«Առաջին լրատվական»-ի զրուցակիցն է Թումանյանի թանգարանի տնօրեն Նարինե Թուխիկյանը։
-Տիկին Թուխիկյան, ամփոփում ենք 2018-ը հասարակական հուսալքության մեջ: Առկա ապատիան ինչպե՞ս պետք է ճեղքել… եկեղեցին, արվեստը, մշակույթը, քաղաքականությունը չեն ապահովում այդ ճեղքումը: Ո՞վ պետք է ճեղքում ապահովի:
-Մեծ խառնաշփոթում, երևի թե, մարդ պետք է մտածի դեմքը չկորցնելու մասին: Իրականացնի իր թեկուզ փոքր անձնական ճեղքումը: Չհրաժարվի իր նպատակներից և գնա դրանց հետևից՝ չտրվելով հուսալքությանը:
-Թումանյանի ժամանակաշրջանն էլ բարդ ժամանակաշրջան էր, բայց մտավորականությունն իր ուրույն խոսքն ուներ: Հիմա մտավորականությունը գրեթե լուռ է: Ի՞նչ եղավ մտավորականությունը:
-Ի՞նչ եղավ: Հայտնի է՝ 20-րդ դարի քսանական թվականներից սկսած բոլշևիկները սկսեցին գլխատել մտավորականությանը: Հատկապես ակտիվ էին հայկական ազգանուններով բոլշևիկները: Նրանք շարունակեցին իթթիհատի գործը՝ ընդդեմ մարդկության: Պարզապես Թումանյանին հերթը չհասավ: Նա մահացավ 1923-ին: Թեև, դեռ չապացուցված, մի վարկած կա, բայց այդ մասին հիմա չեմ ուզում խոսել: Ամեն դեպքում, նրա 3 որդիները նահատակվեցին, մեր օրերի տարբեր տրամաչափի նեոբոլշևիկ չինովնիկների կողմից, այնքան պաշտված Ստալինի կողմից: Մարդկային բացառիկ որակներով օժտված արվեստագետները, զինվորականները, գիտնականները, աշխատասեր և արարող հողի մշակները, ընտանիքներով ֆիզիկապես ոչնչացվեցին:
Ցավոք սրտի, մարդկային-ազգային ընտիր տեսակը դժվար և դանդաղ է վերարտադրվում, մանավանդ, եթե արմատով է ոչնչացվել: Իսկ հակառակ տեսակը, իր վերարտադրման պրոցեսը երկարացնելու համար դիմում է բազմաթիվ կեղտոտ եղանակների: Ինչպես բնության մեջ: Օրինակ՝ կան բույսեր-հրաշքները, որ տարվա մեջ միայն մի քանի օր են ծաղկում և ապշեցնում իրենց անկրկնելիությամբ, միևնույն ժամանակ կան շրջապատը անընդհատ փչացնող, իրարից չտարբերվող, արագ տարածվող անդուր մոլախոտեր:
-2018-ը քաղաքական առումով բուռն է լինելու՝ կառավարման համակարգի փոփոխություն և այլն: Այս վերադասավորումները, թվում է, թե մշակույթի վրա ազդեցություն չունեն, բայց մշակույթը ուղիղ ազդվում է դրանից: Այս առումով՝ ի՞նչ սպասելիքներ կան 2018-ից:
-Անկեղծ ասած, մեծ հաշվով, չունեմ սպասելիք: Կառավարման համակարգը պիտի փոխվի՞: Նկատի ունեք նախագահականից-խորհրդարանակա՞ն: Հ. Պարոնյանի «Մեծապատիվ մուրացկաններում» թատրոնի տնօրեն Հ. Վարդովյանը՝ տեսնելով Աբիսողոմ աղային, նրանից հետաքրքրվեց, թե որքան աշխատավարձ կուզի թատրոնում ապուշի դեր կատարելու համար: Ի՜նչ մեծ բան է կորցրել Վարդովյանը՝ ՀՀ ԱԺ-ին ծանոթ չլինելով:
-Ստեղծված իրավիճակում ի՞նչ ելքեր եք տեսնում: Ըստ Ձեզ՝ հասարակությունը կարո՞ղ է ինքնակազմակերպվել:
-Ամեն մարդ թող սկսի իրենից, իր ինքնակազմակերպվելուց: Հետաքրքիր է, այդ ի՞նչ հատկանիշներով են օժտված կատալոնացիները, որ մենք չունենք:
-Տիկին Թուխիկյան, մշակվում է հայրենադարձության ծրագիր: Արտագաղթի այս ֆոնին ինչպե՞ս է հնարավոր այն կազմակերպել, և որքանո՞վ է ճիշտ նման նախաձեռնությամբ հանդես գալ:
-Թումանյանը 1920-ականների սկզբին օրակարգային հարց էր դա համարում: Ենթադրում եմ, որ այս հարցը տարբեր է 20-րդ դարի և 21-րդ դարի համարյա նույն ժամանակների համար: Տարբեր է մոտիվացիոն՝ շարժառիթային առումով: Տարբեր է պատճառահետևանքային կապը:
Նախ, 20-րդ դարի 20-ականներին հայության՝ Հայաստանից դուրս հայտնվելու պատճառները բոլորովին այլ էին: Հայաստանից դուրս ապրող հայության հայրենադարձվելու պատճառահետևանքային կապն ակնհայտ էր: Նրանք գալիս էի զարգացնելու հայրենի պետությունը: Նրանք պարտավորվածություն էին զգում դա անելու, սա իրենց հայրենիքն էր: Նրանց՝ Հայաստանում հավաքվելու պատճառով (շնորհիվ), Հայաստանում լուրջ հետևանքներ (արդյունքներ )էին սպասվում: Ուրիշ հարց է, որ հետո բոլշևիկյան ռեժիմը դա չհանդուրժեց: Օրինակ՝ Արտաշես Կարինյան անունով մեկը որոշեց, որ պետք է վերջ տալ Հայաստանում հայության հավաքվելու գաղափարին, պետք է ցրել նրանց Ռուսաստանի լայնածավալ տարածքներում (1926, Экономический вестник ССР Армении):
Այսօր նոր Սփյուռքը ձևավորվել է պատմական միանգամայն այլ պայմաններում, մարդիկ փախչում են իրենց պետության հետադիմական նկրտումներից, ֆեոդալական բարքերից, իրավունքի և օրենքի չգոյությունից, սոցիալական սոսկալի անարդարությունից:
Ինչու պիտի վերադառնան, եթե այս վիճակն է: Ինչպես են համոզելու, որ գան: Նրանք գաղթական են դարձել ի հետևանք երկրի վատթար կառավարման, և այն համոզման, որ ոչինչ անել չեն կարող:
Իսկ հին կամ ավանդական Սփյուռքը ինչու պիտի գա: Նրանք հետաքրքիր են և հիշվում են միայն փողի համար: Օրենքին և կարգ ու կանոնին սովոր սփյուռքահայը ինչո՞ւ պիտի գա: Գա, որ խաբե՞ն, թալանե՞ն:
Դեպքերի բերումով իրաքահայությունը և սիրիահայությունը եկավ և ի՞նչ: Ինչո՞ւ նրանցից շատ-շատերը մեկնեցին Կանադա և Շվեդիա, ո՞վ չկարողացավ նրանց պահել այստեղ: Ովքե՞ր զզվեցրին նրանց, փայփայելու փոխարեն: Նրանք իրենց մշակույթով այնքան օգտակար կարող էին լինել, էլ չասած ժողովրդագրական վիճակի հարցը:
Այնպես որ, մինչև տունը կարգի բերելու իրական, գործնական նախադրյալներ, քայլեր չլինեն, ոչինչ էլ չի ստացվի:
Շնորհավոր Կաղանդ և Սուրբ Ծնունդ:
