44-օրյա պատերազմից հետո, պարբերաբար, այդ թվում նաև վերջին շրջանում, Հայաստանում բուռն քննարկումների առիթ է դառնում արցախյան բանակցային գործընթացի ժառանգությունը: Քաղաքական մեծամասնությունն ասում է, որ ստացել է շատ վատ ժառանգություն, խորհրդարանական ընդդիմություն-նախկին իշխանությունը պնդում է հակառակը, միմյանց ներկայացվում են փաստաթղթեր, փորձագիտական հանրույթի մի շարք ներկայացուցիչներ փորձում են պարզաբանել այդ փաստաթղթերը և դրանք «զերծ» պահել իշխանության կամ նախկին իշխանության նենգափոխումների փորձերից, և այլն, և այլն:
Գործնականում փաստն այն է, որ արցախյան առաջին պատերազմին հաջորդած մոտ երեք տասնամյակի ընթացքում կարգավորման գործընթացում հայկական կողմը հայտնվել է ավելի ու ավելի անբարենպաստ միջավայրում, ինչի պարզորոշ վկայությունը եղել է այն, որ ռազմական դիվանագիտության, շանտաժի, պարզապես մարդասպանության ադրբեջանական քաղաքականությունը չի արժանացել միջնորդ համանախագահների հավաքական և հաստատուն դատապարտմանն ու քննադատությանը: Այդ պարագայում անգամ դառնում է ավելորդ՝ իքս փաստաթղթում իգրեք ձևակերպումը տեսականում նշանակու՞մ էր Արցախի կարգավիճակի հարցում անկախության՝ Ադրբեջանի կազմից դուրս լինելու հնարավորություն, թե՞ չէր նշանակում:
Կա գործնական իրողություն, որ Բաքուն չի ընդունել որևէ տեսական հնարավորություն և դրան ի պատասխան գործնականում կիրառել է ռազմական ուժ, բացահայտորեն, տեղ-տեղ ցինիկաբար, դիմել է շանտաժի, պատերազմի բացահայտ սպառնալիքների և փաստացի «սողացող» պատերազմի: Ու այդ ամենի պարագայում, Ալիևը չի արժանացել միջազգային հանրության, մասնավորապես ԵԱՀԿ Մինսկի խմբի համանախագահ եռյակի թե միասնական, թե նույնիսկ առանձին որևէ համանախագահի հասցեական և սուր քննադատության: Մնացյալը՝ փաստաթղթերի «վերծանումը», իհարկե կարևոր զբաղմունք է, որովհետև միջազգային քաղաքականության համատեքստում փաստաթղթերը իհարկե ունեն որոշակի նշանակություն և դրանց հետ աշխատանքը քաղաքականության կարևոր բաղադրիչ է, խոշոր հաշվով մեղմ ասած ավելի խոսուն չէ, քան վերը բերված փաստը. Ադրբեջանը տարիներ շարունակ քայլ առ քայլ ուժգնացրել է ուժի կիրառման քաղաքականությունը և որևէ կերպ չի հանդիպել համանախագահների կամ առանձին որևէ համանախագահի հասցեական, կոշտ դիմադրության: Դա դիրքորոշում է՝ կոնկրետ վարվող քաղաքականության հանդեպ կոնկրետ դիրքորոշում, որի հետևանքը արդեն ունի խորքային վերլուծության կարիք և առնչվում է Հայաստանի ու Արցախի անցնող քառորդդարյա քաղաքականությանը, դրա որակներին՝ ընդ որում ոչ միայն ներքին կյանքի կազմակերպման, այլ նաև արտաքին քաղաքականության վարման որակներին: Մեծ հաշվով, այդ երկու դաշտերը չեն կարող երկար տարածությամբ և ժամանակով կտրվել միմյանցից: Երբ առաջանում է այդ «խզվածքը», «անդունդը», անգամ ամենավիրտուոզ արտաքին քաղաքականության արժեզրկումը և էֆեկտիվության անկումը, ըստ այդմ քաղաքականության սուբյեկտ պետության գահավիժումը ներքին ու արտաքին վարքագծի միջև տարբերությունների անդունդ՝ դառնում է ընդամենը ժամանակի անխուսափելի հարց:
