«Առաջին լրատվականի» զրուցակիցն է տնտեսագետ Վիլեն Խաչատրյանը
– Պարոն Խաչատրյան, համաձա՞յն եք այն մեկնաբանություններին, թե Հայաստանում փող կա, պարզապես ներդնելու վստահություն չկա:
-Ներքին ներդնողը ներդրում չի անում, քանի որ նա մեր երկրում գոյություն ունեցող միջավայրը շատ ավելի լավ է պատկերացնում: Նա այստեղի դժվարություններն էլ գիտի, ներքին ճնշման միջոցներն էլ գիտի, ներքին միջավայրի բացասական բոլոր կողմերը ամբողջությամբ պատկերացնում է: Բայց ես այլ հարց եմ տալիս, Հայաստանում ինչո՞ւ է ներմուծումն աճում, և ոչ թե ներդրումը:
-Ինչո՞ւ:
-Որովհետև եթե գործարան ես հիմնում, այն մնում է այստեղ, և կարող են քո ձեռից առնելուց սկսած այլ ռիսկեր լինեն, և արդյունքում դու կկորցնես քո ողջ սեփականությունը: Բացի այդ, արտադրություն հիմնելու համար խելք է պետք, գիտելիք ու տեխնոլոգիա է պետք: Բայց եթե այդ նույն ապրանքը դու ներմուծում ես, որ պահին այն կտրվեց, դու գործարան չես կորցնի: Դրա համար էլ նախընտրելի է ներմուծել, քան թե նույն ապրանքը տեղում արտադրել: Ներդրողն իր գործարանի ապագայի նկատմամբ վստահություն չունի, դրա համար էլ նախընտրում է ներկրել:
-Այսինքն, այնուամենայնիվ, ներքին կապիտալ կա, պարզապես ներդրումների համար վստահություն չկա:
-Global Financial Integrity կազմակերպության վերջին զեկույցի համաձայն՝ 2005-2014թթ. Հայաստանից 10 մլրդ 47 մլն դոլարի ապօրինի ֆինանսական արտահոսք է եղել: Օրինակ՝ 2013թ. դուրս են հանել 1,8 մլրդ դոլար: Այսինքն այդ ժամանակ հնարավոր էր ՀՆԱ-ի 18 տոկոսի չափով ներդրում անել, իսկ դա նշանակում է 18 տոկոս աճ, ինչն էլ իր հերթին ավելի դրական մուլտիպլիկատիվ էֆեկտ էր տալու: Բայց արի ու տես, որ 10 տարում մոտ մեր ՀՆԱ-ի չափ գումար է դուրս եկել: Իսկ եթե տարեկան 1 մլրդ դոլարի ներդրում լինի, ՀՆԱ-ն կաճի 10 տոկոսով:
-Մի քանի օր առաջ էկոնոմիկայի փոխնախարարը հայտարարեց, թե հուլիսի դրությամբ 220 մլն դոլարի ներդրում է եղել:
-Ինձ համար ներդրումը կարևոր չէ, զուտ ներդրումն է կարևոր: Ենթադրենք, ինչ-որ մեկը կամ մի երկիր ներդրում է անում Հայաստանում, Հայաստանն էլ ներդրում է անում Վրաստանում: Այդ երկուսի տարբերությունն է կարևոր: Այս տարվա առաջին եռամսյակի դրությամբ ՀՀ-ում ներդրումները մոտ 9 մլրդ դրամ բացասական զարգացում են ունեցել: Հիմա դա նշանակում է մենք ներդրո՞ւմ ունենք, թե՞ ներդրումները պակասում են: Իհարկե, պակասում են: Երբ պաշտոնյաները ներդրումներից են խոսում, թող հիշեն նաև զուտ ներդրումների ցուցանիշը: Կամ ասում են, թե այսքան աշխատատեղ է բացվել, բայց ինչո՞ւ չեն ասում, թե որքանն է փակվել, որ մենք հասկանանք՝ հաշվեկշիռը դրակա՞ն է, թե՞ բացասական: Մեր պաշտոնյաները աղջիկ հարս տվողի տարբերակով միայն լավ կողմերն են ասում:
-ՀՆԱ/պարտքը հարաբերակցությունը կարո՞ղ է ազդել ներդրումների վրա:
-Իհարկե, կարող է ազդել:
– Թեև ՀՀ պետական պարտքը ՀՆԱ-ի մոտ 60 տոկոսն է կազմում, բայց մեր պաշտոնյաներն ասում են, որ այն համարվում է պարտքի ցածր շեմ:
-Համաձայն եմ, բայց ցանկացած ներդրող ուսումնասիրում է այս երկրի տնտեսական աճը և պարտքի աճի ցուցանիշը: Դա նրա համար գլխավոր ինդիկատոր է: Բարաք Օբամայի օրոք պարտքի շեմի բարձրացումը ԱՄՆ տնտեսության մեջ ձևակերպվեց որպես տեխնիկական դեֆոլտ: Երբ ՀՆԱ-ն ավելի փոքր է, քան թե պարտքը, դա համարվում է պարտքային դեֆոլտ: Եվ այն հեռանկարը, որ մենք առաջիկայում հնարավոր է պարտքի շեմ բարձրացնենք, դա նշանակում է, որ մենք մոտեցել ենք պարտքային տեխնիկական դեֆոլտի մակարդակին:
– Մեր նախորդ զրույցում դուք կանխատեսել էիք, որ առաջիկայում ԱԺ-ն օրենսդրական փոփոխություն կանի և կբարձրացնի պարտքի շեմը: Այսինքն առաջիկայում մեզ պարտքային դեֆո՞լտ է սպառնում:
-Որքան ես հասկանում եմ, Հայաստանում ՀՆԱ-ի աճ-պարտքի աճ տեմպերը խիստ անհամաչափ են, հետևաբար մեր պարտքը ՀՆԱ-ի հետ հարաբերակցության մեջ չի նվազում: Մենք ավելի շատ պարտք ենք վերցնում, քան թե տնտեսությունն է աճում: 2016թ. 0,2 տոկոս կամ ընդամենը 20-25 մլն դոլարի աճ ենք ունեցել, բայց ավելի քան 800 մլն դոլարի պարտք ենք վերցրել: Եվ եթե այս տեմպը շարունակվի, մենք այդ խնդրի առաջ ենք կանգնելու: Եվս մի հանգամանք՝ մենք դրսից չենք կարողացել ներգրավել, անցել ենք ներքին պարտքի մեծացմանը, որն արդեն ավելի քան 1 մլրդ դոլար է կազմում: 2016թ. 140 մլրդ դրամ մեր բանկերը պարտք են ֆինանսավորել, և բանկերի կողմից դեֆիցիտի ֆինանսավորումը 5 մլրդ դրամից հասել է 140 մրդ՝ 2740 տոկոսի աճ մի տարվա մեջ:
-Ենթադրենք, տարեկան 1-1,5 մլրդ դոլարի չափով ներդրումային առաջարկություններ լինեն, մեր տնտեսությունն ի վիճակի՞ է տանել այդ ծավալը: Ո՞ր ոլորտներն ունեն ներդրումների կարիք:
-Շատ ոլորտներում կարելի է ներդնել, ցանկացած ներմուծվող ապրանք՝ սկսած լվացքի փոշուց, կարող են վերածել արտադրության: Միայն քիմիական ոլորտի ներմուծումը մոտ 260 մլն դոլար է կազմում: Այդ գումարով քանի՞ գործարան կարելի է կառուցել՝ սկսած «Նաիրիտից»: Բայց կանե՞ն: Ոչ: Քանի որ իմ ասած պատճառներով արտադրություն հիմնելն ավելի վտանգավոր է, քան ներմուծումը:
– Արտաքին առևտրի կառուցվածքում արտահանման և ներմուծման տարբերությունը եռակիից իջել է կրկնակիի: Արդյո՞ք սա նշանակում է, որ ներմուծումը պակասել է ներքին արտադրության ավելացման արդյունքում:
– Ինչ-որ առումով փոխարինում գուցե գնում է: Արտահանումն աճել է, ճիշտ է, բայց մի հետաքրքիր ցուցանիշ ներկայացնեմ՝ միայն 60 մլն դոլարի ավելի հանքանյութ է արտահանվել: Այնպես չէ որ տեխնոլոգիական նվաճումների հաշվին արտահանում ենք ավելացնում: Ոչ: Մեր արտահանման աճն ունի հումքային բազա, ինչը ես բացասական եմ գնահատում: Արտահանման կառուցվածքը 4-5 ապրանքների գծով էական փոփոխության չի ենթարկվել:
Լուսանկարը՝ Photolure-ի
