Օգոստոսի 16-ին Երևանում անցկացված ՀԱՊԿ պաշտպանության նախարարների խորհրդի նիստի շրջանակում հայտարարվել է հայ-ռուսական պայմանավորվածության մասին զորքերի միացյալ խմբավորման վերաբերյալ: Նախնական հայտարարությամբ՝ այդ պայմանավորվածությունը վերաբերում է թվաքանակին և իրավասությունների կամ գործառույթների շրջանակին, սակայն հատկապես ինչ ասպեկտով, առայժմ պարզ չէ: Բայց հայտարարվում է, որ ստորագրման պատրաստ համաձայնագիրը բերված է վերջնական տեսքի: Պարզ չէ սակայն, թե այն երբ կստորագրվի: Ենթադրելի է, որ սեպտեմբերին, երբ Երևանում կլինի ՀԱՊԿ նախագահների հավաք, որի ընթացքում էլ Հայաստանն իր նախագահությունը կփոխանցի հաջորդ պետությանը:
Հայ-ռուսական միացյալ զորախմբի մասին այդ՝ առայժմ խորհրդավոր համաձայնագրի մասով ուշադրության է արժանի այն հանգամանքը, որ դրա վերջնական տեսքի շուրջ բանակցության և ստորագրման նախապատրաստման համար ռուսական ԶՈՒ գլխավոր շտաբի պատվիրակությունը Հայաստան էր եկել հուլիսի 19-22-ը: Հիշում եք, թե դրանք ինչ օրեր էին Հայաստանի համար: Այդ օրերին Երևանի ՊՊԾ գնդում և դրա շուրջը զարգանում էին թեժ իրադարձությունները, որոնք ստեղծել էին անկանխատեսելի և շատ վտանգավոր մի իրավիճակ: Ահա այդ օրերին Հայաստան էր ժամանել ՌԴ ԶՈՒ գլխավոր շտաբի պատվիրակությունն, ու այստեղ քննարկում էր միացյալ զորքերի քանակի և գործառույթների մասին համաձայնագիր:
Երբ Հայաստանում զարգանում էին այդպիսի դրամատիկ իրադարձություններ, կարո՞ղ էր Հայաստանն արդյունավետ բանակցություն վարել միացյալ զորամիավորման թեմայով: Սա հռետորական հարցադրում է, որի պատասխանը երևի թե աքսիոմատիկ է որևէ պետության համար. ցանկացած դեպքում էլ դժվար է բանակցել, երբ պետության ներսում առկա է հիրավի անկանխատեսելի իրավիճակ և հնարավոր չէ լիարժեք պատկերացնել, թե ինչ հունով կգնան զարգացումները: Առավել ևս, երբ խոսքը թեկուզ լոկալիզացված, սակայն այնուամենայնիվ զինված դիմակայության և տասնյակ կյանքերի մասին է:Եվ ուրեմն, ի՞նչ արդյունք պետք է տված լիներ այդ իրավիճակում Հայաստանի վարած բանակցությունը: Միարժեք ասել դժվար է, սակայն առկա են մի շարք հարցեր: Մասնավորապես, երբ խոսք է գնում թվաքականի մասին, դա նշանակում է հայկակա՞ն, թե՞ ռուսական կողմի առաջարկ: Մոսկվա՞ն, թե՞ Երևանն է թվաքականի վերաբերյալ նոր պայման առաջ քաշում կամ հանդես գալիս նոր նախաձեռնությամբ: Ի՛նչ է դա ենթադրում՝ թվաքանակը միացյալ զորախմբի պետք է ավելանա՞: Ո՞ւմ հաշվին: Միայն Հայաստանի՞: Միայն Ռուսաստանի՞, թե՞ երկուստեք: Դա ենթադրո՞ւմ է Հայաստանում ռուսական հավելյալ զորակազմի տեղակայում, ռուսական ռազմակայանի զորակազմի թվաքանակի ավելացում:
Այդ համատեքստում կարևոր է դառնում նաև գործառույթների վերաբերյալ բաղադրիչը: Ի՞նչ է դա ենթադրում, ինչքանո՞վ է առնչվում կառավարմանը, դրանում որևէ կողմի լիազորությունները ավելանո՞ւմ են, թե՞ նվազում: Սրանք հարցեր են, որոնք փակ են հասարակության համար: Ներառվո՞ւմ են դրանք ռազմական գաղտնիքների շարքում: Իսկ կարո՞ղ է նման բանը պահվել հասարակությունից գաղտնի, երբ խոսքը ոչ թե տվյալ հասարակությանը ենթակա զինված ուժերի մասին է, այլ փաստորեն օտար երկրի: Կարո՞ղ է օտար երկրի զինուժի հայաստանյան ներկայության և իրավասությունների առնչվող որևէ բան պահվել Հայաստանի հասարակությունից գաղտնի, համենայնդեպս այդ զինուժի գործողությունների, իրավասությունների, կառավարման նրբերանգների մասով, որքան էլ խոսքը լինի միացյալ զորախմբի մասին: Ընդհանրապես, այստեղ առկա տենդենցների առումով սկզբունքային է հարցը, որ առնչվում է Հայաստանի ինքնիշխանությանը:
Պետական կենսագործունեության գրեթե բոլոր ոլորտներում Հայաստանի իշխանությունը երկու տասնամյակի ընթացքում այդ ինքնիշխանությունը հետևողականորեն հասցրել է, մեղմ ասած, կասկածելի աստիճանի: Գործնականում միակ ոլորտը, որտեղ այդ ինքնիշխանությունը չէր թողնում կասկածի տեղիք, պաշտպանական ոլորտն էր, որը չնայած Ռուսաստանի հետ իրավապայմանագրային և ռազմատեխնիկական սերտ առնչություններին, ապրիլյան պատերազմում հատկապես ցույց տվեց, որ լիովին ինքնուրույն է Հայաստանի և Արցախի պաշտպանությանն առնչվող խնդիրները իրագործելու հարցում՝ առնվազն սկզբունքային իրավիճակներում:
Ահա այդ ակամա «թեստից» հետո նկատվում է արդեն հայկական զինված ուժերի արդեն անմիջական կառավարման խողովակներ ներթափանցելու ռուսական ակտիվություն: Որովհետև պարզվեց, որ թեև տնտեսական, քաղաքական գերկախվածությանը, այնուհանդերձ պաշտպանական ոլորտում ինքնիշխանության առկայությունը թույլ չի տալիս Հայաստանը վերջնականապես դարձնել խամաճիկ: Եվ մեծ է վտանգը, որ հենց այս խնդիրը լուծելու համար է նաև Ռուսաստանը ներկայումս ցուցադրաբար թուլացնում ղարաբաղյան հարցում որևէ «պլանի» առաջմղման քաղաքականությունը՝ փորձելով նախ քայլեր ձեռնարկել այն «բացերը» փակելու ուղղությամբ, որոնք «առաջացան» ապրիլյան պատերազմում հայկական զինուժի փայլուն գործողությունների ընթացքում: Հենց այս առումով է, որ չի կարող լինել Հայաստանի հասարակությունից գաղտնի որևէ հայ-ռուսական պաշտպանական գործակցություն, որևէ փաստաթուղթ: Առավել ևս, եթե դրա իրական նպատակը Հայաստանի անվտանգության մակարդակի բարձրացումն է:
Հայաստանի հասարակությունը պետք է տեղյակ լինի որևէ գործողությունից, որն անմիջականորեն առնչվում է Հայաստանի զինված ուժերին, և որտեղ առավել ևս շոշափվում է այդ ուժերի կառավարման գործում որևէ երրորդ կողմի ներգրավվածությունը: Հայաստանը մի կերպ կարողացել է մարսել գիշերվա ծնունդ հանդիսացող որոշումները՝ հայ-թուրքական արձանագրություններ, ԵՏՄ անդամակցություն, և որոշ չափով մարսել նաև հենց զինված ուժերի բավական ծանր դիմադրության շնորհիվ: Հայաստանը վերջնականապես խաղից հանելու համար պակասում է միայն հենց զինված ուժերի վերաբերյալ որևէ գիշերվա ծնունդ հանդիսացող փաստաթուղթ, մինչ Հայաստանի հասարակությանը աշխուժորեն զբաղեցնում են տարածքների հանձնման վերաբերյալ «դատարկ կրակոցներով»՝ հետնամուտքում լուծելով ոչ թե տարածքների, այլ ընդհանրապես Հայաստանի խնդիրը: