«Առաջին լրատվական»-ի Real Politik հաղորդաշարի հյուրն է 1992-95թթ. ՀՀ նախագահի հատուկ հանձնարարություններով դեսպան, 1994-95թթ. Հայաստանի ԱԱԾ ղեկավար, «Համաձայնություն» քաղաքական հետազոտությունների կենտրոնի նախագահ Դավիթ Շահնազարյանը:
– Պարոն Շահնազարյան, Ձեր` մոտ կես տարի տևած լռությունը խախտեցիք վերջին հարցազրույցներով, բայց այնուամենայնիվ մի քանի հարցեր կուտակել եմ, կցանկանայի տալ և դրանց պատասխաններն եմ ակնկալում: ՀԱԿ-ից դուրս գալու դրդապատճառների մասին ուզում եմ, որ առավել մանրամասն խոսեք: Ո՞ր պահին կայացրիք այդ որոշումը:
– Անկեղծ ասած՝ ես հույս ունեի ինձ համար ոչ կարևոր հարցը քննարկել կլոր սեղանի շուրջ, որտեղ նստած կլինեին ընդդիմախոսները՝ ոչ միայն այս հարցի, այլև իմ բարձրացրած բոլոր հարցերի վերաբերյալ այլ կարծիք ունեցողները: Կար մի լավ հնարավորություն, բայց, ցավոք, չստացվեց այդ կլոր սեղանը, ինչևէ, հույս ունեմ, որ կարող է երբևէ ստացվել:
Ե՞րբ եմ կայացրել այդ որոշումը: Ես կարող եմ գրեթե ճշգրիտ նշել նույնիսկ օրը. այն բանից հետո, երբ ինձ համար անառարկելիորեն պարզ դարձավ, որ «քաղաքագիտական վերլուծությունը» արդեն դարձել է ՀԱԿ-ի միակ քաղաքական գիծը և միակ քաղաքականությունը: Դա հունվարի 11-ին էր: Ավելին ասեմ` հստակ որոշում էի կայացրել, որ չեմ մասնակցելու ԱԺ ընտրություններին՝ ո՛չ համամասնական, ո՛չ մեծամասնական ընտրակարգով: Իմիջիայլոց, ասեմ, որ այդ որոշման մասին ՀԱԿ-ում գիտեին: Հիմա ինձ ինչ-որ մեղադրանքներ են ներկայացնում, որ իբր «ցուցակում տեղը ինձ դուր չի եկել», ունեցել եմ անձնական պատճառներ: Ավելացնեմ` ՀԱԿ-ի կենտրոնական գրասենյակի անդամներից որևէ մեկի հետ մինչև ՀԱԿ-ից իմ դուրս գալը, մինչև այսօր էլ, կարող եմ ասել, որևէ անձնական խնդիր չեմ ունեցել: Եթե եղել են ինչ-որ մարդիկ, որոնք ինձ հետ ունեցել են անձնական խնդիրներ, որ կարողացել են ինձնից դա այդքան լավ թաքցնել, ապա Աստված մի արասցե՝ իմանամ: Ընդ որում` որոշել էի ՀԱԿ-ից դուրս գալու իմ որոշումն իրականացնել ընտրություններից հետո, և անկեղծ ասած, ինձ համար մի փոքր անսպասելի էր, որ հենց այդ հարցը դարձրեցին քննարկման առարկա, այլ ոչ թե շատ ավելի կարևոր գնահատականներ, որոնք հնչեցրել էի իմ երկու հարցազրույցներում:
Ինչո՞ւ, այնուամենայնիվ, որոշումն իրականացնելու ժամկետները երկարաձգեցի և իրականացրեցի մարտի կեսերին: Շատ պարզ պատճառվ: Ի՞նչ տեղի ունեցավ դեկտեմբերից: Տեղի ունեցավ ՀԱԿ-ի նպատակների արմատական փոփոխություն, այդ նոր «քաղաքագիտական վերլուծության» քաղաքականության արդյունքում ամբողջովին մոռացության մատնվեցին շարժման նպատակները` Հայաստանում սահմանադրական իրավունքի վերականգնումը և օրինական իշխանության ձևավորումը: Այս նպատակների փոխարեն առաջ էր քաշվել մի նպատակ` ամեն գնով խորհրդարանական ընտրությունների արդյունքում վերցնել մեծամասնություն` ԲՀԿ գլխավորությամբ, ԲՀԿ-ին բերել իշխանության, ունենալ վարչապետ ԲՀԿ-ից և մաս կազմել այդ կառավարությանը: Այս քաղաքականությունը ՀԱԿ կենտրոնական գրասենյակում հանգեցրեց նաև ՀԱԿ-ի մոտեցումների և մտածելակերպի էական փոփոխության, որովհետև յուրաքանչյուր քաղաքականություն սպասարկելու համար պետք է ունենաս որոշակի մտածելակերպ, արժեքների գերակայություն, և այդ փոփոխություններն արդեն տեղի են ունեցել: Հետևաբար, եթե որևէ մեկը փորձի նորից շահարկել, թե անձնական հարցեր են եղել կամ այլ պատճառներ, ապա նա կմեղանչի ճշմարտության դեմ: Նորից եմ ասում` պատրաստ եմ նույնիսկ իմ անձի հետ կապված հարցը քննարկել, բայց բացառապես կլոր սեղանի շուրջ: ՀԱԿ-ը հեռուստատեսություններ էլ ունի, ամեն ինչ էլ ունի, իրենք թող կազմակերպեն:
– Բայց այդ անձնական հարցերը բարձրացնողները կարծես բացառապես ԲՀԿ շրջանակներից են, ես չեմ հանդիպել, որ ՀԱԿ-ի Ձեր նախկին ընկերները այս հարցով որևէ բան ասեն:
– Ես նույնպես, առայժմ գոնե հրապարակայնորեն նախկին գործընկերներիս կողմից չեմ լսել հայտարարություններ, այո՛, ինչպես նշեցիք` ԲՀԿ կողմից են բարձրացվել այդ մեղադրանքները:
– Մի միջանկյալ հարց. 2011թ. փետրվարին Դուք ասում էիք, որ Ռոբերտ Քոչարյանը ԲՀԿ միջոցով փորձում է ապակայունացնել իրավիճակը և ՀԱԿ-ն է Հայաստանի քաղաքական կայունության երաշխավորը: Ի՞նչ է փոխվել դրանից հետո. տեղի է ունեցել երկխոսությունը, «քաղաքագիտական վերլուծությունը»:
– Հիմա ինձ են արդեն մեղադրանքներ ներկայացվում, թե ես եմ հիմք դրել երկխոսության նախաձեռնությանը, որ երկխոսությունը սխալ էր, և որ ընդհանրապես այդ երկխոսության ամբողջ պատասխանատվությունը իմ վրա է: Եթե նույնիսկ այսօր ՀԱԿ-ի անդամների կողմից է առաջ քաշվում այդ մեղադրանքը, ապա ես մեծ հպարտությամբ կվերցնեմ իմ վրա այդ պատասխանատվությունը, թեև իմ դերը գերագնահատված է, բայց պատրաստ եմ երկխոսության ամբողջ պատասխանատվությունը ստանձնել: Այո՛, համարեք, որ ես եմ, և եթե ես եմ` ես կարող եմ միայն հպարտանալ դրանով: Ինչ վերաբերում է փետրվարյան ձեր նշած` իմ հայտարարությանն այն մասին, որ Ռոբերտ Քոչարյանը ԲՀԿ միջոցով փորձում է ապակայունացնել իրավիճակը, դա է հիմք ծառայել երկխոսության համար, ապա դրանով նույնպես ես կարող եմ հպարտանալ, որովհետև ստացվում է, որ ինձ հաջողվել է կանխել այն, ինչ պատրաստվում էր 2008-ի փետրվարից: Ի դեպ, այդ մեղադրանքը հնչեցնողները քոչարյանական շրջանակներն էին: Եթե նրանց թվում է, թե վատ եմ պատկերացնում ինչ ծրագրեր էին իրականացվում այն ժամանակ, ապա ասեմ, որ ես տեղյակ եմ, թե ինչ էր կատարվում: Այո՛, քոչարյանական բոլոր ուժերը ուղղակի հղիացած էին երկխոսության հեռանկարից: Այո՛, երկխոսությունը լուրջ քայլ էր, բայց բանակցային ոչ ճիշտ քաղաքականություն իրականացվեց ՀԱԿ-ի կողմից երկխոսության ընթացքում:
– Դուք ասում եք, որ հպարտ եք և պատասխանատվություն եք վերցնում երկխոսության համար, իսկ ձախողմա՞ն համար:
– Երկխոսության ընթացքում հստակ գիտակցում էի, որ ցանկացած երկխոսություն` իշխանության և ընդդիմության միջև, առաջին հերթին ձեռնտու է իշխանությանը: Սա քաղաքագիտության այբուբենն է: Բայց նաև գիտակցում էի, որ քաղբանտարկյալների ազատությանը հասնելու հնարավորություն կա զուտ հասարակական ճնշման ճանապարհով, սակայն եթե այդ ճանապարհն ապահովում էր քաղբանտարկյալներին ազատելու, ենթադրենք, 95 տոկոս հնարավորություն, ապա երկխոսությունը 100 տոկոս հնարավորություն էր, երբ մի կողմից կա զուտ քաղաքական շահ, ինչքան էլ բարձր լինի այդ շահը, մյուս կողմից` կշեռքի նժարին դրված է կոնկրետ մարդկանց ազատ արձակելու հնարավորությունը, և այս դեպքում քաղաքական շահերը պետք է ստորադասվեն: Բացի այդ՝ երկխոսությունը մի նոր հիմք էր, մի նոր մշակույթ էր` անկախ նրանից հաջողվեց, թե ոչ:
– Պարոն Շահնազարյան, փաստորեն Դուք որոշեցիք ՀԱԿ-ից դուրս գալու մասին չխոսել մինչև ԱԺ ընտրությունների ավարտը, լռել Ձեր հիմնական դրդապատճառների մասին: Ինչո՞ւ եք այդպես վարվել: Ի վերջո, հասարակությունը իրավունք ուներ իմանալու, ժամանակին ինչո՞ւ չեք զգուշացրել այն վտանգների մասին, որոնց վերաբերյալ արդեն խոսեցիք տարբեր լրատվամիջոցներով, որպեսզի նույնիսկ այդ 7 տոկոսը, որ ՀԱԿ-ը ունի հիմա ԱԺ-ում, չստանար, և հասարակությունն էլ հնարավորինս ավելի բաց աչքերով իր ընտրությունը կատարեր, և այդ դեպքում թերևս մենք այսօր այլ պատկեր կունենայինք:
– Երկու պատճառով դա չեմ արել: Առաջինը`զուտ անձնական պատճառով, և անկեղծ լինեմ՝ գուցե դեռ երկար ժամանակ ներքաղաքական հարցերի շուրջ չխոսեի, եթե ընտրություններից հետո չլիներ այն մտածելակերպի շարունակությունը, որը ՀԱԿ-ում ձևավորվել էր ընտրություններից շատ առաջ: Երկրորդ պատճառը. երբ նավը 180 աստիճան շրջադարձ է կատարում, ուղևորներից շատերին թվում է, թե իրենք դեռ նույն ուղղությամբ են շարժվում, թվում է, թե դեռ շարժում կա ճիշտ ուղղությամբ, և նրանք հավատով են լցված: Սա նույնպես անձնական պատճառ է, որովհետև անձնական պատասխանատվություն ունեի նաև մեր շարժման հազարավոր մարդկանց նկատմամբ, պատասխանատվություն էի զգում Սարյանի արձանի մոտ հավաքվող բազմության առջև, որն այս տարիների ընթացքում տառապել է: Այդ մարդկանց մի մասին այսօր էլ թվում է, թե ինչ-որ շարժում կա, որը բխում է հասարակության, այլ ոչ թե ԲՀԿ շահերից: Այսինքն՝ այն ժամանակ կարող էի հասկացված չլինել: Ինչ վերաբերում է, թե դրանով կարող էի կանխել ՀԱԿ-ի 7 տոկոս ձայն ստանալը, ապա բացառված է: Անկախ ամեն ինչից՝ ՀԱԿ-ը պետք է լիներ խորհրդարանում, այլապես ներկայիս իշխանությունների համար անհնար կլիներ միջազգային հանրությանը ներկայացնել, որ ընտրություններն անցել են եվրոպական չափանիշներին համապատասխան: Իմիջիայլոց, մի առիթով ես կենտրոնական գրասենյակում ասացի` միևնույն է, Սերժ Սարգսյանը 7 տոկոս տալու է, անհանգստանալու կարիք չկա: Այսօր էլ կան ազնիվ մարդիկ, որոնց համար ՀԱԿ-ի քաղաքականության անսխալությունը դոկտրինա է: Բայց ժամանակը ամեն ինչ ցույց է տալիս, և մարդիկ սկսում են հասկանալ այն վտանգը, որն առկա է մեր պետության ու հասարակության համար: Վտանգ ասելով` նկատի ունեմ այն ծրագրերը, որը փորձում էին իրագործել ԲՀԿ-ն, ՀԱԿ-ը, Դաշնակցությունը` միասնական շտաբում:
– Այ, հենց այդ մասին էլ ուզում էի հարցնել: Այդ եռանկյունին՝ ԲՀԿ-ՀԱԿ-ՀՅԴ, կարծես իրար երկրորդելով հիմա խոսում է ընդդիմադիր միասնական թեկնածուի մասին՝ չբացառելով միասնական թեկնածուին պաշտպանելու հնարավորությունը: Նախ՝ դաշտում ունե՞նք ընդդիմադիր թեկնածու:
– Շատ հետաքրքիր համեմատություն էր` եռանկյունի անվանելը. դիտարկենք որպես եռանկյունի: Առաջինը, որպես եռանկյունի, դա հավասարակողմ եռանկյունի չէ, դա նույնիսկ հավասարասյուն եռանկյունի չէ, որտեղ երկու կողմերն են իրար հավասար: Ակնհայտ է, որ այդ եռանկյունու անկյուններից մեկը բութ անկյուն է, բութանկյուն եռանկյան մեջ ամենակարևոր դերը հենց կատարում է բութ անկյունը: Հետաքրքրության համար կարելի է հաշվել. բութ անկյունները 90 աստիճանից մեծ պետք է լինեն մոտ 130-135 աստիճան, ես նկատի ունեմ` ԲՀԿ-ի պատգամավորների թիվը, որոշիչը ԲՀԿ-ն է:
– Իսկ ընդդիմադիր միասնական թեկնածո՞ւն:
– Առաջինը ՀՅԴ-ն հստակ հայտարարել է, թե ով է լինելու իր միասնական թեկնածուն:
– Ինչը չի հերքվել:
– ՀՅԴ-ն ասել է, որ իր թեկնածուն Ռ. Քոչարյանն է, դա չի հերքվել, ավելին` չէր էլ կարող հերքվել: Երկրորդ՝ ակնհայտ չէ՞, որ դա պիտի լինի ԲՀԿ թեկնածուն: Ահա ուժերի հարաբերակցությունը` որոշիչ անկյունն է որոշելու, թե ով է լինելու միակ թեկնածուն: Տվյալ դեպքում նույնիսկ կարևոր չէ՝ Ռոբերտ Քոչարյա՞նն է լինելու, թե՞ ոչ, դա լինելու է այն թեկնածուն, որը կառաջադրվի ԲՀԿ կողմից: Միաժամանակ, նաև ակնհայտ է, որ ԲՀԿ-ն չի որոշելու, թե ով է լինելու իր թեկնածուն: Այստեղ խոսքը Քոչարյանի մասին չէ, քոչարյանիզմն է, որը այսօր քաղաքական դաշտում էապես վերակենդանացվել է և մեծ դեր է կատարում հենց Կոնգրեսի ջանքերի շնորհիվ: Ավելացնեմ նաև՝ թող որևէ հույս չունենան, որ այդ եռյակը, եթե նույնիսկ ծնի միասնական թեկնածու, դա կլինի ընդդիմադիր թեկնածու: Ի՞նչ ընդդիմադիր միասնական թեկնածու… Անվանեք` օլիգարխիայի թեկնածու, բայց մոռացեք` «ընդդիմադիր թեկնածու» ձևակերպումը:
– Պարոն Շահնազարյան, ՀԱԿ-ը հայտարարել է, որ Գագիկ Ծառուկյանը օլիգարխ չէ, որ նա իշխանության հետ չունի այսօր այն կապը, որ ունեցել է նախկինում:
– Թույլ տվեք մի փոքր մանրամասն անդրադառնալ այդ հարցին, որովհետև դա շատ կարևոր հարց է: Քիչ առաջ ես ասացի, որ ամեն քաղաքականություն իրականացնելու համար անհրաժեշտ է որոշակի մտածելակերպ, և այդ մտածելակերպում` արժեքների տարբեր գերակայություն: Վերջերս երկու հայտարարություն եղավ ԲՀԿ կողմից: Առաջինում ասվեց, որ ԲՀԿ-ն գործում է իր խղճի և բարոյականության սահմաններում: Սա ուղղակի հրահանգ էր` ուղղված եռանկյանը, այսինքն` ԲՀԿ-ի և խղճի սահմաններում պետք է լինեն ձեր գործողությունները: Նույն գործելաոճն էր «Հարսնաքարի» լսումների հետ կապված, երբ ասացին՝ պարոնայք, մենք ենք որոշում՝ երբ պետք է լինեն արտահերթ լսումներ: Երկրորդ հայտնագործությունն այն էր, որ ԲՀԿ-ն «ինտելեկտուալ կապիտալ ունեցող» կուսակցություն է: Ցանկանում եմ նշել, որ այդ կապիտալը արդեն որոշակիորեն ազդել է Կոնգրեսի փաստարկների վրա: Ես ուզում եմ այդ փաստարկների մասին խոսել, թե` «Գ. Ծառուկյանը օլիգարխ չէ»: Եկեք չմեղանչենք ճշմարտության առաջ, այդ նախադասությունը Կոնգրեսի ներկայացուցչի կողմից չի հնչել: Փորձեմ բառացի հիշել, թե ինչ է ասվել: Ասվել է հետևյալը, օլիգարխները նրանք են, ովքեր օգտվում են իշխանության միջոցներից, լծակներից կամ հենց ներկայացնում են իշխանությունը: Գիտեք, օլիգարխիայի մասին շատ սահմանումներ կան, ամեն պետություն փորձում է իր սահմանումը ունենալ: Ես նույնիսկ պատրաստ եմ այդ սահմանումը ընդունել, որը իրականում թերի է: Քանի որ ասվեց, որ Ծառուկյանը իշխանություն չէ, հետևություն անենք, որ օլիգարխ չէ: Որ Գ. Ծառուկյանն այսօր էլ տիրապետում է իր բոլոր մենաշնորհներին` փաստ է, ներառյալ անպատժելիության մենաշնորհը: Կարող են հակադարձել, թե ինքը ընդդիմություն է, իշխանության համար պրոբլեմներ է ստեղծում: Գիտեք, պարտադիր չէ լոյալ լինել տվյալ իշխանությանը՝ օլիգարխ լինելու համար, որովհետև օլիգարխները պահպանվում են պետության, պետական իշխանության կողմից: Ուրեմն այստեղ հետևյալ եզրակացությունն է՝ կա՛մ նա իսկապես Հայաստանի պետական իշխանության կողմից պահպանվում է, կա՛մ էլ, որը շատ ավելի հավանական է, ԲՀԿ վրա ուրիշ պիտակ է խփված`պաշտպանվում է այլ երկրի իշխանության կողմից: Հայաստանի նման երկրում դա հնարավոր է, նման օլիգարխի մենաշնորհներին խփելը իշխանության կողմից, որքան էլ իշխանությունը ուզենա, կարող է հանգեցնել այնպիսի արտաքին քաղաքական բարդությունների, որին կարող է Հայաստանի ոչ մի իշխանություն չգնալ: Հետևաբար`Գագիկ Ծառուկյանը սովորական շարքային օլիգարխ չէ, նա սուպերօլիգարխ է: Ես վստահ եմ, որ ՀԱԿ-ում այս ամենը հստակ գիտակցում են: Պետք է նաև ավելացնեմ, որ ԲՀԿ ինտելեկտը ազդել է նաև այն արգումենտների վրա, որը բերվել է ՀԱԿ կողմից:
Հաջորդը` այս քաղաքականությունն արդարացնելու համար հնչել է հետևյալ արտահայտությունը` «Չկան հավերժ բարեկամներ ու թշնամիներ…»:
– Չկան հավերժ բարեկամներ ու թշնամիներ, ուստի…
– Ներողություն, բայց ո՛չ ՀԱԿ-ի ներկայացուցիչը, ո՛չ դուք չշարունակեցիք, անավարտ թողեցիք դոկտրինի միտքը: «Չկան հավերժ բարեկամներ ու թշնամիներ» դոկտորինը, ընդգծում եմ`արտաքին քաղաքական այս դոկտրինը, ձևավորվել է 18-րդ դարի կեսերին: Գրեթե միաժամանակ երկու դոկտրիններ ձևավորվեցին, մեկը` Մեծ Բրիտանիայում, մյուսը` Գերմանիայում: Երկրորդը ձեր հաղորդման անվանումն է՝ ռեալ պոլիտիկը, որը երբեք ինձ դուր չի եկել: Դրանց բովանդակությունը նույնն է, և դրանք բացառապես արտաքին քաղաքական դոկտրիններ են: Հավերժ բարեկամներ և հավերժ թշնամիներ չկան: Հավերժ են Մեծ Բրիտանիայի շահերը: Հիմա փորձեք այս ամենը կիրառել մեր ներքին քաղաքականության մեջ: Եթե`«չկան հավերժ բարեկամներ, հավերժ թշնամիներ», հավերժ ի՞նչը կարող է լինել, անձնական, լավագույն դեպքում`կուսակցական շա՞հը: Ներքին քաղաքականության մեջ կան հավերժ բարեկամներ, հավերժ հակառակորդներ, կան նաև հավերժ թշնամիներ: Դրանք չկան միայն մի դեպքում` եթե դու տուրք ես տվել ներքին քաղաքականության մեջ ռեալ պոլիտիկի: Այսինքն՝ երբ սա բերվում է ներքին քաղաքականություն, արդյունքում ստացվում է շատ ռեալ պոլիտիկ:
Օլիգարխիկ կառույցները, այո՛, ինձ համար ներքին թշնամիներ են: Հանրապետականի օլիգարխիկ կառույցները լիբերալ գաղափարախոսության համար անընդունելի են: ԲՀԿ հետ համագործակցությունը նույնպես սխալ է, դա միակողմանի շահերի սպասարկում է, որտեղ նույնիսկ համագործակցություն չկա: Կա համագործակցություն ԲՀԿ-ի և իշխանությունների մեջ: Արդյունքում` ԲՀԿ-ի հետ համագործակցության, ԲՀԿ-ի շահերը օգտագործելու հետևանքով ստիպված ես օգտագործել նաև այդպիսի թույլ արգումենտներ, որն, ի դեպ, բնորոշ չի եղել ՀԱԿ-ին, ՀԱԿ-ին երբեք բնորոշ չի եղել արգումենտների թուլությունը:
Հաջորդը` կապված ՀԱԿ-ի մյուս պնդումների հետ` «արդյոք Օսկանյանը կապ ունի՞ Մարտի 1-ի դեպքերի հետ, թե՞ ոչ», կամ` «երբ կանցկացվի Մարտի 1-ի դեպքերի ռեալ քննություն, այդ քննության արդյունքում նոր կպարզվի, կտեսնենք, թե Օսկանյանն անմիջական կապ ունի՞, թե՞ ոչ…»: Ոչ մեկի համար գաղտնիք չէ, որ քանի դեռ գոյություն ունի այս իշխանությունը, ռեալ քննություն չի անցկացվելու: Ուրեմն, ես հասկանում եմ այդ ձևակերպումն այսպես` ԲՀԿ-ի հետ կգանք իշխանության, մի փոքր մաս կկազմենք իշխանությանը, կանցկացնենք ռեալ քննություն և դրա արդյունքում կտեսնենք` մեր դաշնակից, մեր ընկեր Օսկանյանը մեղավո՞ր է, թե՞ ոչ: Կներեք, այդ քննության արդյունքում ԲՀԿ-ի իշխանության օրոք գուցե պարզվի, որ Մարտի 1-ը Դավիթ Շահնազարյանն է կազմակերպել, շտաբը ինքն է ղեկավարել…
Եկեք պարզ խոսենք` ՀԱԿ-ը իր վարկանիշի, իր ձայների հաշվին ամեն ինչ արեց, որպեսզի կանաչ լույս վառի քոչարյանիզմի համար: Սա փաստ է: Որովհետև անձամբ Քոչարյանի հարցը ինքը չի որոշելու, նույնիսկ Քոչարյանը չի որոշելու: Ակնհայտ է, որ այսօր քոչարյանիզմը, այդ եռանկյունին` քոչարյանիզմի ինստիտուտի եռանկյունին է:
ԲՀԿ-ն ուղղակի պահանջեց, որ ՀԱԿ-ը պատասխան տա Շահնազարյանին, հրահանգ էր տրված` «պատասխանը պետք է լինի լիարժեք և սպառիչ»: Այսինքն՝ ԲՀԿ-ն ՀԱԿ-ին ասում է` ՀԱԿ, դուք պետք է գնաք, ապացուցեք, որ ԲՀԿ-ն առաջադեմ ուժ է, լեգիտիմ ընդդիմություն է, ԲՀԿ-ն ընտրակաշառք չի բաժանում, ԲՀԿ-ն ապակայունացման գործոն չէ: Ես նորից եմ ասում, պատրաստ եմ քննարկման, եթե այդ քննարկումից հրաժարվում են, ուրեմն միայն մեկ պատասխան կա` արգումենտ չունեք, պարոնայք, և եթե ձեր նպատակն է քոչարյանիզմը, հանձինս ԲՀԿ-ի և եռանկյունու, ամեն գնով բերել Հայաստանում իշխանության, ապա ձեզ դա չի հաջողվի ներկայացնել որպես հասարակության շահ, ես իմ համեստ միջոցներով թույլ չեմ տալու, որ այդ նպատակը իրականություն դառնա: Այո՛, ես ունեմ խիստ անձնական պատճառներ: 1997 թվականին էլ ինձ անընդհատ մեղադրում էին, որ ես անձնական հարցեր եմ լուծում… Այո՛, ես այն ժամանակ պատասխանեցի, հիմա էլ եմ կրկնում, անձնական հարցեր եմ լուծում, խիստ անձնական` ես չեմ ուզում, որ իմ երեխաները, թոռները ապրեն այդպիսի իշխանության պայմաններում, դա ինձ համար անձնական հարց է:
– ՀԱԿ-ը հայտարարել է, որ հայ ժողովուրդը իր իշխանության մեջ չի ունեցել ավելի դաժան, ավելի անմարդկային իշխանություն, քան ներկա իշխանությունն է: Դրան հաջորդեց ՀԱԿ-ի ներկայացուցիչներից մեկի հարցազրույցը, որտեղ Ձեզ էր վերագրվում մի այսպիսի միտք, թե Դուք փորձում եք համոզել հանրությանը` ՀՀԿ՞-ն է ավելի վտանգավոր, թե՞ ԲՀԿ-ն, և փորձում էին արգումենտներ բերել այդ մասին, որպեսզի պաշտպանեն ԲՀԿ-ին և պարսավանքից հնարավորինս ազատեն:
– Իհարկե, կարելի է շատ բաներում ինձ մեղադրել, բայց նման քննարկումը ես չէ, որ սկսել եմ: Հենց ՀԱԿ-ն է այդ մասին շատ հստակ հայտարարել: Մարտի 30-ի հանրահավաքում ՀԱԿ-ը հայտարարեց հետևյալը` «այսպիսի ավազակաբարո իշխանություն Հայաստանը չի ունեցել իր ողջ պատմության ընթացքում»: Այսինքն՝ ՀԱԿ-ը հստակ ներկայացրել է իր գնահատականը, իր համեմատությունը ներկա և նախորդ իշխանությունների նկատմամբ: Ես չեմ սկսել նման քննարկում, առայժմ չեմ ներկայացրել իմ կարծիքը, բայց եթե ՀԱԿ անդամներին հետաքրքրում է` պատրաստ եմ իմ տեսակետը հայտնել:
Ուշագրավ է, որ այսօր ՀԱԿ-ի պաշտպանությանն է լծվել Սերժ Սարգսյանի, ՀՀԿ-ի ագիտպրոպի համար մեկ ներկայացուցիչը` Հ1-ը: «Տեսանկյուն» հաղորդման բովանդակությանը չեմ անդրադառնալու, բայց պետք է ասեմ հետևյալը` եթե ուզում եք ՀԱԿ-ին պաշտպանել, պաշտպանեք, պարոնայք, դա ձեր գործն է, դուք այսօրվա իշխանությունների համար մեկ պրոպագանդիստն եք: Բայց ՀՀԿ-ի արշինով չփորձեք ինձ չափել: Հ1 ընդհանրապես չեմ դիտում, պարզապես համացանցով նայեցի այդ հաղորդումը, մի քանի հատված, և մինչև իմ անձի հետ կապված հատվածը` հաղորդավարը խոսում էր Ուկրաինայի նախկին վարչապետ Տիմոշենկոյի մասին: Ես ցանկանում եմ Հայաստանում գտնվող եվրոպական դեսպանների և եվրոպական կառույցների ուշադրությունը հրավիրել, թե ինչպիսի ցինիզմով էր ՀՀԿ-ի ագիտպրոպը խոսում Տիմոշենկոյի առողջական վիճակի մասին, մի հարց, որն այսօր Եվրոպայի համար կարևորագույն քաղաքական հարց է: Երկրորդ՝ ՀՀԿ-ն լինելով նժդեհական, ազգային-պահպանողական կուսակցություն, թող տեսնի, թե ինչպիսի ցինիզմով է իրենց խոսափողը խոսում ընդհանրապես բանտում գտնվող հիվանդ կնոջ մասին:
– Կոնգրեսից ասում են, որ Ձեր, Արամ Զավենի Սարգսյանի, Անդրանիկ Քոչարյանի դուրս գալով Կոնգրեսը մաքրվում, զուլալվում, ֆիլտրվում է, պարզաջրվում է: Կուզեի՝ այս դիրքորոշմանն անդրադառնաք:
– Անկեղծ ասած, ինձ համար առավել քան սպասելի էին բոլոր գնահատականները, որովհետև այդ մթնոլորտը, մտածելակերպը ինձ համար նորություն չէ: Սակայն, անկեղծ ասած, մի գնահատական ինձ համար շատ անսպասելի էր, նույնիսկ` ցավոտ, երբ Հրանտ Բագրատյանը ասաց, որ «Կոնգրեսը պարզաջրվում է»: Հ. Բագրատյանին ես համարում էի և մինչև հիմա էլ համարում եմ միակ լիբերալ-դեմոկրատական գործիչը, նման մտածելակերպ ունեցող պատգամավորներ ՀԱԿ-ի խմբակցությունում չկան: Ինձ համար շատ ցավալի փաստ էր դա, չեմ ուզում դրան անդրադառնալ, բայց հիմա մի բան պետք է ասեմ, որից հետո ենթադրում եմ, թե ինչպես են բառաչելու Քոչարյանի լրատվամիջոցները… Ես միայն փաստը կնշեմ` եզրակացություններն ինքներդ կանեք: Վերջին տարիների ընթացքում իշխանական կոալիցիայից ինչ-որ կուսակցություններ, միավորներ անջատվեցին: Երբևէ լսե՞լ եք, որ նրանց դուրս գալուց հետո ՀՀԿ-ն նման արձագանք տա: Եզրակացություն չեմ անում, սա գուցե քաղաքական հարց չի, սա բարոյական հարց է, և սա թողնում եմ իրենց խղճին: Ավելին ասեմ՝ եթե գնահատականները չլինեին, գուցե ես ներքաղաքական հարցերից չխոսեի:
Պարոնայք, կարող եք ծառայել ԲՀԿ-ին, իրենց արժեքներին, գործել նրանց խղճի և բարոյականության սահմաններում, բայց դուք ստանձնել էիք նաև քաղաքական արդարադատություն իրականացնողի դեր` քարոզարշավի սկզբից, նույնիսկ մինչ այդ: Քաղաքական արդարադատություն կարող է իրականացնել միայն համաժողովրդական շարժումը, որի նպատակներն արդեն փոխվել են: Այդ նպատակը իշխանության և մյուս բոլոր քաղաքական միավորներից շատ ավելի բարձր բարոյական արժեքներն էին, հստակ նպատակները: Բայց երբ այդ արդարադատությունը դուք հենց քարոզարշավի ընթացքում իրականացրիք ԲՀԿ-ի նկատմամբ` հայտարարելով, թե ԲՀԿ-ն ընտրակաշառք չի բաժանել, Աստծո գառներ են, Ձեզ թվում էր, թե դուք շարժո՞ւմ եք… Ձեր` տվյալ պահի քաղաքական շահերից բխող արդեն խիստ քաղաքական արդարադատություն շարունակում եք իրականացնել ընտրություններից հետո` մինչև այսօր: Այս իրավիճակում պետք է մոռանալ ընդհանրապես, որ Կոնգրեսը և համաժողովրդական շարժումը կարող են համատեղելի լինել, որովհետև անցել են արդեն այդ ճանապարհի այն սահմանը, որտեղից հնարավոր էր վերադառնալ: Եվ մի բան էլ ավելացնեմ, ՀԱԿ-ը այսօր մեր քաղաքական կյանքում բացարձակապես որոշիչ գործոն չէ: Ցավով եմ նշում, բայց սա փաստ է:
– Կոնգրեսը Ձեզ մի հարց էլ է ուղղել վերջին հանրահավաքում. Սերժ Սարգսյանը ուժեղացե՞լ է, թե՞ թուլացել է ԲՀԿ-ի կոալիցիայի մաս չկազմելով:
– Երկու պատասխան կտամ այս առիթով. մեկը` տրամաբանական, երկրորդը կլինի ՀԱԿ-ի արգումենտացիայի սահմանումների մեջ: Իսկ ո՞վ ասաց, որ Սերժ Սարգսյանը թուլացել է: Ես այդպես չեմ կարծում, որովհետև համաժողովրդական շարժում չկա, քաղաքական ճգնաժամ չկա, և ԲՀԿ-ն, որ ըստ էության եղել է ՀՀԿ-ի գլխացավանքը, հիմա ձեր գլխացավանքն է: Սերժ Սարգսյանը չի թուլացել, թուլացել է պետականությունը, քանի որ ընդդիմության բևեռի գլխին ոչ լեգիտիմ ընդդիմություն է: Սա է իմ գնահատականը: Երկրորդը` այն անձանց համար, որոնք տուրք են տալիս քիչ առաջ ձեր կողմից տված գնահատականներին, որ ինչքան ՀԱԿ-ից դուրս են գալիս, այնքան ինքնամաքրվում ենք: Այդ դեպքում գուցե ՀՀԿ-ն էլ է՞ ինքնամաքրման ուղի բռնել, ՀՀԿ-ն է՞լ է գուցե դրանից ուժեղանում, այս կառույցից էլ են հեռանում… Սա ԲՀԿ-ական ինտելեկտի ազդեցությունն է, ՀԱԿ-ԲՀԿ միակողմանի համագործակցությունը տալիս է իր պտուղները:
– Եթե նույնիսկ Ս. Սարգսյանը թուլացել է, ի՞նչ է տեղի ունեցել ՀԱԿ-ի հետ այդ դեպքում:
– Ես չեմ ուզում խառնվել ՀԱԿ-ի ներքին գործերին: Ես շարժման տեսանկյունից եմ ասում` շարժում չկա, որովհետև շարժումը հասարակության մեծամասնության շահերն են, ոչ թե ԲՀԿ-ի օլիգարխիկ շահերը: Այդ շահերի վրա շարժում ձևավորել հնարավոր չէ, ես հայ ժողովրդի մասին այնքան մեծ կարծիքի եմ, որ նույնիսկ չեմ ցանկանա քննարկման ենթարկել այդ արգումենտը:
