Մեր զրուցակիցն է «Թրանսփարենսի ինթերնեյշնլ» հակակոռուպցիոն կենտրոնի ծրագրերի ղեկավար Վարուժան Հոկտանյանը
Պարոն Հոկտանյան, Պետգույքի կառավարման կոմիտեն արդեն 7-րդ անգամ աճուրդի է հանում Ծաղկաձորի «Գոլդեն Փելես» հյուրանոցային համալիրը: Ըստ էության, երեք տարվա մեջ իշխանություններին չի հաջողվում վաճառել համալիրը: Արդյոք մտահոգիչ չէ այս իրավիճակը, և արդյոք նույն ճակատագիրը չեն ունենալու բոլոր այն կառույցները, որոնք հնարավոր է ապօրինի ծագում ունեցող գույքի բռնագանձման մեխանիզմով անցնեն պետությանը:
Սկսենք նրանից, որ «Գոլդեն Փելես» հյուրանոցային համալիրի իրական սեփականատերը Մաքսային վարչության նախկին պետ Արմեն Ավետիսյանն էր: Ես հետո իմացա, որ իր դեմ հարուցված քրեական գործը կարճվել էր, և հանրությունը դա կապում էր նրա հետ, որ «Գոլդեն Փելեսն» իրենից վերցրեցին: Հետո մի քանի աճուրդ եղավ, չվաճառվեց: Ես ենթադրում եմ՝ հիմա նորից աճուրդի են հանել, որ հասկանան՝ նորից նույն արդյունքը կունենա՞ն, թե ոչ, հասկանալու համար նաև հետագայում նմանատիպ իրավիճակներում ինչպես գործել: Որովհետև այդպիսի շատ գույքեր կարող են բռնագրավել, այսինքն իրական սեփականատերերը զրկվեն իրենց այդ գույքերից, ու հետո հարց է առաջանալու, թե ինչ պետք է անի դրանց հետ պետությունը: Դա կամ պետք է դառնա պետական սեփականություն, ինչպես խորհրդային տարիներին: Խորհրդային տարիներին բոլոր հյուրանոցները պետական էին, պետությունը դրանից շահույթ էր ստանում: Այդ իրավիճակը կարող է ստեղծվել, եթե ոչ ոք չգնի: Կամ ուզում են հասկանալ՝ գնորդ կգտնվի, թե ոչ: Ենթադրում եմ, որ ուզում են հասկանալ, որ եթե վերցնում են նախկիններից, դրանց ճակատագիրը հետո ինչ է լինելու: Տեսանք ինչ եղավ, և դա ինչ-որ չափով մտահոգիչ է իշխանությունների համար, քանի որ փաստորեն դա հետո չի վաճառվում: Քանի որ 1990-ականների սկզբից գերիշխում է գաղափարը, որ մասնավորն ավելի արդյունավետ է տնտեսություն վարում, քան պետությունը, դրա համար փորձում են տալ մասնավորին: Բայց մասնավորը չի ուզում դա վերցնել: Բոլորը գիտեն, որ Վովա Գասպարյանից, Սերժ Սարգսյանի եղբայրներից, հիմա նաև Աղվան Հովսեփյանից գուցե բռնագանձեն գույք, եթե դատական պրոցեսն ավարտվի հօգուտ պետության, և այդ դեպքում ի՞նչ է արվելու այդ գույքի հետ:
Այս գործընթացները որքանով են թափանցիկ, որքանով է իշխանությունը կարողանում ճկուն քաղաքականություն իրականացնել:
Մենք ընդամենը մի օրինակ ունենք, «Գոլդեն Փելեսի» օրինակը, և մինչ այժմ մենք տեսել ենք, որ թափանցիկ կերպով հայտարարվել է աճուրդ: Սա այն դեպքը չի, որ նախկինների պես աճուրդները տապալվում էին, հետո ինչ-որ մեկը ավելի էժան գնով ձեռք էր վերում: Սա կարծես, այդ դեպքը չի: Երբ որ բազմաթիվ այսպիսի դեպքեր լինեն, նոր կարող ենք եզրահանգումներ անել: Որքան ես գիտեմ, ապօրինի գույքի բռնագանձման հետ կապված օրենքով պետք է ստեղծվի հատուկ հիմնադրամ և այդ գումարները այդտեղ մտնեն ու ծառայեն պետությանը, այլ ոչ թե առանձին անհատներին: Բռնագանձված անշարժ գույքն էլ պետք է վաճառվի այլ մարդկանց, որից պետությունն իր շահույթը կունենա: Այսինքն ֆորմալ, տեսական առումով ամեն ինչ շատ լավ է թղթի վրա, մնում է, որ իրական կյանքում էլ լավ լինի: Իրականում այդտեղ ռիսկեր կան, նախ պետք է ապացուցվի, որ դա ապօրինի ճանապարհով է ձեռք բերվել: Բնականաբար, այդ գույքի սեփականատերերը գնալու են մինչև վերջ, ընդհուպ մինչև Եվրոպական դատարան: Ինձ թվում է, որ աճուրդները, որ չեն կայանում դրա հետ է կապված, որ իրավիճակի փոփոխության դեպքում, հնարավոր է, այդ ամենը իրենք հետ պահանջեն: Որքան գիտեմ, դա բավականին բարդ խնդիր է այն երկրներում, որոնք անցել են այդ ճանապարհով, ավտորիտար կամ բռնապետական ռեժիմների տակ են եղել, հետո դուրս են եկել, հետո այդ բռնապետների, ղեկավարների ունեցվածքը պետականացվել է: Դա բավականին բարդ պրոցես է, որովհետև այդ մարդիկ, ի վերջո, անխելք չեն և այդ գույքներն ու միջոցները «ափաշքարա» իրենց վրա չեն գրել: Գլոբալիստական այս աշխարհում այդ գույքերը կարող են օֆշորներում գրանցված լինել, այլ տեղերում և դրանց պոչը գտնելը շատ դժվար է լինելու: Մյուս ասպեկտն այն է, որ եթե անգամ գտնվի պոչը, շատ դժվար կլինի ապացուցելը, որդա ապօրինի ծագում ունի: Մյուս խնդիրն այն է, որ եթե սեփականատերը հասցրել է վաճառել գույքը, նոր գնորդից դա վերցնելը մեկ այլ խնդիր է լինելու: Եթե այդ գնորդը բարեխիղճ ձեռքբերող է, ինչ են անելու, խլելո՞ւ են նրանից: Ես չգիտեմ, մեր իշխանությունները կկարողանա՞ն այս գործընթացը հաջող ավարտին հասցնել:
Ես միշտ նշել եմ, որ այս մեխանիզմը, որ գործի դրվեց, վստահ եմ, որ երբ նոր իշխանություններ գան, արդեն այս իշխանությունների նկատմամբ այդկերպ կվարվեն, այդպես կգնա ու ես չգիտեմ, ի վերջո, պետությունը, հասարակությունը դրանից օգուտ կստանա, թե ոչ: «Գոլդեն Փելեսի» օրինակով մենք տեսանք, որ կովիդի ժամանակ այն ծառայեց որպես մեկուսացման վայր: Իհարկե, լավ էր, որ գոնե ինչ-որ ձևով օգուտ տվեց այդ հյուրանոցը, բայց դա այն չէր, ինչին պետք է ծառայեր: Պատերազմից հետո էլ փախստականներ էին այնտեղ բնակեցվել, բայց այդ համալիրը մեղմ ասած ոչ աղքատ տուրիստների համար էր նախատեսված:
Կոնկրետ «Գոլդեն Փելեսի» այս մի դեպքը ցույց է տալիս, որ հանրությունը դրանից դեռևս որևէ շահ չի ստացել: Փաստորեն, մենք երեք տարի հետո էլ արդյունք չունենք:
Սա առայժմ առաջին ու վերջին դեպքն է, իսկ միայն մեկ դեպքով հնարավոր չէ եզրակացություն անել: Կարող է այս մի դեպքից հետո 10 այնպիսի դեպքեր լինեն, որ հասարակությունն օգտվի: Բայց կարող է ևս 10 դեպք այսպիսին լինի: Եկեք սպասենք՝ մի քիչ վիճակագրություն կուտակվի: Այստեղ կարևոր է լինել հետևողական՝ հասկանալու համար, թե սա իսկապես օգուտներ կտա, թե ոչ: Ես արդեն ասացի, որ լուրջ ու երկարատև դատական քաշքշուկների մի շրջան կսկսվի, երկրորդ, եթե այդ ամենը նույնիսկ հաջողությամբ ավարտվի, արդյոք այս վիճակը չի լինի, այսինքն պարզվի, որ գնորդ չկա: Եվ կա երրորդ խնդիրը, թե ինչպե՞ս են հետո ծախսվելու այդ գույքերից եկած գումարները, արդյոք մտնելու է պետական բյուջե, կամ մտնելու դեպքում չստացվի այնպես, ինչպես եղավ նախորդ տարի «Հայաստան» համահայկական հիմնադրամի հետ, որ գումարը մտավ բյուջե ու չիմանացանք՝ ինչ եղավ: Դա չի նշանակում, որ ես կասկածի տակ եմ դնում, որ այդ գումարը մսխվել է: Ընդհանրապես, երբ միջազգային կազմակերպությունները նպատակային դրամաշնորհներ կամ վարկեր են տալիս, բյուջեում լինում են հատուկ ծրագրեր, որոնք մշակված են հենց այդ նպատակով ծախսելու համար: Կարծում եմ՝ «Հայաստան» հիմնադրամի հետ կապված, նաև ապօրինի ծագում ունեցող գույքից ստացվող գումարները նույն տրամաբանության մեջ պետք է լինեն: Այսինքն պետք է նպատակային լինեն, ոչ թե մտան բյուջե ու դրանից հետո ոչ ոք չգիտի, թե որտեղ ծախսվեցին:
