Վերաքննիչ քրեական դատարանում ընթանում է Շահեն Բ.-ի գործով բերված վերաքննիչ բողոքների քննությունը:
Գործը քննվել է Սյունիքի մարզի ընդհանուր իրավասության դատարանում՝ Դավիթ Սարգսյանի նախագահությամբ:
32-ամյա Շահեն Բ.-ն հետախուզական վաշտի հրամանատար է եղել, կոչումով՝ կապիտան:
Նրան մեղադրանք էր առաջադրվել ՀՀ քրեական օրենսգրքի 365 հոդվածի 3-րդ մասով այն բանի համար, որ նա 2015 թվականի դեկտեմբերի 11-ի հրամանով իր վաշտի վեց զինծառայողների հետ նշանակված լինելով համապատասխան մարտական դիրքի թիկունքում՝ որպես դարանի խմբի ավագ, հերթապահության ժամանակ, ըստ դատական ակտի, խախտել է մարտական հերթապահության կանոնները՝ դրսևորել է անգործություն, չի իրականացրել ու չի կազմակերպել դարանակալմանն ուղղված անհրաժեշտ գործողություններ:
Դեկտեմբերի 17-ին, ժամը 23-ն անց 30-ի սահմաններում հավելյալ տեղեկանալով հակառակորդի դիվերսիոն-հետախուզական խմբի ներթափանցման վերաբերյալ՝ Շահեն Բ.-ն շարունակել է նույն վարքագիծը դրսևորել:
Դեկտեմբերի լույս 18-ի գիշերը՝ ժամը 3-ն անց 40-ի սահմաններում, հակառակորդի դիվերսիոն-հետախուզական խումբն անարգել ներթափանցել է նշված դիրքի թիկունք, հարձակման է ենթարկել դիրքի գետնատնակում ու դրա մոտ գտնվող՝ դարանակալման խմբի զինծառայողներին:
Տարբեր զինատեսակներից արձակված կրակոցներից սպանվել են ժամկետային զինծառայողներ, շարքայիններ Աղասի Գրիգորյանը և Ռուբեն Ալեքսանյանը, իսկ երեք զինծառայողներ՝ Տիգրան Ս.-ն, Սարգիս Կ.-ն և Վահրամ Հ.-ն, ստացել են տարբեր աստիճանի հրազենային ու բեկորային վնասվածքներ:
Ընդհանուր իրավասության դատարանում Շահեն Բ.-ն իրեն մեղավոր է ճանաչել, զղջացել է, նրա միջնորդությամբ գործը քննվել է արագացված ընթացակարգով:
Տուժող կողմը չի առարկել:
Դատարանը հաշվի է առել, որ Շահեն Բ.-ն բնութագրվել է դրական, ծառայության ընթացքում խրախուսվել է մի քանի անգամ, հանդիսանում է ընտանիքի միակ կերակրողը, ընտանիքը սոցիալապես անապահով է: Շահենը սովորել է Ռյազանի բարձրագույն օդադեսանտային հրամանատարական ուսումնարանում: Նա պարգևատրվել է մեդալներով, պատվոգրերով:
Շահեն Բ.-ն մեղավոր է ճանաչվել ՀՀ քրեական օրենսգրքի 365 հոդվածի 3-րդ մասով և դատապարտվել է 3 տարի 6 ամիս ազատազրկման: Պատժի սկիզբը՝ 2016 թվականի փետրվարի 17-ից:
Այս դատավճիռը բողոքարկել են մեղադրանքի ու պաշտպանության կողմերը:
Մեղադրողը պահանջել է պատժի մասով փոփոխել դատավճիռը, հաշվի առնել արարքի վտանգավորության աստիճանը, ծանր հետևանքները և սահմանել ավելի խիստ պատիժ՝ 5 տարի ազատազրկում:
Պաշտպանական կողմը, չնայած գործը քննվել է արագացված կարգով, ու ամբաստանյալն իրեն մեղավոր է ճանաչել, պահանջել է բեկանել դատավճիռը, Շահեն Բ.-ի նկատմամբ կայացնել արդարացման դատավճիռ, կամ՝ դատավճիռը փոփոխել պատժի մասով, ամբաստանյալի նկատմամբ կիրառել պայմանական դատապարտություն և սահմանել փորձաշրջան՝ նրան չենթարկելով իրական ազատազրկման:
Հետաքրքիրն այն է, որ մեղադրողի բողոքի դեմ գրավոր առարկություն է ներկայացրել նաև սպանված զինվորներից մեկի՝ Աղասի Գրիգորյանի իրավահաջորդը՝ հայրը՝ Արսեն Գրիգորյանը: Նա խնդրել է մերժել մեղադրողի վերաքննիչ բողոքը, ոչ միայն չխստացնել ըստ մեղադրանքի՝ իր որդու սպանության համար մեղքի բաժին ունեցող Շահենին, այլև… նրան արդարացնել ու ազատ արձակել…
Տուժողի իրավահաջորդ Արսեն Գրիգորյանն ու գործով տուժող, դիվերսիոն խմբի հարձակման ժամանակ վիրավորված Վահրամ Հովհաննիսյանը ներկայացել էին վերաքննիչ դատարան:
Վերաքննիչ դատարանում մեղադրող դատախազը պնդեց իր բողոքը՝ շեշտելով, որ երկու զինվորի զոհվելու ու երեք զինվորի վիրավորման և դարանի խմբի ավագ Շահեն Բ.-ի գործողությունների միջև առկա է պատճառահետևանքային կապ, հետևաբար առաջին ատյանի դատարանի նշանակած պատիժը ակնհայտ մեղմ է, համաչափ չէ մեղքին ու արարքի հանրային վտանգավորության աստիճանին:
Ամբաստանյալ Շահեն Բ.-ի շահերը առաջին ատյանի դատարանում պաշտպանել, արագացված ընթացակարգով դատաքննության միջնորդություն ներկայացնելու հարցում ամբաստանյալին, մեղմ ասած՝ իրավաբանական խորհրդատվություն է իրականացրել փաստաբան Կամո Գրիգորյանը, բայց վերաքննիչ բողոքի հեղինակը նա չէր:
Բողոքը գրել ու Շահեն Բ.-ի շահերի պաշտպանությունը ստանձնել է մեկ այլ փաստաբան՝ Կ. Բարսեղյանը: Վերջինս, իհարկե, գիտեր, որ արագացված ընթացակարգով քննված գործի պարագայում, երբ առաջին ատյանի դատարանը գործի փաստական հանգամանքները չի հետազոտել, իր պաշտպանյալին առաջադրված մեղադրանքը վիճարկելը, նրա անմեղության ճանաչումը պահանջելը աննախադեպ է: Սակայն փաստաբանը այս գործով կայացված դատավճռով խախտված է տեսնում արդար դատաքննության՝ ամբաստանյալի իրավունքը, և վերաքննիչ դատարանում պնդեց իր բողոքն ու ներկայացրեց հիմնավորումները՝ դատավճիռն անվանելով «անհիմն ու անօրեն»:
Ըստ պաշտպանի՝ Շահեն Բ.-ին առաջադրված մեղադրանքի, դրա հիման վրա կայացված դատավճռի մեջ նշված չէ՝ ի՞նչ պիտի աներ Շահեն Բ.-ն, որ չի արել: Նշված չէ՝ մարտական հերթապահության կանոնադրության ո՞ր կետն է խախտել դարանի խմբի ավագը: Քրեական գործում նշված է, որ Շահեն Բ.-ն նռնակներ, գիշերային ստուգման սարքեր չի տարել դարան: Պաշտպանը հակադարձեց, որ Շահեն Բ.-ն իրավունք չուներ որևէ բան տանել իր հետ, եթե այն գրանցված չէր, եթե դարանի գնացող վաշտին հատկացված չէր: Ո՞վ պիտի հրաման տար, որ հենց այնտեղ դարանեն, որտեղ դարանել են, ո՞վ պիտի խնդիրներ առաջադրեր դարանի խմբին՝ ավելի բարձր հրամանատարությունը, ոչ թե Շահեն Բ.-ն. «Մարդը դատապարտվել է իր առաջ չդրված խնդիրը չկատարելու համար»,- ասաց փաստաբան Կ. Բարսեղյանը:
Ըստ պաշտպանի՝ քրեական գործի տվյալներից իրեն հայտնի է դարձել, որ մեկ ուրիշը պիտի գնար դարանի, բայց վերջին պահին հրամայվել է Շահեն Բ.-ին: Պաշտպանը կասկածում է, որ հրաման է փոխվել անգամ, քանի որ ամսաթվային հակասություն է նկատել:
Դեպքի կապակցությամբ կատարվել է ծառայողական քննություն, որը, ըստ պաշտպանի, սխալ եզրակացության է հանգել՝ իսկական մեղավորներին՝ ավելի բարձր հրամանատարության կազմից, թվարկել են, բայց վերջում վաշտի հրամանատարի վրա է բարդվել ամբողջ մեղքը. «Մեծ սխալ է կատարվել»: Քննիչն էլ հետևել է այդ ծառայողական քննության սխալ եզրակացությանը. «Անորոշ մեղադրանքով մարդն էստեղ է հասել»,- ասաց պաշտպանը:
Ըստ փաստաբանի՝ գիշերային ստուգման սարքերի էլեմենտները «նստած են եղել», որովհետև ձեռք են բերվել անորակ էլեմենտներ, որոնք վեց ամսվա փոխարեն երկու ամիս են ծառայել:
Փաստաբանն ուսումնասիրել է դարանի կազմակերպման օրինական ընթացքը և պարզել է, որ դարան կազմակերպելու համար երեք օրվա նախապատրաստություն էր հարկավոր, երեք փուլերից բաղկացած գործողություններ պիտի կատարվեին, Շահենին ու նրա վաշտին նման հանձնարարության ուղարկողները պետք է հստակ որոշած լինեին դարանի տեղը, այդ տեղը պետք է ցույց տված լինեին Շահենին, պետք է նրան ներկայացրած լինեին խնդիրներն ու նպատակները, անհրաժեշտ տեխնիկայով ու զինատեսակներով պիտի ապահովեին:
Պաշտպանը նշեց, որ երեք խումբ պիտի ուղարկվեր դարանի, բայց մեկ խումբ է ուղարկվել: Դարանի այդ խմբին երեք օրվա սնունդ են տվել, սակայն հրամայել են, որ նրանք վեց օր մնան դեկտեմբերյան ցրտի պայմաններում՝ առանց լիարժեք սննդի ու համապատասխան արտահագուստի, զինվորները սառնամանիքից ստիպված են եղել գետնատնակում պաշտպանվել. «Անկախ Հայրենիքը սիրելուց՝ դիրքում կանգնած զինվորի համար պայման պիտի ստեղծված լիներ»,- ասաց պաշտպանը:
Վերջինս նշեց, որ իր տեղեկություններով՝ հետախուզության պետը Շահենին ասել է՝ գիշերային ստուգման սարք չտանես, նա էլ չի տարել, առանց վերադասի Շահենն ինքնագլուխ ոչ մի սարք տանել չէր կարող: Նա վաշտի տրամադրության տակ եղած այլ սարք է տարել: «Գուցե Իսկանդե՞ր պիտի տաներ, որ չի տարել, աբսուրդ մեղադրանք է»,- ասաց պաշտպանը:
Վերջինս նշեց, որ ծառայական քննության ավարտից հետո սկսել են փոխել զինվորների՝ մինչ այդ տված ցուցմունքները, հարմարեցրել են ծառայական քննության եզրակացությանը:
Պաշտպանի կարծիքով՝ խնդիրներ են եղել հրամանատարության ու Շահենի միջև, դրա համար են ուրիշի փոխարեն նրան ուղարկել, դրա համար էլ ծանր հետևանքների առաջացումից հետո շտապել են Շահենին բացասական բնութագիր տալ այն դեպքում, երբ Շահենը վեց անգամ խրախուսվել էր գերազանց ծառայության համար: Վատ ծառայողին կխրախուսեի՞ն:
Պաշտպանը դժգոհեց, որ գործն արագացված կարգով քննելուց ու Շահենին անհիմն, անորոշ մեղադրանքով մեղավոր ճանաչելուց հետո դատարանը գոնե պայմանական դատապարտություն չի կիրառել, հաշվի չի առել, որ Շահենն է ընտանիքի՝ հիվանդ մոր ու քրոջ միակ կերակրողը:
Պաշտպանը խնդրեց, որ վերաքննիչ դատարանը վերականգնի մարդու իրավունքները, քանի որ իրականում Շահեն Բ.-ն հանցագործություն չի կատարել: Իսկ եթե վերաքննիչ դատարանը ևս կհամարի, որ Շահենը մեղավոր է, ապա գոնե պատժի մասով փոփոխի դատավճիռը ու պայմանական դատապարտություն կիրառի՝ անմեղ մարդուն ազատազրկման չդատապարտելով:
Ամբաստանյալ Շահեն Բ.-ն միացավ պաշտպանի բերած բողոքին: Նա ասաց. «Ես մարտական հերթապահության կանոնների խախտում թույլ չեմ տվել… Ուրիշ մարդ պիտի գնար, վերջին պահին նա հրաժարվել է, կես ժամվա ընթացքում ինձ են հրաման տվել… Դարանի խրամատը կահավորված չէր, եթե նույնիսկ նռնակներ ունենայինք, գործածել չէինք կարող… Ինչ կցված է եղել մեզ, տարել եմ… Դարանի խմբում 15 հոգի պիտի լինեին, բայց մենք 6-ն էինք, երեք ենթախումբ պիտի լիներ, մեկն էր… Տղաներից մեկը հիվանդացել էր, զեկուցել եմ, ասել են՝ յոլա տար… Տղաները սաստիկ ցրտից պաշտպանվելու համար գետնատնակ էին մտնում ստիպված… Եթե ես չլինեի՝ մյուս 3 տղաներն էլ կզոհաբերվեին, ես պաշտպանել եմ… Մանկուց դաստիարակվել եմ որպես հայրենասեր… հինգ տարի սովորել եմ Ռուսաստանում ու վերադարձել եմ Հայաստան… Իմ հայրենասիրությունը սխալ դատավճռի պատճառով չի պակասում, ես ապրիլյան պատերազմի օրերին խնդրել եմ, որ ինձ ուղարկեն առաջին գիծ… Դեպքի պահին մենք «Մուխա» չենք ունեցել, խրամատը պաշտպանիչ պատ չի ունեցել, բաց դաշտում դարան են տեղադրել, չպահվող դիրք են ուղարկել, որը կահավորված չէր… Ես զեկուցել եմ, ասել են՝ դիմացի… Դեպքից մեկ օր առաջ հետախուզության պետն էր եկել, բոլոր թերությունները զեկուցել եմ, ասել է՝ դիմացեք… Ես իմ խղճի առաջ եմ ինձ մեղավոր ճանաչել, իմ երկու զինվորների մահվան համար…»:
Վերաքննիչի դատավորները հարցրին՝ չէ՞ր կարող Շահենը չկատարել հրամանը, եթե հասկանում էր, որ դարանի վայրը սխալ է ընտրված կամ պայմաններ ստեղծված չեն: Ամբաստանյալը պատասխանեց, որ իրավունք չուներ չկատարելու, միայն կատարելուց հետո իրավունք ուներ այդ հարցը քննարկելու…
Ամբաստանյալն ասաց, որ հարձակման պահին գետնատնակում երկու հոգի են եղել, դրսում՝ հերթապահության են կանգնած եղել չորս հոգի: Ինքը՝ Շահենը, կոնտուզիա է տարել, բեկորային բազմաթիվ վնասվածքներ է ստացել: «Ես կրծքով պաշտպանել եմ իմ զինվորներին…»:
Դատավորները հարցրին՝ ինչու Շահենն ամուսնացած չէ: Ամբաստանյալն ասաց, որ հեռավոր դիրքերում է ծառայել ու… ժամանակ չի ունեցել…
Վերաքննիչ դատարանում շատ զգացմունքային խոսք ասաց զոհված Աղասի Գրիգորյանի իրավահաջորդը՝ ազատամարտիկ Արսեն Գրիգորյանը: Նա ասաց, որ երբ Աղասուն ցանկացել էին հետախուզական վաշտից տեղափոխել ֆիզիկական պատրաստվածության ստուգումից հետո, Աղասին զանգել է իրեն ու խնդրել է, որ ընկերների, ծանոթների միջոցով այնպես անի, որ ինքը մնա հետախուզական վաշտում, ասել է. «Ստեղ երդվյալներ են…»:
Աղասին արձակուրդ է գնացել օգոստոսի վերջին, իսկ դեկտեմբերի 18-ին հորը հայտնել են, որ Աղասին զոհվել է. «Սպաներ էկան, շքանշան բերեցին, ասին՝ քո էրեխեն հերոսաբար է զոհվել, մեղավորները կպատժվեն… Ես ուրախ կլինեմ, որ իսկական մեղավորները պատժվեն, իսկ էս էրեխեն՝ Շահենը, իմ երկրորդ Աղասին է հիմա… Էս էրեխեն որ ապրիլյան օրերին կանգնած լիներ, իր դիրքը չէր տա… Էդ օրերին ես իմ ամբողջ ընտանիքով դիմեցի, որ թույլ տան՝ գնանք իմ էրեխու պոստը մենք պահենք…
Առաջին ատյանի դատարանում Շահենի դատապաշտպան Գրիգորյանն ինձ ասավ՝ արագացվածի համաձայնություն տուր, որ Շահենին դատարանի դահլիճից ազատեն… Ես էլ բարձրագույն կրթություն ունեմ, Շահենն էլ, բայց մենք իրավաբանական կրթություն չունենք, որ հասկանայինք… Հնարավոր է՝ Շահենը փոքր մեղավորություններ ունի: Բայց ինձ ասին, որ դեպքի ժամանակ առաջին կրակոցից հետո Աղասին գետնատնակից դուրս է եկել, վիրավոր Տիգրանին օգնել, ներս է տարել, հետո դուրս է եկել Ռուբոյին օգնելու, մուտքի մոտ են էղել, թշնամին «Մուխայից» կրակել է… Շահենն էդ ժամանակ արնաքամ վիճակում տեսնելով, որ Աղասին սպանվել է, էնպես է գոռացել, էնպես է գոռացել… Ես էդ պահին տանը նստած՝ մի ձեն լսեցի՝ նայեցի՝ կատուն իր տեղում էր, շունը՝ իր տեղում, ոչ մի շարժում չկար, բայց ես ահավոր ձեն լսեցի, ես Շահենի գոռոցը լսել եմ… Հակառակորդը երկու դիվերսիոն խմբով է եղել, մեր տղաները մի խմբով դիմադրել են… Եթե Շահենն էլ զոհված լիներ, նրան մեդալ կտային հետմահու, էդ ժամանակ ո՞ւմ էիք դատելու, էս էրեխո՞ւն՝ վիրավորում ստացած զինվոր Հովհաննիսյանի՞ն… Եթե Շահենին դատեք, ես կհամարեմ, որ իմ էրեխուն էլ եք սխալ մոտեցել, էրեխեքը միասին են էղել… Նրանք նույնիսկ տարրական կապ չեն ունեցել, հակառակորդի հարձակման մասին նրանց գոռալով են հայտնել, դա ի՞նչ էր՝ տեղի բացահայտում չէ՞ր… Իմ էրեխեն ամեն գիշեր գալիս ու ինձ ասում է՝ ով է մեղավոր, մեղավորը Շահենը չէ…»:
Դարանի խմբի զինվոր, դեպքի ժամանակ վիրավորում ստացած տուժող Վահրամ Հովհաննիսյանն ասաց, թե միանում է Շահենի պաշտպանի բողոքին: Ինքն էլ է համարում, որ Շահենին պետք է արդարացնել: Այդպես է կարծում՝ և՛ Շահենին հարգելով, և՛ իրականությունն իր աչքով տեսած լինելով՝ նրան անմեղ համարելով. «Եթե Շահենը չլիներ, մենք՝ մնացած երեք զինվորներս էլ կզոհվեինք: Շահենն իր կրծքով է մեզ պաշտպանել, մենք խուճապի էինք մատնվել, ինքը մեզ դուխ ա տվել…»:
Մեղադրող դատախազը այս բոլոր զգացմունքային ելույթներից հետո իր տեսակետը չփոխեց, նա պնդեց, որ վաշտի հրամանատարը վաշտային ամբողջ տնտեսության բոլոր հարցերը տնօրինողն է, նա ամեն ինչի համար է պատասխանատու՝ և՛ անձնակազմի, և՛ տեխնիկայի: Շահենի գործողությունների և առաջացած ծանր հետևանքների միջև պատճառահետևանքային կապ կա, հետևաբար նա ավելի խիստ պատժի պիտի ենթարկվի…
Պաշտպան Բարսեղյանը հայտնեց, որ միջնորդություն ունի՝ վճռաբեկության կարգով քննությունից վերաքննության անցնելու վերաբերյալ, որպեսզի ներկայացնի ֆիզիկական անձանց իր հարցումների, զինվորական կանոնադրության իր ուսումնասիրությունների արդյունքները, որոնք ցույց կտան, որ Շահենը տվյալ հանցագործության սուբյեկտ չէ, ծանր հետևանքներ, երկու զինվորի մահ առաջացել է ավելի վերին հրամանատարության թույլ տված բացթողումների պատճառով:
Պաշտպանն իր միջնորդությունը կանի հաջորդ դատական նիստին:
