«Առաջին լրատվական»–ի զրուցակիցն է «Հելսինկյան նախաձեռնություն-92» Լեռնային Ղարաբաղի կոմիտեի համակարգող, խաղաղության և մարդու իրավունքների միջազգային մրցանակների դափնեկիր Կարեն Օհանջանյանը։
–Պարոն Օհանջանյան, անցնող տարին բավականին ծանր էր Արցախի համար և հասկանալի է, որ հետպատերազմյան փուլում վերականգնվելն ահռելի աշխատանք է պահանջոււմ։ Ի՞նչ դիտարկումներ ունեք, ընթացող գործընթացներն ինչքանո՞վ են հույս տալիս մտածել, որ հնարավոր է հասնել Արցախի հարցի միջազգային ճանաչմանը։
–Անկասկած, անցնող տարին ոչ միայն շատ ծանր էր Լեռնային Ղարաբաղի ժողովրդի համար, այլև շատ առումներով նշանակալից։ 2021 թվականը պետք է լիներ գոյատևման, պատերազմից վերքերը բուժելու և Արցախ պետության կառուցումն ու զարգացումը շարունակելու տարի։ Շատ առումներով հանձնարարված առաջադրանքները կատարվել են։ Սա առաջին հերթին վերաբերում էր քաղաքացիների հոգեսոցիալական վերականգնմանը։ Կարծում եմ, որ այս հարցում Արցախի պետական կառույցները Հայաստանի և Սփյուռքի աջակցությամբ կարողացան կանխել այս հարցում տոտալ դեգրադացիան և Ադրբեջանի հետ առճակատման դժվարին պայմաններում հասան այն մակարդակի, որում կարող է լինել։ Սոցիալական և տնտեսական բազմաթիվ խնդիրներ իրենց դրական լուծումն են ստանալու ապագայում, այս դինամիկան շարունակվելու է։ Այս առումով ես ավելի քան լավատես եմ։ Իհարկե, դեռևս մնում է չլուծված խնդիրների մի կույտ՝ կապված ռազմական գործողություններից տուժածներին բնակարանով ապահովելու, նոր աշխատատեղերի ստեղծման, աղքատ և սոցիալապես անապահով քաղաքացիներին նպաստների և այլ արտոնությունների տրամադրման հետ։ Բայց այս ամենի հետ մեկտեղ հստակ տեսանելի է դինամիկան դրական ուղղությամբ։
Ինչ վերաբերում է ձեր հարցի երկրորդ մասին, ապա, չնայած Հայաստանի, առաջին հերթին, Արցախի պետական կառույցների ոչ բավարար ջանքերին Արցախի անկախության միջազգային ճանաչման հարցում, այնուամենայնիվ, միջազգային օրակարգում որոշակի դինամիկա կա.նկատի ունեմ ԵԱՀԿ Մինսկի խմբի համանախագահության հովանու ներքո բանակցությունների մեկնարկը՝ նպատակ ունենալով որոշել ԼՂՀ միջազգայնորեն պարտադիր կարգավիճակի վերջնական որոշումը։ Նկատվում է Եվրամիության գործադիր և օրենսդիր կառույցների, մասնավորապես Ֆրանսիայի, ակնհայտ ակտիվացումը, ինչպես նաև ԱՄՆ արտաքին քաղաքական ջանքերի ակնհայտ ակտիվացում։ Առաջիկա ընտրություններում Ֆրանսիայի նախագահի առաջատար թեկնածուներից մեկի՝ Վալերի Պեկրեսի վերջերս Լեռնային Ղարաբաղ կատարած այցը ոչ այլ ինչ է, քան Լեռնային Ղարաբաղի ճանաչումը որպես միջազգային իրավունքի սուբյեկտ, և որ խնդիրը պետք է լուծվի միջազգային իրավունքի շրջանակներում։ Ռուսաստան-Ադրբեջան-Թուրքիա դաշինքի հակազդեցությունը իրադարձությունների նման արդյունք չի ունենա, նրանք ստիպված կլինեն հաշտվել այլ իրողությունների հետ, որոնք կպահանջեն քաղաքակիրթ կերպով հարգել Արցախի ժողովրդի ազատության իրավունքը՝ ընտրել իրենց ապագան. Ավելի քան վստահ եմ, որ առաջիկա ամիսներն ու մեկ տարին վճռորոշ են դառնալու Արցախի կարգավիճակի հարցում։
-Ռուս խաղաղապահների ներկայությունն Արցախում ինչքանով է իրեն արդարացրել այս ընթացքում։ Արցախի նախագահն ասում է, որ նրանց ներկայությունը պետք է անժամկետ լինի, տեսնո՞ւմ եք նման անհրաժեշտություն։
–Ռուսաստանի կողմից հետպատերազմյան օկուպացիան Լեռնային Ղարաբաղի խաղաղապահ ուժերի քողի տակ, ավելի ճիշտ՝ Լեռնային Ղարաբաղի բաժանումն Ադրբեջանի և Ռուսաստանի միջև, ռազմավարական նպատակներ հետապնդող մեր թշնամիների գործարք էր։ Ադրբեջանը վերականգնեց իր վերահսկողությունը օկուպացված տարածքների նկատմամբ և զավթեց Լեռնային Ղարաբաղի մի մասը, իսկ Ռուսաստանը ներխուժեց և ամրացրեց Արցախի մնացած մասը՝ թույլ տալով նրան վերահսկել իրավիճակը Իրանից մինչև Թուրքիա։ Կարծում եմ, անիմաստ է վերծանել, թե դա ինչ է տալիս Ռուսաստանին այս ծայրահեղ ծանր ժամանակաշրջանում, վերահսկել և մոտ լինել տարածաշրջանին, որը կարող է դառնալ անբարենպաստ զարգացումների տարբերակ թե՛ Ռուսաստանի, թե՛ միջազգային անվտանգության համար։ Բայց վերանալով ողջ հայ ժողովրդի նկատմամբ Ռուսաստանի բավական անբարյացակամ, ես կասեի, թշնամական վերաբերմունքից, այնուամենայնիվ, նրա զինված ուժերը խաղաղապահ ուժերի քողի տակ ապահովում են մեր քաղաքացիների անվտանգությունը։ Եվ կարծում եմ, որ Ռուսաստանը Լեռնային Ղարաբաղում ներկա կլինի մոտ ապագայում՝ երկար տարիներ։ Նշեմ, որ Ռուսաստանն ամբողջությամբ չի կատարում մեզ պարտադրված թղթի կտորով ստանձնած պարտավորությունները (2020 թվականի նոյեմբերի 9-ի երեք առաջնորդների հայտարարությունը, որը փաստացի կասեցրեց պատերազմը), որը ոչ մի կապ չունի միջազգային իրավունքի հետ, այն ընդամենը թղթի կտոր է: Եվ այնուամենայնիվ, Ռուսաստանը և նրա պաշտոնյաները անտեսում են մեր քաղաքացիների անվտանգության ապահովման փաստը մարդկային հարթության ողջ տարածքում։ Ռուսաստանը բավարար չափով չի ապահովում մեր քաղաքացիների ֆիզիկական անվտանգությունը, մեր քաղաքացիների մահը մեկ անգամ չէ, որ մթագնում է մեր կյանքը 2021 թվականին։ Ադրբեջանը մի ամբողջ տարի արգելափակում է մեր քաղաքացիների կապի անվտանգությունը, մեր քաղաքացիները զրկված են կապի միջոցներով միմյանց հետ շփվելու հնարավորությունից, քանի որ թշնամի երկիր է։ Ագրեսոր երկիրը խցանում է այդ հաղորդակցությունները, իսկ օկուպանտ երկիրը ոչ մի ջանք չի գործադրում մեր ժողովրդի ազատ հաղորդակցության իրավունքն ապահովելու համար։ Եվ սա այսպես կոչված Հայտարարության դրույթների կոպիտ խախտում է։ Այս ֆոնին Պուտինի, Լավրովի, Շոյգուի խոսքերը փարիսեցիական են հնչում մեր քաղաքացիների անվտանգությունն ապահովելու մասին։ Իսկ ռուս օկուպանտները ՌԴ ԱԳՆ-ի հետ միասին որոշում են, թե օտարերկրացիներից ով իրավունք ունի մտնել Արցախ, ով` ոչ։ Այս առումով եկել է ժամանակը Ռուսաստանից պահանջելու չհատել թույլատրելիի սահմանները և խնդրել միջազգային հանրությանը մեղմել Ռուսաստանի զինված ուժերի ներկայությունը միջազգային խաղաղապահ ուժերով Արցախում։
-Նիկոլ Փաշինյանն օրերս խոսեց այն մասին, որ վատ ժառանգություն է ստացել նախորդ իշխանություններից և որ 2016 թվականի պատերազմը վատ դիվանագիտության արդյունք էր։ Ինչքանո՞վ եք կիսում այս մոտեցումը, նախկինիշխանություններն ունե՞ն իրենց պատասխանատվության բաժինը ստեղծված իրավիճակում։
–Նիկոլ Փաշինյանը փորձում է նվազեցնել իր պատասխանատվության բաժինը այն իրավիճակի համար, որում կապիտուլյացիա է արձանագրվել Հայաստանի և Արցախի զինված ուժերի իր անձնական ղեկավարման ժամանակ։ Պատերազմի ժամանակ երկրի ղեկավարության անկարողությունն ու անփորձությունը հանգեցրեց նման դժվարին ու տխուր արդյունքների։ Ինչ վերաբերում է նախկին ղեկավարներին, իհարկե, Քոչարյանը, բայց առավելապես Սերժ Սարգսյանը պետք է անձնական պատասխանատվություն կրի 2016 և 2020 թվականներին տեղի ունեցածի համար։ Հայաստանի բոլոր ղեկավարները պետք է պատասխան տան իրենց ժողովրդին և ապաշխարեն հայրենիքի հանձնման և Հայաստանն ու Արցախը միջազգային հանրության առաջ մանրադրամի վերածելու համար։ Այդուհանդերձ, կարծում եմ, որ մեր ժողովուրդն ունի ահռելի ներուժ, առաջին հերթին՝ մտավոր, որի ճիշտ օգտագործմամբ մեր ազգը նորից կվերակենդանանա և իր արժանի տեղը կզբաղեցնի քաղաքակիրթ պետությունների համայնքում։
