Հայաստանի հետպատերազմյան ներկայի և հեռանկարների ռեժիմում գլխավոր անվտանգային և աշխարհաքաղաքական, ռազմա-քաղաքական մարտահրավերներից մեկը, Արցախի հարցից հետո և արդեն ուղղակիորեն կից՝ Սյունիքն է ու «Զանգեզուրի միջանցք» կոչված «օրակարգը»: Դա ակնառու է, ինչպես և ակնառու է այն, որ այդ մարտահրավերը ծնվել է ոչ հիմա, և ոչ էլ պատերազմի հետևանքով: Այդ մարտահրավերը ծնվել է առնվազն 1990-ականների վերջի և 2000-ականների սկզբի քաղաքական իշխանության պատասխանատվությամբ, որը Արցախի հարցի կարգավորման համատեքստում համարձակվել է քննարկել «միջանցքի» հարցը՝ փոխանակումների տարբեր վարիացիաներով: Դրանցից մեկի մասին՝ «սուվերեն ճանապարհի» գաղափարի, խոստովանել է հենց Ռոբերտ Քոչարյանը, որը նախագահի պաշտոնում այդ տարիներին բանակցել է Ադրբեջանի ու համանախագահների հետ: Ավելին, եթե Ռոբերտ Քոչարյանը ասում է, որ Քի Վեսթի տարբերակը տապալել է Հեյդար Ալիևը, ապա դա նշանակում է, որ հայկական կողմը որոշակի համաձայնություններ տվել է «միջանցքի» գաղափարի շուրջ, այլապես չէր լինի նախապես համաձայնություն՝ Քի Վեսթում, հետո տապալում՝ երբ Ալիևը վերադարձավ Բաքու և հրաժարվեց համաձայնություններից:
Իսկ Քի Վեսթում եղել է համաձայնություն, ինչի մասին վկայեց այն, որ երկու նախագահերին ընդունեց ԱՄՆ նախագահ Ջորջ Բուշը: Նախապես ամերիկյան կողմը հայտարարել էր, որ բանակցության արդյունավետության և համաձայնությունների դեպքում նախագահներին, որպես խրախուսական և գովական ժեստ, կընդունի ԱՄՆ նախագահը: Իհարկե բոլորովին այլ հարց է, թե «Զանգեզուրի միջանցքի» գաղափարը ինչ վարիացիաներով է քննարկվել թե Քի Վեսթում, թե դրանից առաջ, թե դրանից հետո՝ եթե քննարկվել է, հայկական կողմն ինչ պայմանով կամ ինչի դիմաց է տվել որոշակի համաձայնություններ, թեկուզ նախնական: Դրանք այլ հարց են, սակայն «բանալին» կամ իրականում «ծուղակային» հանգամանքը այն է, որ հայկական կողմը ստեղծել է քննարկման նախադեպ, ստեղծել է այդ հարցը արցախյան հարցին կապող նախադեպ: Ալիևը այժմ քաշում է հենց այդ «թելը», նվազագույնը: Հայաստանի վարչապետի պաշտոնակատար Նիկոլ Փաշինյանը հայտարարում է, որ իր կառավարությունը չի ստանձնի որևէ քաղաքական պատասխանատվություն կամ հանձնառություն այն քննարկումների համար, որ եղել են նախկինում: Այստեղ առաջանում է բավականին էական մի հարց: 2018-ի հեղափոխությունից հետո Հայաստանի վարչապետը նույն կերպ դիրքավորվեց Արցախի հարցում: Իհարկե, մոլորություն է այն պնդումը, թե պատերազմը հենց այդ դիրքավորման հետևանք է:
Ի վերջո, 2018-ից հետո եղել է դիվանագիտական նոր գործընթաց, եղել են քննարկումներ Դուշանբեում, Մյունխենում, եղել է խաղաղության պատրաստելու համաձայնություն եւ այդ շրջանակում նաև լրագրողական խմբերի փոխայց: Պատերազմի հասունացումը և անխուսափելիությունը իրականում ունի աշխարհաքաղաքական լայն պատճառ, որտեղ նաև կարգավորման խաղաղ տարբերակի գործնականում բացառման պատճառներն են: Դրանց առիթ ունեցել եմ անդրադառնալու և դեռ լինում են ու լինելու են առիթներ: Տվյալ դեպքում հարցն այն է, որ Հայաստանի ներքաղաքական կյանքում ընտրության արդյունքում ձևավորվել է մի ստատուս-քվո, որը մի կողմից արտացոլում է ուժերի օբյեկտիվ հարաբերակցությունը, մյուս կողմից սակայն արտացոլում պատկեր, երբ Հայաստանի խորհրդարանում երկրորդ ուժ է դառնում մի միավոր, որի առաջնորդն է փաստորեն «թելով» կապել Արցախի ու «Զանգեզուրի միջանցքի հարցերը: Եվ սա կարող է Հայաստանի ներքաղաքական դաշտում այդ իմաստով ունենալ հայկական քաղաքականության «քարկապի» նշանակություն, հետևանք: Այդ հանգամանքն է, որ ընտրության օբյեկտիվ պատկերով հանդերձ, Հայաստանի համար ռազմավարական իմաստով օբյեկտիվ անհրաժեշտություն է դառնում այդ պատկերը առավելագույնք արագ եւ առավելագույնս հանրային և համակարգային խորությամբ փոխելու խնդիրը, որովհետեւ այն կարծես թե փորձ է արվում դրսից դիտարկել նաև թել, որով հնարավոր է խաղացնել Հայաստանը:
