Ավարտված ընտրական գործընթացի հիմնական առանձնահատկությունն այն էր, որ այն չտվեց ապագա իշխանության առնվազն անվանական հասցեականության հարցի պատասխանը: Ընտրությունների արդյունքներն ամբողջացրեցին համակարգը, ձևավորեցին միջավայր և տարածություն, որտեղ կայանալու է նոր իշխանությունը կամ հնի մոդիֆիկացիան` տնտեսաքաղաքական խմբավորումների բավականին բարդ հարաբերությունների, հակադրությունների ու հնարավոր կոմպրոմիսների ֆոնին: Գրեթե նույնը վերաբերում է ընդդիմադիր դաշտին, որն ընտրությունների արդյունքներով վերադասավորումների փուլում է:
Ընտրությունների արդյունքներն արձանագրել են, առարկայացրել են հին ընդդիմության տարբեր թևերի, նաև` «Ծռության», գաղափարական, ինստիտուցիոնալ պարտությունը, ֆիասկոն ու ձևակերպել են նոր ընդդիմության` «Ելք»-ի հայտը: Կրկնում եմ` խոսքն առայժմ հայտի մասին է, որովհետև նոր ընդդիմություն կոչվածը ծնվում է ոչ միայն ու ոչ այնքան քվեարկության արդյունքներից, լիդերների հրապարակային հավակնություններից, այլ այն պոտենցիալից, որը հնարավոր է դարձնում իրական այլընտրանքի կայացումը` ստրուկտուրալ էֆեկտիվության, արժեքային կողմնորոշման ռացիոնալության շնորհիվ: Նոր խորհրդարանի աշխատանքների մեկնարկը խորհրդանշեց «Ելք»-ի նոր որակի ընդդիմության հայտի և պրակտիկ գործունեության կոնտրաստը: Առաջին նիստի այն հատվածի բոյկոտը, որում ելույթ ունեցավ Սերժ Սարգսյանը, բացահայտում է «Ելք»-ի հակասականությունը: Եթե սկզբունքայնությունից դրդված բոյկոտվում է անգամ Սարգսյանի ներկայությունը, ապա նույն սկզբունքայնությունը հուշում էր առհասարակ չմասնակցել խորհրդարանական ընտրություններին, որոնք անցկացվեցին Սերժ Սարգսյանի «խաղի կանոններով» կամ չվերցնել մանդատներն` այդպիսով լեգիտիմացնելով ընտրությունների արդյունքները: Կամ ո՞րն էր բոյկոտի տրամաբանությունը, եթե ընդամենը մեկ ժամ հետո «Ելք»-ի թեկնածուն մասնակցում է ԱԺ նախագահի կանխատեսելի ընտրություններին` դրանց հաղորդելով մրցակցային իմիտացիա, թե՞ հույս ունեին, որ «բոյկոտված» Սարգսյանն իրենց քայլը համարելու է համագործակցության ժեստ:
Սակայն գանք բուն ասելիքին, մանավանդ` «Ելք»-ի վրա չափազանց մեծ պատասխանատվություն է ընկած, որովհետև դաշինքի գործունեության արդյունավետությունից է կախված ոչ միայն ընդդիմադիր սեգմենտի, այլ առհասարակ` քաղաքականության հեռանկարը, որի ոչնչացման ուղղությամբ հետևողականորեն աշխատում են իշխանությունները: Գուցե ասածս պարադոքսալ, արտաքուստ նույնիսկ հակաքաղաքագիտական հնչի, բայց «Ելք»-ի ելքն այն է, որ դաշինքում հրաժարվեն մեկ կուսակցություն դառնալու ծրագրից` ձգտելով ներքին այնպիսի կառուցվածքի ստեղծմանը, որը կխրախուսի երեք կուսակցությունների համադաշնությունը, միևնույն ժամանակ` նրանց ավտոնոմ, ինքնուրույն կարգավիճակը, քաղաքական, արժեքային «Ես»-ի պահպանումը:
Թվում է` խորհրդարանական կառավարման համակարգը, «Ելք»-ի թիմային հաջողությունը պետք է հանգեցնեն մեկ կուսակցության ստեղծման, սակայն դա կոպիտ տակտիկական սխալ կլինի, որը կբերի դաշինքի այլընտրանքային գաղափարի, ընդդիմության ինստիտուցիոնալիզացիայի ձևախեղման: Մեկ կուսակցության գաղափարը վերացնելու է, առանձին վերցրած, «Հանրապետության», «Լուսավոր Հայաստանի», «Քաղաքացիական պայմանագրի» համն ու հոտը, ստեղծելու է անդեմ մի ամբողջություն, որը հարմարվելու է հիմնականում լյումպենացված հասարակության քաղաքական ճաշակին` «ազատության օազիսի» նշանակություն ունեցող էլեկտորատը կապիտալացնելու, ընդլայնելու, նրան արժեքային «բնավորություն» հաղորդելու փոխարեն: Մեկ կուսակցության մոդելը հասարակության բողոքական էլեկտորատին միավորելու է կարճաժամկետ կտրվածքով, իռացիոնալ հենքով` շուտով վերացնելով արժեքային տարբերությունները իշխանության հետ, որովհետև, ի վերջո, Սերժ Սարգսյանի թիմը նույնպես խաղադրույք է կատարում լյումպենի վրա: Ընդ որում, ինչպես ցույց տվեցին նաև վերջին զույգ ընտրությունների արդյունքները, ավելի արդյունավետ` ռեսուրսային առավելության շնորհիվ:
Հայաստանում իրական ընդդիմության հիմնական հատկանիշը արտաքին քաղաքական այլընտրանքային դիրքորոշում ունենալն է: Նախ այն պատճառով, որ Հայաստանը «մետությունից» հրաժարվելու քաղաքական և տնտեսական պոտենցիալ, ռեսուրս չունի: Եվ հետո` եվրասիականությունը ոչ միայն արտաքին քաղաքականություն է, այլ մի ամբողջ համակարգ, որը թելադրում է մտածողություն, արժեքային կողմնորոշում, գլոբալ իմաստով` քաղաքական և հասարակական հարաբերությունների այն խոտանը, որ այսօր ունենք: Ասել կուզի, որ չհակադրվելով եվրասիականությանը` չես կարող իրական ընդդիմություն դառնալ, երկրի զարգացման հայտ ներկայացնել, նույնիսկ անկեղծ լինել իշխանափոխության կարգախոսներում, որովհետև այսօրվա համակարգի ֆունդամենտալ հիմքը հենց եվրասիականությունն է:
Ընդդիմության առաջատարի դերում «Ելք»-ի ամրագրմանը խանգարում է հենց հստակ պատկերացումների բացակայությունը արտաքին քաղաքական հարցերում: «Մետության» մերժումն ավելի վտանգավոր է, քան եվրասիականության ընդունումը, որովհետև, եթե վերջին պարագայում հանրության արևմտամետ խմբերին ինքնակազմակերպվելու հնարավորություն ես տալիս, ապա «մետության» մերժումով կայունացնում, ինստիտուցիոնալիզացնում ես այսօրվա խիստ վտանգավոր ստատուս-քվոն: Նիկոլ Փաշինյանն է «Ելք»-ի լիդերը. դա անվիճելի է, ոչ ոք` դաշինքում կամ դրանից դուրս, այդ հանգամանքը կասկածի տակ չի դնում: Մյուս կողմից` այդ հանգամանքը կաշկանդում է, որպեսզի «Ելք»-ի մյուս երկու կուսակցություններն արտահայտեն իրենց հստակ արտաքին քաղաքական դիրքորոշումը, որը, բարեբախտաբար, կա ու էապես տարբերվում է իշխանության տեսակետներից, եվրասիականությունից:
Երբ հստակ արևմտամետ Արամ Սարգսյանը կամ Էդմոն Մարուքյանը խոսում են «մետության» բացառման մասին, դա արհեստական և շինծու է հնչում՝ նաև «Ելք»-ին զրկելով արտաքին, արժեքային այլընտրանքի կարևոր բաղադրիչից: Անհրաժեշտ է գտնել լուծում, որը համադրելի կդարձնի Նիկոլ Փաշինյանի լիդերության, Էդմոն Մարուքյանի ու Արամ Սարգսյանի հստակ դիրքորոշումների հանգամանքները: Դա հաստատ «մեկ կուսակցության» կոնցեպտը չէ, որովհետև ինչքան «Ելք»-ում բարձր լինի ինտեգրման մակարդակը, այնքան լղոզված են լինելու դիրքորոշումները արտաքին քաղաքական հարցերում, ըստ այդմ` կասկածի տակ է առնվելու ինստիտուցիոնալ ընդդիմության գաղափարը:
Անհրաժեշտ է գնալ կուսակցությունների համադաշնության ստեղծման ճանապարհով, որը մի կողմից կխթանի ներքին առողջ ֆրակցիոնիզմը, մյուս կողմից թույլ կտա, որպեսզի կուսակցությունները պահպանեն իրենց «Ես»-ը, նաև «մետություն» ունենալու իրավունքը: Հավատացեք` այս ճանապարհն ավելի ճկուն կդարձնի «Ելք»-ին` հնարավորություն ընձեռելով դաշինքի ընդերքում կերտել ապագա Հայաստանի քաղաքական մանրակերտն` իր բազմազանությամբ և մրցակցային պոտենցիալով: Այս ֆոնին իշխանության համակարգի ողբերգականությունն ու անհեռանկարայնությունն ավելի տեսանելի կդառնա: