«Առաջին լրատվական»-ի «Սիրանկյուն» հաղորդաշարի հյուրն է Լիբանանի «Ազդակ» օրաթերթի գլխավոր խմբագիր Շահան Գանդահարյանը
– Շահան, դեռ երկու ամիս առաջ երկրում սկսված երկխոսությունն` իբրև քաղաքական աշխատանքի եղանակ, նորարարություն էիք դիտարկում: Այս պահին երկխոսությունն առկախվել է, հիմա ներսում տեղի ունեցող գործընթացներն ինչպե՞ս եք դիտարկում:
– Երկխոսությունն` իբրև քաղաքական մշակույթի նորարարություն, առաջադրելի եղանակ է: Այն քաղաքակիրթ, ժողովրդավար երկրներին հարիր երևույթ է, և կարելի է դրական համարել իբրև քաղաքական մշակույթ կամ նորարարություն, որը Հայաստանում սկսվել է: Հիմա տարբեր հանգամանքների բերումով այն առկախված է, բայց սա չի նշանակում, որ մշտապես դադարեցված է: Ես նկատի ունեմ երկխոսությունն իբրև տեսություն, ոչ թե կոնկրետ երկու հիմնական ուժերի միջև, այլ ընդհանրապես քաղաքական դաշտը կայունացնող բոլոր ուժերի միջև երկխոսություն, որը միտված է քաղաքական դաշտը բևեռացումներից, շիկացումներից հեռու պահելու և ավելի հանգիստ մթնոլորտում քննարկումները ծավալելու: Թեև հիմա այն տարբեր հանգամանքների պատճառով ժամանակավոր դադարեցվել է, բայց կարող են հանգամանքներն այնպես դասավորվել, որ վերսկսի երկխոսությունը:
– Ստացվում է` մեզ մոտ ժողովրդավարության հաստատման հետ կապված խնդիրներ ունենք, դրա համա՞ր երկխոսությունը կյանքի չի կոչվում:
– Համաձայն եմ` ժողովրդավարությունն ամբողջովին կայացած չէ, սակայն ժողովրդավարացման ձգտումներ, նախադրյալներ են արձանագրվում: Համենայնդեպս, պետք է համաձայնենք, որ կայացման գործընթացի մեջ ենք, իհարկե կան նաև հակաժողովրդավարական երևույթներ, բայց չի կարելի միանշանակորեն փաստել, որ որևէ առաջընթաց չկա: Պետք է ժողովրդավարացման գործընթացը զանազան փուլերով թելադրող լինի:
– Առաջընթացը որտե՞ղ եք տեսնում և ձախողումները ինչո՞ւմ եք տեսնում:
– Օրինակ` հանդուրժողականության դրսևորումներ կան ցույցերի, հանրահավաքների արտոնության, ազատ մտածողության, ազատ խոսքի առումով: Այս բոլորը ժողովրդավարության հարիր երևույթներ են, որոնք Հայաստանում նկատելի են: Սակայն սա չի նշանակում, որ կատարյալ ժողովրդավարություն կա, սա ժողովրդավարացման հանգրվաններում թևակոխման գործընթաց է, և կարծում եմ` այստեղ ինչպես դրական, այնպես էլ բացասական կողմեր կան: Բացասական երևույթները կապված են ընտրության ընթացքի մեխանիզմների հետ` ընտրակեղծիքների հաճախ բարձրաձայնումը, բողոքների տեղ չհասնելը և այլն: Խնդիր կա ընտրական դաշտի կայացման և ի վերջո ամփոփ բանաձևերով ազատ և թափանցիկ ընտրությունների կազմակերպման, քանի որ սա ևս ժողովրդավարական կարգերի հաստատման հիմք է հանդիսանում:
– Շահան, իսկ սփյուռքը որքանո՞վ է ադեկվատ այսօր տեղի ունեցող գործընթացներին:
– Կարող եմ ասել, որ սփյուռքը ներքաղաքական իրադարձություններում ներգրավված չէ այնքան, որքան համահայկական հնչեղություն ունեցող և ներկայացնող հարցերում: Այսինքն` կարող եմ ասել, որ ղարաբաղյան բանակցությունները, հայ-թուրքական հարաբերությունները կամ ջավախահայությանը վերաբերող խնդիրները շատ ավելի են լուսաբանվում սփյուռքահայ մամուլում և ընդհանրապես ԶԼՄ-ում, քան ներհայաստանյան իրադարձությունները: Եվ այդ առումով շատ եմ կարևորում սփյուռքահայ լրատվամիջոցների լուսարձակների` ներհայաստանյան խնդիրների կողմը թեքվելը, որովհետև Հայաստանը բոլորիս հայրենիքն է, և Հայաստանին վերաբերող խնդիրները համահայկական նշանակություն ունեն` թե՛ ներքաղաքական, թե՛ արտաքին քաղաքականության հետ կապված խնդիրները: Անհրաժեշտ է, որ սփյուռքը հետզհետե ավելի ներգրավվի հայաստանյան ներքին իրադարձություններին: Պետք է նաև նկատել, որ հայաստանյան մամուլը պետք եղած ձևով չի լուսաբանել նաև սփյուռքյան խնդիրները: Թեև պետք է ասեմ, որ Ստեփանակերտում սփյուռքի հայկական լրատվամիջոցների և տեղի լրատվամիջոցների ղեկավարների համաժողովից հետո ծանոթություններ հաստատվեցին, որից հետո նկատելիորեն ավելացավ սփյուռքյան իրադարձությունների լուսաբանումը մամուլում:
– Դուք մասնակցում եք Սփյուռքի նախարարության կազմակերպած միջոցառումներին, Սփյուռք-Հայաստան համաժողովներին: Որքանո՞վ է արդյունավետ աշխատում Հայաստան-Սփյուռք կապը, մանավորապես շատ հարցեր, որոնք բարձրաձայնվում են համաժողովներին, այդպես էլ կյանքի չեն կոչվում:
– Ես կարող եմ ավելի կոնկրետ խոսել լրատվական մասով, որովհետև աշխատանքի բերումով համագործակցում ենք Սփյուռքի նախարարության հետ և ավելի մասնակի օրինակ բերելու համար կարող եմ խոսել Ստեփանակերտի համաժողովի մասին, որտեղ իսկապես կարևոր ընդառաջումներ են եղել, երբ սփյուռքում ԶԼՄ-ների ներկայացուցիչների ներկայությամբ բազմաթիվ խնդիրներ քննվեցին, այդ թվում` ապատեղեկատվության հակազդելու և ոչ միայն հակազդելու, այլ որոշ նախաձեռնողականություն ցույց տալու ուղիների փնտրտուքի առումով:
– Շատերը Սփյուռքի նախարարության դերը բացասական կամ ավելի ճիշտ անարդյունավետ են գնահատում, բացի այդ` այդպես էլ սփյուռքահայերը ցանկություն չեն ունենում գալ և հաստատվել այստեղ: Հայաստանը սփյուռքի համար գայթակղիչ չէ:
– Սփյուռքն` իր դրվածքով, իր բովանդակությամբ, իր շերտերով, իր միջավայրերով բարդ երևույթ է, մենք դասական սփյուռքին առընթեր ունենք այսօր նոր սփյուռք, որն ուղղակի կազմակերպման արդյունք է: Եվ քանի որ համագործակցում եմ Սփյուռքի նախարարության հետ, պատկերացնում եմ, թե որքան ներուժ, մարդկային ռեսուրս է պահանջում այդ ամենը համակարգելը, համագործակցելը, աշխատելը: Եվ հնարավոր չէ իրատեսորեն ակնկալել, որ այս ամենը շատ արագ ձևով կկայանա, և մեր ակնկալած արդյունքները կստացվեն: Բայց միաժամանակ պետք է տեսնել, որ լավին ձգտելու, համակարգումը առաջադրելու և մեխանիզմները ճշտելու ճիգեր կան: Ես կողմ եմ հայաստանակենտրոն սփյուռքի գործունեության ծավալմանը և կարծում եմ` պետություն-սփյուռք ճիշտ հիմնելու արդյունքում համահավասար դրվածքով համագործակցությունը շատ արդյունավետ կարող է դառնալ: Վերադառնալով մեր ոլորտին` պետք է ասեմ, որ մենք այս համահայկական տեղեկատվական ներուժը ճիշտ օգտագործելու խնդիր ունենք, որովհետև հակառակորդ կողմը` ե՛ւ Թուրքիան, ե՛ւ Ադրբեջանը, միացյալ քարոզչամեքենայով արդյունավետ աշխատանք են իրականացնում: Եվ եթե զինվորական առումով հրադադար է, տեղեկատվական առումով` պատերազմ է: Ամեն օր տեղեկատվական պատերազմ կա: Հավատացած եմ, որ մեր համահայկական կարողությունը ճիշտ օգտագործելու դեպքում մենք առավելությունների կհասնենք և համեմատաբար ավելի լավ արդյունք կստանանք:
– Շահան, վերջին շրջանում մեծ արձագանք գտավ Շառլ Ազնավուրի հարցազրույցը, մասնավորապես նրա` Հայաստանի զարգացմանը մաֆիայի խոչընդոտ հանդիսանալը արտահայտությունը: Համաձա՞յն եք արդյոք:
– Նախքան նրա` ներհայաստանյան խնդիրների մասին խոսելը, ես կուզեի ուրիշ հիմնական բացթողումների մասին խոսել, որը կվերաբերեր «ցեղասպանություն» բառեզրի օգտագործմանը կամ հրաժարմանը: Նրա ասածը հետևյալն էր. եթե «ցեղասպանություն» բառը կարգելակի հայ-թուրք հարաբերությունների բարելավմանը, հրաժարվենք այդ բառից և օգտագործենք «ջարդեր» բառը կամ այն բառը, որը ընդունելի է Թուրքիայի կողմից: Սա անհավանական տեսակետ է, և կարելի է հիմնավոր ձևով ընդդիմախոսել, բայց այստեղ ուրիշ հիմնական խնդիր կա, որ Շառլ Ազնավուրը Հայաստանի դեսպանն է Շվեյցարիայում, իսկ Հայաստանի արտաքին քաղաքականության առաջնային նպատակներից մեկը Ցեղասպանության միջազգային ճանաչումն է: Կարծում եմ` դիվանագիտական խախտում է, և այսօր Արտաքին գործերի նախարարությունը չի կարողանում մեկնաբանել իր դեսպանի հայտարարությունները: Ինչ վերաբերում է ներհայաստանյան խնդիրներին, չի կարելի ժխտել, որ կան կլանային երևույթներ, կոռուպցիա, ստվեր, բայց համենայնդեպս, օրինաչափ չեմ նկատում, որ որևէ դեսպան հայաստանյան իրականության մեջ իր երկրի ներքին խնդիրների մասին նման կերպ արտահայտվի: Ազնավուրը թե՛ ներքին, թե՛ արտաքին քաղաքականության առումներով խախտում կատարեց:
– Իսկ ըստ Ձեզ` որքանո՞վ է Հայաստանի զարգացմանը մաֆիան, օլիգարխիան խոչընդոտում:
– Չեմ ժխտում, որ Ազնավուրի կատարած հաստատումները կան, բայց կուզեի տեսնել սոցիալական առումով որոշ աշխատանքներ, որոնք իրենց արդյունքները կսկսեն տալ:
– Գայթակղիչ չէ՞ Հայաստանը:
– Հայաստան վերադառնալ ցանկացող սփյուռքահայը պետք է անպայման իմանա, որ ինքը համեմատաբար ավելի լավ կամ գոնե նույն սոցիալական վիճակում կհայտնվի:
