Մաշտոցի պուրակի պատմությունը, ի թիվս Հայաստանի հասարակության մեջ տեղի ունեցող բազմաթիվ վերափոխումների, նոր ինքնագիտակցության, իրավագիտակցության, ժամանակի մեջ արագորեն կողմնորոշվելու և համարժեք որոշումներ կայացնելու, ինքնակազմակերպվելու հարցերում առկա առաջընթացների՝ ի ցույց դրեց նաև քաղաքացիական Հայաստանի լրջագույն խնդիրներից մեկը, որը հատուկ է Հայաստանի հանրային և քաղաքական կյանքի բոլոր բնագավառներին, բայց հատկապես ցավալի է քաղաքացիական ասպարեզի համար:
Խոսքը, այսպես ասած, փոխադարձ խանդի մասին է, որը դրսևորվում է փոխադարձ տարաբնույթ պատճառաբանություն-հիմնավորումների տեսքով, բայց որը ոչ այլ ինչ է, քան ավերիչ խանդի դրսևորում: Ինչպես հայտնի է, Հայաստանում քաղաքացիական դիրքորոշման, քաղաքացիական արժեքների համար պայքարի մարտիկներ կան քաղաքական տարբեր հատվածներում, ուր նաև ապաքաղաքական սեգմենտ կա: Հաճախ այդ բոլոր հատվածների ներկայացուցիչները արդյունավետորեն միանում են որևէ մի խնդրի շուրջ: Սակայն այդ միացումները կատարյալ չեն լինում և զգալի հատվածներ այս կամ այն պատճառով մնում են կողքի: Հետո էլ փորձում են հիմնավորել, թե ինչու են մնում կողքի, ինչու չեն միանում իրար, ինչու մեկը չի գնում մյուսների պայքարին միանալու, ինչու մյուսը չի գալիս նրանց պայքարին միանալու, և այլն:
Այդ փոխադարձ պատճառաբանություններն ու հիմնավորումների փորձերը հանգեցնում են նրան, որ առաջանում են արդեն վիրավորական տոներ, կասկածներ, դավադրությունների նոր տեսություններ: Արդյունքը լինում է այն, որ ջլատվում է ոչ միայն քաղաքացիական պայքարի ֆիզիկական ռեսուրսը, այլև ըստ էության ջլատվում է քաղաքացիական պայքարի էներգետիկան, քաղաքացիական Հայաստանի «էներգառեսուրսը»: Էլ ավելի ցավալի և մտահոգիչ է, որ բոլոր կողմերին էլ թվում է, թե տուժողը ոչ թե իրենք են, այլ մյուսները, ովքեր չեն գալիս իրենց միանալու: Իրականում տուժողը բոլորն են, և սա զուտ խոհափիլիսոփայական եզրահանգում չէ, այլ իսկապես պրակտիկ դիտարկում, որովհետև քաղաքացիական Հայաստանը չունի առանձին, լոկալ, հատվածական պայքարի հաջողության բանաձև: Քաղաքացիական Հայաստանի հաջողության բանաձևը այս ռեսուրսի ամբողջականությունն է, ընդ որում՝ ոչ այնքան և ոչ առաջին հերթին ֆիզիկական, որքան հենց էներգետիկ իմաստով:
Այսինքն` շատ կարևոր է, որ Հայաստանի քաղաքացիական հանրույթը, վերափոխված հասարակական սեգմենտը, ֆիզիկապես և քաղաքական կողմնորոշումների առումով լինելով տարբեր տեղերում, գոնե համատեղ ռազմավարական դիտարկումների, թիրախների, արժեքային կողմնորոշիչների առումով լինի մեկ տեղում, լինի համատեղ: Այդ համատեղությունն է, որ առավել ազդեցիկ է լինելու Հայաստանում իշխող համակարգի տեսանկյունից: Հայաստանում իշխող քրեաօլիգարխիկ համակարգի համար քաղաքացիական Հայաստանի ակտերի ֆիզիկական ծավալը չէ, որ մտահոգիչ է, այլ համատեղ մտածողության շրջանակը՝ թե արդյոք երկրում ձևավորվո՞ւմ է այլ մտածողության քաղաքացիական համակարգ:
Համակարգը ենթադրում է տարբեր տեսակետներ, տարբեր մոտեցումներ, տարբեր քաղաքական կողմնորոշումներ, սակայն՝ միասնական արժեհամակարգ, մտածողություն, պետական տեսլականի պատկերացում: Այդ ամենը չկա, եթե կան փոխադարձ կասկածանքներ, դավադրության տեսության որոնումներ, եթե կան մեղադրանքներ և վիրավորանքներ, եթե կա հեգնանք, ուսուցողական տոն միմյանց հասցեին: Ու դրանից կորցնում են բոլորը, այն պարզ պատճառով, որ կորցնում է քաղաքացիական Հայաստանը:Իսկ քաղաքացիական Հայաստանը բոլորն են, ում համար արժեք և նպատակ է քաղաքացին, իրավագիտակից քաղաքացին, որը պայքարում է օրենքի և իրավունքի, ազատության և արդարության համար:
Մաշտոցի պուրակի օրինակը և հարակից դրսևորումները ցույց տվեցին, որ քաղաքացիական Հայաստանն ունի կոնսենսուսի գալու անհապաղ անհրաժեշտություն: Այդ կոնսենսուսը որևէ մեկը չպետք է ընդունի որպես իր արժանապատվության ոտնահարում, նահանջ իր դիրքերից, որևէ մեկը չպետք է մտածի, որ ինքը դրա կարիքը չունի և կարող է յոլա գնալ առանց մյուսների: Կոնսենսուսը անհրաժեշտ է, քանի դեռ առկա խնդիրները և փոխադարձ անվստահությունն ու խանդը չեն խորացել քաղցկեղի աստիճան: Հայաստանի քաղաքացիական հասարակությունը չափազանց երիտասարդ է քաղցկեղի մատնվելու համար: Ավելին, թերևս ավելորդ չի լինի քաղաքացիական պակտի նախաձեռնությունը, որին կմիանան բոլոր նրանք, ովքեր սկզբունքորեն, արժեքային և ռազմավարական առումով իրենց համարում են քաղաքացիականության կրող: Այդ քաղաքացիական պակտը կարող է զգալիորեն համակարգել քաղաքացիական Հայաստանի հետագա գործունեությունը, այն զերծ պահելով ինքնաքայքայման հաճախ անմիջապես չնկատվող դրսևորումներից:
