց Լավրովի հետ համատեղ ասուլիսի ընթացքում: Այսինքն` Մոսկվան, ըստ ամենայնի, Անկարային խոսք է տվել համատեղ նոր ֆորմատի ուղղությամբ ջանքերին աջակցելու մասին, սակայն հետո չի կարողացել կատարել:
Առայժմ Ուորլիքը հաղթում է Ռուսաստան-Թուրքիա-Ադրբեջան եռյակին, և եթե այսօր որևէ բան արգելակելու կամ տեղից չշարժելու մասին խոսք է գնում, ապա ակնհայտ է, որ այդ խոսքը Բաքվի մասին է: Ամերիկացի համանախագահի գործունեության այս փուլի արդյունքները Հայաստանին թույլ են տվել ղարաբաղյան մասով խուսափել ռուս-թուրքական թակարդից: Ադրբեջանի սահմանային աննախադեպ կատաղությունը դրա վկայությունն է, նաև վկայությունը ռուս-թուրքական կատաղության:
Ուորլիքի հաջողության ևս մեկ վառ վկայություն է նաև Բաքվում Հայաստանի ժողգործիքների անսամբլի «գլխավոր մենակատար» Արտաշես Մամիկոնովիչի ելույթը՝ ԵԱՀԿ Խորհրդարանական վեհաժողովում, որտեղ նա հանձն է առել ռուսական տանիքի տակ հայ-ադրբեջանական բարեկամության սերենադի կատարումը, որի պատվիրատուն ակնհայտորեն Ռուսաստանն է: Իսկ պահպանել Մինսկի խումբը` նշանակում է պահպանել խաղաղությունը: Խաղաղության դեմ ռուս-թուրքական դիվանագիտական անզորությունը ստիպել է նրանց հրապարակ իջնել երաժշտական գործիքներով:
