«Առաջին լրատվական»-ի զրուցակիցն է միջազգային իրավունքի մասնագետ, ցեղասպանագետ Ուիլյամ Շաբասը:
Լոնդոնի Միդլեքս համալսարանի պրոֆեսորը համոզված է, որ եթե Թուրքիայի ներկայիս կառավարությունը խոստովանի Թուրքիայի պատասխանատվությունը 1915-ին հայերի դեմ իրականացված Ցեղասպանության համար, ամբողջ աշխարհը կհամաձայնի Թուրքիայի հետ, և չի լինի որևէ մեկը, որ կհերքի այդ փաստը: Ուիլյամ Շաբասն այսօր արդեն տեսնում է դրական զարգացումներ Թուրքիայի ներսում, բայց նրան անհանգստացնում է Թուրքիայի ազգայնական իշխանությունը, որը վախենում է անցյալի հետ առերեսվելուց:
– Պրոֆեսոր, ի՞նչ իրավական մեխանիզմներ կան Հայոց ցեղասպանության միջազգային ճանաչման և դատապարտման համար:
– Կարծում եմ՝ մենք պիտի շարունակենք խրախուսել միջազգային հանրությանը՝ ճանաչելու Ցեղասպանությունը, որը տեղի է ունեցել Հայաստանում: Կարծում եմ՝ աշխարհում արդեն իսկ համատարած գիտակցում են, որ հայերը Ցեղասպանության զոհ են դարձել 1915-ին: Որոշ երկրներ քաղաքական դրդապատճառներով հրաժարվում են պաշտոնապես ճանաչել այն, բայց դա ցինիզմ է, որովհետև նրանք վախենում են, որ այդ քայլը կվնասի իրենց հարաբերություններին Թուրքիայի հետ: Եթե Թուրքիան ընդուներ, որ ինքը պատասխանատու է Ցեղասպանության համար, ամբողջ աշխարհը կհամաձայներ նրա հետ: Այնպես որ՝ հիմնական խոչընդոտը Թուրքիան է:
– Իսկ Դուք մտավախություն չունե՞ք, որ Հայոց ցեղասպանության միջազգային ճանաչման գործընթացը կարող է անկում ապրել 100-րդ տարելիցից հետո:
– Հույս ունեմ՝ ոչ, բայց հնարավոր է, որ մարդիկ մտածեն, թե այս հարցն այլևս այնքան կարևոր չէ: Ես հույս ունեմ, որ այդպես չի լինի:
– Փաստորեն, Դուք կարծում եք եք, որ «ռեալ պոլիտիկը» գերակայում է, այդ պատճառո՞վ շատ երկրներ չեն ճանաչում Ցեղասպանությունը: Ինչպե՞ս կարող ենք դրա դեմ պայքարել:
– «Ռեալ պոլիտիկը» լուրջ գործոն է: Ես չեմ ասում, թե «ռեալ պոլիտիկը» գերակշռում է, բայց դա գործոն է: Սկզբունքային մարդիկ պիտի պայքարեն սրա դեմ: Եվ հենց սա էլ ես անում եմ:
– Ունե՞նք արդյոք բավարար ապացույցներ, որ կատարվածը Ցեղասպանություն է: Թուրքիան ամեն անգամ գտնում է ինչ-որ հակափաստարկներ, հայտարարում, որ տեղի ունեցածը պարզապես «աղետ» է, որից տուժել են ինչպես հայերը, այնպես էլ թուրքերը և մյուս ժողովուրդները:
– Մենք Թուրքիայի ներսում տեսնում ենք գործընթացներ, որ ավելի ու ավելի շատ թուրքեր են առերեսվում իրենց պատմությանը և պատրաստ են ճանաչել Ցեղասպանությունը: Եվ սա շատ լավ զարգացում է: Բայց մենք խնդիր ունենք Թուրքիայում՝ ազգայնական կառավարությունը: Կառավարությունը և նրա շատ աջակիցներ կարծում են, որ Ցեղասպանության ճանաչումը կասկածի տակ կդնի նրանց ծայրահեղ ազգայնականության օրինականությունը: Սա խնդրի մի զգալի մասն է:
Գիտեք, Թուրքիայի բնակիչները պատասխանատու չեն Հայոց ցեղասպանության համար: Մարդիկ չեն դրա հեղինակը: Ցեղասպանությունն իրականացրել են մարդիկ, որոնք կառավարել են 100 տարի առաջ:
– Բայց ներկայիս կառավարությունը ժխտում է Ցեղասպանության փաստը:
– Կառավարությունը ռեպրեսիվ է, բայց որևէ մեկը չի մեղադրում Թուրքիայի ներկայիս կառավարությանը Ցեղասպանությունը կազմակերպելու համար, համենայնդեպս՝ ես չեմ մեղադրում: Նրանք լավ բաներ չեն անում. ոտնահարում են մարդու իրավունքները, պարբերաբար մեղադրանքներ են ստանում Մարդու իրավունքների եվրոպական դատարանից բռնությունների համար, բայց նրանք ցեղասպանություն չեն իրականացնում:
– Նրանք հերքում են:
– Այո, ճիշտ եք, նրանք հերքում են: Մի բան է ժխտել, մեկ այլ բան է՝ իրականացնել: Ուզում եմ ասել, որ այսօրվա Թուրքիայի բնակիչները պատասխանատու չեն Ցեղասպանության համար: Նրանք ժխտում են Ցեղասպանությունը, քանի որ դա հակասում է իրենց երկրի ազգայնական տեսլականին: Անցյալն ընդունելը խնդիր չէ Թուրքիայի ավելի առաջադեմ տարրերի համար, որոնք ծայրահեղ ազգայնական հայացքներ չունեն: Շատ երկրներ ապրում են երջանիկ իրենց նախորդների իրականացրած հանցագործություններն ընդունելուց հետո: Թուրքիան պիտի անի նույնը, և հույս ունեմ, որ Թուրքիայում կլինեն քաղաքական փոփոխություններ:
– Ուրեմն կարո՞ղ ենք ասել, որ սա ավելի շատ Թուրքիայի ներքին խնդիրն է, քան Հայաստանի կամ միջազգային հանրության:
– Ինչպես ասացի՝եթե թուրքական կառավարությունը ընդունի Թուրքիայի պատասխանատվությունը 1915թ. հանցագործությունների համար, գուցե նրանք անեն դա՝ չօգտագործելով «Ցեղասպանություն» բառը, բայց ընդունեն փաստը, թե ինչ է տեղի ունեցել: Օրինակ՝ կարող են օգտագործել այն եզրույթը, որը կիրառվել է 1915-ին՝ «մարդկության դեմ հանցագործություն», այդ դեպքում ամբողջ աշխարհը կընդունի: Եթե Թուրքիան փոխի իր մոտեցումը, մյուս երկրներն էլ կփոխեն իրենց քաղաքականությունը և կճանաչեն Հայոց ցեղասպանությունը:
