Այսօր Անկախության հռչակագրի ընդունման տարեդարձն է, սակայն օրվա շեշտադրումներում ավելի շատ խոսվում է ոչ թե ձեռքբերումների ու հաղթանակների, այլ կորսված հնարավորությունների մասին: Ցավալիորեն, սա բնական է, որովհետև անկախության ամենամեծ նվաճումը, արդյունքը պետք է լիներ նոր որակի պետությունը` քաղաքացու երաշխավորված իրավունքներով ու ազատություններով, ներուժի իրացման հնարավորություններով: Այդպիսի իրականությունից ցավալիորեն հեռու ենք ու պատմությունը հետհայաց ուսումնասիրելով` նկատում ենք, որ անկախությունից և ժողովրդավարությունից շեղումը նկատվել է հենց Անկախության հռչակագրի ընդունմանը զուգահեռ:
88-ի շարժման հզոր ներուժը, նաև կադրային իմաստով, թույլ տալիս էր, որ Երրորդ հանրապետության առաջին իշխանությունները` Լևոն Տեր-Պետրոսյանի գլխավորությամբ, ստեղծեին քաղաքական նոր էլիտա` կոմունիստական շրջանի նոմենկլատուրայի և գաղափարախոսության հետ կապը խզելու համար: Սա ոչ թե անհանդուրժողականության կամ մերժողականության դրսևորում կլիներ, այլ` համակարգային անշրջելի բարեփոխումներ իրականացնելու երաշխիք: Սակայն Լևոն Տեր-Պետրոսյանը գնաց չարդարացված կոմպրոմիսների ճանապարհով. Անկախության հռչակագրի ընդունմանը զուգահեռ` Հայաստանի նոր իշխանության վերնախավում հայտնվեց կուսակցական ֆունկցիոներ Գագիկ Հարությունյանը, հետո պետք է գար Վլադիմիր Մովսիսյանի, Խոսրով Հարությունյանի, մյուսների ժամանակը: Հետխորհրդային այն երկրները, որոնք լյուստրացիա իրականացրեցին`գնացին անշրջելի ժողովրդավարացման ճանապարհով: Հայաստանում ոչ միայն դա տեղի չունեցավ, այլ 1995-ի խորհրդարանական ընտրությունների և սահմանադրական հանրաքվեի նախաշեմին ձևակերպվեց ՀՀՇ-ի և կոմունիստական նախկին նոմենկլատուրայի նվաստացուցիչ դաշինքը: 1995-ը Հայաստանի պատմության մեջ վատ իմաստով շրջադարձային տարեթիվ է, որովհետև ունեցանք ոչ միայն վիճահարույց հանրաքվեի արդյունքում ընդունված Սահմանադրություն, այլ նաև, ըստ էության, դադարեցին քաղաքական և տնտեսական բարեփոխումները:
Հետխորհրդային էլիտայի ինստիտուցիոնալ ճգնաժամն ու արժեքային դեգրադացիան հանգեցրեցին իշխանության ճգնաժամին և պատահական չէ, որ 1998-ի պալատական հեղաշրջումը ղեկավարում էր նախկին պարտկոմ Ռոբերտ Քոչարյանը: Սա պետք է լիներ նախկին կուսնոմենկլատուրայի հետ Տեր-Պետրոսյանի դաշինքի տրամաբանական և ողբերգական վերջաբանը: Ասում ենք` ողբերգական վերջաբանը, որովհետև 1998-ի հակահեղափոխությունն ամբողջովին սրբագրեց 88-ի շարժման քաղաքական հետևանքները, իսկ Հանրապետությունը դե ֆակտո դադարեց գոյություն ունենալ 1999թ-ի հոկտեմբերի 27-ին խորհրդարանում հնչած կրակոցներից հետո: Այսօր նշում ենք տարեդարձ, որը կապված է, ըստ էության, գոյություն չունեցող Հանրապետության հետ: Օգոստոսի 23-ի միակ խորհուրդն այն է, որ ձևավորվի նոր շարժում` անկախության վերականգնման, ազատության հաստատման օրակարգով և որ ամենակարևորն է` այնպիսի էլիտայի գլխավորությամբ, որը կապ չունի ոչ կոմունիստական անցյալի, ոչ էլ` 98-ի ուրացման շրջանի գործիչների հետ:
