«Առաջին լրատվական»-ի զրուցակիցն է «Հելսինկյան նախաձեռնություն-92» Լեռնային Ղարաբաղի կոմիտեի համակարգող, խաղաղության և մարդու իրավունքների միջազգային մրցանակների դափնեկիր Կարեն Օհանջանյանը։
-Պարոն Օհանջանյան, ինչպե՞ս եք գնահատում Արցախում ստեղծված իրավիճակը, Բաքվի՝ մի քանի օր շարունակվող գործողություններն ի՞նչ նպատակ էին հետապնդում։
-Իրավիճակը, որը ստեղծվեց 44-օրյա պատերազմի ավարտից հետո Ռուսաստանի, Հայաստանի և Ադրբեջանի երեք ղեկավարների կողմից հակահայկական փաստաթղթի (ինձ համար ընդամենը միջազգային իրավունքի հետ կապ չունեցող թղթի կտոր) ստորագրումից հետո, կարելի է բնութագրել որպես՝ ամենաբարդ։ Եվ դա ծագել է այն բանից հետո, երբ Ադրբեջանի պաշտպանության նախարարը նամակ է հղել Ռուսաստանում իր գործընկերոջը, որտեղ հայտնում է, որ Ադրբեջանը այլընտրանքային ճանապարհ է կառուցել և պատրաստ է օգոստոսի 5-ին իր վերահսկողության տակ առնել Լաչին քաղաքը և դրանով անցնող ճանապարհը, որը կապում է Արցախը Հայաստանին։
Օգտագործելով Ռուսաստանի ներկայիս խոցելիությունը՝ կապված Ուկրաինայի պատերազմի հետ, և նրա կախվածությունը Թուրքիայից և Ադրբեջանից՝ Ադրբեջանի և Թուրքիայի հաղորդակցական հնարավորություններով ածխաջրածնային ռեսուրսների փոխադրման հարցում, Ադրբեջանը գիտեր, որ կարող է անպատժելի լինել, ուստի որոշեց նման հանդուգն արարքի։ Այս ամենն առաջին հերթին գալիս է նրանից, որ Հայաստանի ապազգային իշխանությունը ի վիճակի չէ ո՛չ մարտունակ բանակ ստեղծել, ո՛չ էլ նոր զինատեսակներ ստեղծել՝ օգտագործելով համայն հայության ինտելեկտուալ ներուժը և ամբողջությամբ հանձնվել է Թուրքիայի և Ադրբեջանի բարբարոսների ողորմությանը։ Հայաստանը պետք է վճռականորեն հայտարարի Ռուսաստանին, որ տեղի ունեցածը Արցախում և Հայաստանում ռուսական օկուպացիոն զորքերի անգործության արդյունք է։ Անհրաժեշտ է ստեղծել միջազգային միջկառավարական կազմակերպությունների ներկայացուցիչների միջազգային հանձնաժողով՝ գնահատելու մարդկության դեմ Ադրբեջանի հանցագործությունները և այդ գործողություններում Ռուսաստանի Դաշնության օկուպացիոն զորքերի դերը։
-Այս ամենը տեղի է ունենում ռուս խաղաղապահների վերահսկողության գոտում և փաստորեն նրանց լուռ համաձայնությամբ։ Ինչո՞ւ ձեր կարծիքով չկա համապատասխան արձագանք։
–Ես արդեն մասամբ պատասխանեցի այդ հարցին։ Այն ամենը, ինչ տեղի է ունենում Արցախի և Ադրբեջանի առճակատման տարածաշրջանում, Ռուսաստանի համար լուրջ իմիջային վնաս է. Բայց Ռուսաստանի ձեռքերը կապված են շահերի հետ, հատկապես Ուկրաինայում Ռուսաստանի ագրեսիվ գործողությունների դեմ Արևմուտքի կոշտ պատժամիջոցների քաղաքականության լույսի ներքո: Ադրբեջանը լիակատար մեկուսացումից խուսափելու սողանցքներից մեկն է. Ադրբեջանի միջոցով ռուսական գանձարանը ստանում է այդքան անհրաժեշտ ֆինանսական ռեսուրսները՝ շարունակելու իր էքսպանսիոնիստական գործողությունները անկախ Ուկրաինայի նկատմամբ։ Ուստի Ռուսաստանի արձագանքը Արցախում Ադրբեջանի նման հրեշավոր հանցագործություններին սահմանափակ է։ Բայց Ռուսաստանը նաև հասկանում է, որ հայ ժողովրդի համբերության բաժակը կարող է լցվել, և Հայաստանը մեկընդմիշտ կհեռանա իրենից, ավելին, ղարաբաղցիները կարող են զանգվածաբար քաղաքական ապաստան խնդրել Արևմուտքից և լքել հայրենիքը, որպեսզի հետագայում հրեաների նման՝ ՄԱԿ-ի բանաձևերով՝ ճանաչվի ԼՂՀ-ի և Արցախի ժողովրդի՝ իր պապենական տարածքներում սեփական պետականությունը ստեղծելու, վերադառնալու և Իսրայելի նման երկիրը վերակենդանացնելու իրավունքը։ Հենց դրանից վախն է դրդում Ռուսաստանին դատապարտել Ադրբեջանի վերջին ագրեսիվ գործողությունները։ Ռուսական պաշտոնական կայքերում ուղղակիորեն նշվում է, որ Ադրբեջանը խախտել է հրադադարի ռեժիմը։ Հիմա Ռուսաստանը, կոնկրետ երեկ և այսօր, փորձում է վերականգնել ստատուս քվոն և ապահովել Արցախի քաղաքացիների ֆիզիկական անվտանգությունը։
-Չի՞ ստացվում արդյոք, որ ռուս խաղաղապահների գործողությունները դառնում են անիմաստ։
–Տրամաբանորեն՝ այո՛։ Բայց հայկական բանակի տոտալ մասնագիտական ոչ պիտանելիության պայմաններում նրանք դեռ որոշակի դրական դեր են խաղում, առավելապես հոգեբանական առումով։ Կարևոր է հույսը չդնել ռուսների վրա և ստեղծել սեփական գերարդյունավետ բանակ՝ զինված արհեստական ինտելեկտի օգտագործմամբ զենքի ոլորտում ժամանակակից միջոցներով։ Աշխարհասփյուռ հայերը պետք է մտածեն, թե ինչպիսին պետք է լինի հայերի պատասխանը, նկատի ունեմ աշխարհում նմանը չունեցող գերհզոր զենքերի ստեղծումը՝ օգտագործելով արհեստական ինտելեկտի և գենետիկայի հնարավորությունները։ Չեմ ուզում մանրամասնել, բայց հայ մտքի հնարավորություններն օգտագործելու ճիշտ կազմակերպվածությամբ մենք կկարողանանք պատվով դուրս գալ այս ամոթալի վիճակից և անել դա առանց Արցախում տեղակայված ռուսական օկուպացիոն զորքերի աջակցության։
-Արցախում ինչպիսի՞ տրամադրություններ կան, արդյոք հասարակությունը հասկանում է, որ մենք Ռուսաստանից այլևս ակնկալիքներ չպետք է ունենանք։
–Տարբեր տրամադրություններ՝ խուճապից մինչև վճռական, ընդհուպ մինչև Ադրբեջանի կողմից ռազմական դիմադրության սկիզբը մինչև ագրեսիվ գործողությունները։ Բայց կրկնում եմ՝ մենք պետք է սկսենք կառուցել նոր զինված ուժեր և նոր հասարակական հարաբերություններ, այդ թվում՝ Արցախի և Հայաստանի հարաբերությունները։ Արցախը թույլ չի տա Հայաստանին օգտագործել իրեն որպես սակարկության առարկա Ադրբեջանի և Թուրքիայի հետ հարաբերություններում։ Եվ այսպես, երեկվա միջադեպից հետո իրավիճակը հանդարտվել է։ Մարդիկ ապրում են սովորական ռիթմով, բայց բոլորին հուզում է այն միտքը, թե ինչպես ենք մենք ինքներս պայքարելու մեր հայրենիքում ապրելու իրավունքի համար՝ չվտանգելով մեզ։
