«Առաջին լրատվական»–ի զրուցակիցն է 6 տարվա ազատազրկման դատապարտված Շանթ Հարությունյանի հայրը՝ Լոս Անջելեսում բնակվող Շահեն Հարությունյանը:
– Պարոն Հարությունյան, ինչպե՞ս եք գնահատում փաստը, որ մինչ օրս Շանթ Հարությունյանն անազատության մեջ է։ Թեև Նիկոլ Փաշինյանն առաջին իսկ օրից հայտարարում էր, որ քաղբանտարկյալները պետք է ազատ արձակվեն և տալիս էր նաև Շանթ Հարությունյանի անունը, սակայն նա դեռ բանտում է։
– Բոլոր երկրներում, երբ նոր կառավարություն է գալիս, առաջին հերթին համաներում են անում և բանտարկյալներին ազատ են արձակում։ Ես կարծում եմ, որ Նիկոլ Փաշինյանը կարծես թե չի ուզում համաներում անել, ինչը նշանակում է, որ երևի կալանավորներ կան, որոնց չի ուզում ազատ արձակել։ Ինձ այդպես է թվում։
– Բայց կարծես թե Շանթ Հարությունյանը չի ուզում համաներումով ազատ արձակվել, նա արդարացում է պահանջում։
– Այո, Շանթ Հարությունյանը չի ցանկանում ներման դիմում գրել, ինչո՞ւ պետք է գրի։ 5 տարի նստել է, մեկ տարի է մնացել, դրա համար ներման դիմում գրելու իմաստը ո՞րն է։
– Ինչպե՞ս եք գնահատում փաստը, որ Ռոբերտ Քոչարյանն ազատ արձակվեց։
– Ես չգիտեմ՝ Նիկոլ Փաշինյանի համաձայնությա՞մբ է դա եղել, թե՞ ոչ։ Հնարավոր է, որ Ռոբերտ Քոչարյանի կողմնակիցները դատարանին խոստացել են մեծ փողեր։ Կաշառակեր երկիր է, չի բացառվում, որ խոստացած լինեն։ Այդուհանդերձ, ազնիվ չէր տեղի ունեցածը, Ռոբերտ Քոչարյանը պետք է դատվի։ Յուրաքանչյուր հանցագործ պետք է պատժվի։ Եթե անգամ թալանած փողերը ձեռքներից վերցնում են, մեկ է՝ դրանից բացի, նաև պետք է դատվեն, որովհետև հանցագործություն են արել։
– Այդուհանդերձ, Ձեր կարծիքով՝ ինչո՞ւ է ուշանում Շանթ Հարությունյանի ազատ արձակումը։ Շանթի որդին հայտարարում է, որ այս հարցում կա ռուսական գործոնը, կան վախեր Մոսկվայից։ Դուք կիսո՞ւմ եք այդ մոտեցումը։
– Այդ տարբերակը չի բացառվում, հնարավոր է, որ իշխանությունը չի ուզում նման անձին ազատ արձակել։ Չնայած ճիշտ կլիներ ազատելը, քանի որ մեկ տարի է մնացել, միևնույն է՝ ազատ է արձակվելու։ Սա նաև իշխանությունների համար հեղինակության հարց է, որ ազատ արձակեն բոլոր քաղբանտարկյալներին։
– Շանթ Հարությունյանը մի՞թե կարող էր խանգարել նոր իշխանություններին՝ լինելով ազատության մեջ։
– Չեմ կարծում, որ նման բան կարող է լինել։ Ընդհակառակը՝ հեղափոխությունից հետո Շանթ Հարությունյանը կոչ էր անում, որ ժողովուրդը չշտապի, ժամանակ տա Փաշինյանին, որ նա կարողանա իր գործունեությունը ծավալել։ Ես շատ դրական եմ համարում, որ նոր իշխանությունը պայքար է մղում հանցագործների դեմ, դա շատ գեղեցիկ է։
– Ինչպե՞ս եք գնահատում Հայաստանում տեղի ունեցող զարգացումները։
– Առաջին տպավորությունս շատ լավ էր, բայց հետագայում տպավորությունս մի քիչ փոխվել է։ Կարծում եմ՝ Նիկոլ Փաշինյանը մի քիչ զգուշավոր քայլեր է անում։ Իր առաջին քայլերն ու խոստումները կարծես թե հիմիկվանին նման չեն։
– Նկատի ունեք նաև արտաքին քաղաքականության մեջ իր նախկին մոտեցումների և ներկա մոտեցումների տարբերությո՞ւնը։
– Կա, իհարկե, տարբերություն։ Ես անձնապես մտածում էի, որ Հայաստանում իշխանությունները, վերջիվերջո, պետք է հարևան երկրների հետ հարաբերությունները բարելավեն, հատկապես նաև Թուրքիայի հետ։ Ավելի շատ ՀՅԴ-ն է հրահրում և հակաթուրքական պրոպագանդան ուժեղացնում, բայց ժամանակի մեջ ճիշտ չէ դա։ Կարծում եմ՝ պետք է հարևանություն անել և՛ թուրքերի, և՛ իրանցիների, և՛ վրացիների, և՛ ռուսների հետ և այլն։
– Ինչպիսի՞ն է Սփյուռքի կարծիքը Հայաստանում տեղի ունեցող զարգացումների վերաբերյալ։ Որքան էլ կոչեր են հնչում, Սփյուռքի գործարարները չեն շտապում գալ ու ներդրումներ անել Հայաստանում։
– Սփյուռքը միատարր չէ։ Ազդեցություն ունեցող կուսակցությունը Դաշնակցությունն է, որն ավելի շատ հանրապետականների կողմն է և Նիկոլ Փաշինյանի քաղաքական կուրսին հակառակ է։ Իրենց դիրքը և՛ ռուսամետ է, և՛ հանրապետականամետ։ Այնպես որ, ՀՅԴ-ի հետ մեծ հույսեր կապել չարժի։ Ես երբ Հայաստանում էի, ուրիշ կարծիքի էի ՀՅԴ-ի մասին, բայց երբ եկա այստեղ, տեսա, որ՝ ոչ։ Երբ ես նոր էի եկել Ամերիկա, ԽՍՀՄ-ի դեմ շատ էի խոսում, Աբո Պողիկյանը, որ այն ժամանակ «Ասպարեզ» թերթի խմբագիրն էր, ինձ ասաց՝ շատ հակասովետական մի խոսիր, խոսիր այն մասին, թե Հայաստանում ինչքան մեծ է համակրանքը ՀՅԴ-ի նկատմամբ։ Բայց ես ավելի շատ հակասովետական դիրքորոշում ունեի, ի վերջո՝ երկրից վտարված անձ եմ։
– Այսքան տարիներ են անցել, շատ բան է փոխվել, երբևէ մտածե՞լ եք Հայաստան վերադառնալու և հայրենիքում հաստատվելու մասին։
– Մտածել եմ, բայց պայմանները բավարար չեն։ Դժվար է ինձ համար։ Ես այստեղ թոշակ եմ ստանում, տան վարձի մեծ մասը վճարում է պետությունը։ Հայաստանում նման պայմաններ չեն լինի, դժվար կլինի ապրելն առանց բնակարանի, իսկ տղայիս ընտանիքի վզին մնալ չեմ ուզում։
– Կարծում եք՝ մինչև առաջիկա արտահերթ խորհրդարանական ընտրությունները Շանթ Հարությունյանն ազատության մեջ կլինի՞։
– Կարծում եմ՝ մինչև ընտրությունները Շանթին ազատ կարձակեն, տա Աստված, այդպես էլ լինի։
– Շանթ Հարությունյանը հիմա էլ հայտարարում է, որ շատ հարցերում դեմ է Նիկոլ Փաշինյանի մոտեցումներին, մասնավորապես՝ արտաքին քաղաքականության հարցում։ Կարծում եք, որ Փաշինյանի կառավարությունը հակառուսական քաղաքական կողմնորոշում չի՞ որդեգրելու։
– Հակառուսական արտահայտությունը ճիշտ չէ, բայց եթե Հայաստանն ինքնիշխան պետություն է, պետք է ինքն իր ճակատագիրը որոշի, ոչ թե Մոսկվային լսի։ Հայաստանը կարող է բարիդրացիական հարաբերություններ ունենալ Ռուսաստանի հետ, ինչպես նաև Իրանի, Վրաստանի, բայց դա չի նշանակում, որ ռուսները պետք է անպայման թելադրեն մեզ։ Եթե մենք ինքնիշխան երկիր ենք, չպետք է ռուսները մեր ներքին գործերին խառնվեն, մինչդեռ միջամտում են։ Ի վերջո, Ռուսաստանն իր էությամբ կայսրություն է՝ լինի ցարական, սովետական, թե այսօրվա Ռուսաստանը։ Իրենք հոգեբանությամբ իմպերիալիստ են, ուստի մեծ հույսեր չի կարելի կապել ռուսների հետ։ Դա վաղ թե ուշ այս իշխանությունը պետք է գիտակցի։ Ես շատ հաճախ ասում եմ՝ թուրքը ռուսից լավ է։ Ի վերջո, ճշմարտությունը պետք է ասել։ Առաջին համաշխարհային պատերազմի ժամանակ Ռուսաստանը Արևմտյան Հայաստանում ապրող հայությանը զինեց, հրահրեց թուրքերի դեմ և բերեց, կանգնեցրեց 1915 թվականի կոտորածների առջև։ Կամավորական, ֆիդայական խմբեր ստեղծեցին և պատերազմի ժամանակ թուրքերին խփեցին։ Ո՞ր պետությունը կհանդուրժի դա։ Չէր կարելի այդպիսի բան անել, քաղաքական գործիչներ չկային երևի։ Այս հանգամանքի մասին ո՛չ պատմաբաններն են խոսում, ո՛չ վերլուծում են։ Ճշմարտությունը, ի վերջո, պետք է ասվի, գրվի։