«Առաջին լրատվական»-ի զրուցակիցն է քաղաքագետ, Ֆրանսիայի Ռազմավարական հետազոտությունների կենտրոնի փորձագետ Կայծ Մինասյանը։
– Պարոն Մինասյան, այսօր հայ-թուրքական արձանագրությունների ստորագրման օրն է։ 2008 թվականին ի՞նչ ներքին և արտաքին պատճառներ կային, որ ստիպեցին Սերժ Սարգսյանին գնալ հայ-թուրքական արձանագրությունների ստորագրմանը։
– Արտաքին առումով մեկ հարց կար. ռուսները չէին ուզում, որ ամերիկացիները զբաղվեին հայ-թուրքական սահմանի բացման հարցով։ Քլինթոնի և Բուշի ժամանակ նախաձեռնություններ եղան Վաշինգտոնի կողմից, և ռուսները դժգոհ էին դրանից։ Բայց առիթից օգտվելով, 2008 թվականին ռուսները քաջալերեցին հայերին և Սերժ Սարգսյանին, որ նախաձեռնի այդ արձանագրությունների ստորագրումը, որպեսզի ամերիկացիները չմիջամտեն։ Եվ դրանից հետո ամերիկացիները երես թեքեցին այդ պրոցեսից։ Առաջին նախաձեռնողը Հայաստանն էր, այնուհետև Ռուսաստանը, ոչ թե ԱՄՆ-ը։
Ներքին առումով գիտենք, որ Սերժ Սարգսյանի ընտրությունը նախագահի պաշտոնում Արևմուտքի կողմից չճանաչվեց։ Այդ ժամանակ Արևմուտքը կամաց-կամաց սկսում էր խոսել պատիժների մասին Հայաստանի և Հայաստանի նախագահի դեմ։ Սակայն առիթն օգտագործելով՝ Սերժ Սարգսյանն այդ նախաձեռնությունն արեց հայ-թուրքական հարաբերությունների վերաբերյալ, և միանգամից Արևմուտքը՝ Եվրոպան և ԱՄՆ-ը, լռեցին ու չխոսեցին պատիժների մասին՝ ավելի կարևորություն տալով այդ բանակցություններին։ Արևմուտքն ընդունեց նրան, և Սերժ Սարգսյանը ստացավ միջազգային հեղինակության ճանաչում։ Դա շատ կարևոր էր ներքին առումով։ Այդ ժամանակ կոալիցիայի մաս կազմող Դաշնակցությունը դուրս եկավ և մինչ այսօր մաս չի կազմում կոալիցիայի։ Ես կարծում եմ՝ սխալ կլինի, եթե Դաշնակցությունը մտնի կոալիցիայի մեջ, քանի որ այսօր Հայաստանի կառավարության և Հանրապետական կուսակցության համբավն այնքան տկար է, որ վտանգավոր կլինի այդ քայլին գնալը։
– Այսինքն՝ Սերժ Սարգսյանը 2008 թվականի մարտի 1-ը «մարսեց» հայ-թուրքական արձանագրությունների «գնով»։
– Այո՛, ես արդեն նշեցի, թե ինչ ներքին խնդիրներ կային այդ ժամանակ: Հայ-թուրքական արձանագրություններով Սերժ Սարգսյանը ստացավ միջազգային օրինականացում։ Այդ արձանագրությունների ստորագրումից հետո Եվրոպան, Միացյալ Նահանգները ընդունեցին նրան որպես Հայաստանի նախագահ։
– Հայ-թուրքական արձանագրություններից Հայաստանն ի՞նչ շահեց։
– Ասեմ, որ հայ-թուրքական արձանագրությունները պետական մակարդակով ավելի անվստահության մթնոլորտ ստեղծեցին, քանի որ երկու կողմերն էլ գիտեին, որ անվստահության մթնոլորտ կար։ Հիմա ավելի մեծ անվստահություն կա երկու պետությունների միջև։ Համաշխարհային մակարդակով միջազգային համայնքը տեսավ, որ առավելապես Թուրքիան է պատասխանատու, որ այդ պայմանագիրը մինչև վերջ չվավերացվեց։ Հայկական սփյուռքը սկսեց ավելի կոնկրետ գործել այդ խնդրի շուրջ՝ ճանաչման խնդրից անցնելով պահանջատիրության հարցին։
Իսկ դրանից Հայաստանը շահեց մեկ բան. Հայաստանը ցույց տվեց, որ իր ձեռքը երկարացնում է Թուրքիային։ Ինչպես Սերժ Սարգսյանն ասաց Վաշինգտոնում՝ մի քանի անգամ մեր ձեռքը երկարեցինք Թուրքիային, բայց ապարդյուն։
– Թուրքիան նախապայման է առաջ քաշում՝ Ղարաբաղյան հիմնահարցի լուծումը։
– Թուրքիան ցույց տվեց, որ չի ուզում առանց նախապայմանների հարցը լուծել։ Միջազգային հանրությունը ևս տեսավ ու համոզվեց, որ Թուրքիան առանց նախապայմանների չի ցանկանում հարցի լուծում։
– Հայ-թուրքական հնարավոր բանակցություններում այս արձանագրությունները բազային հիմք կարո՞ղ են լինել։
– Այդ շրջանը, որն ունեցանք 2008 թվականին ավարտված է։ Այդ մտայնությունը սպառված է, Թուրքիան փոխված է, Էրդողանը տեսնում եք, թե ուր է տանում Թուրքիան և թուրք ժողովրդին։ Պետք է սպասենք ընտրություններին, դեռ վաղ է այլ մանրամասներ ասել։
– Այսինքն՝ Թուրքիայի այս իշխանությունների օրոք բացառո՞ւմ եք հայ-թուրքական հարաբերությունների տեղաշարժը։
– Այս շրջանում՝ այո՛, պետք է մոռանալ։ Հետո պետք է նոր հիմքի վրա բանակցություններ ստեղծել։
