«Առաջին լրատվական»-ի զրուցակիցն է ԱՄՆ-ում բնակվող արվեստագետ Սասուն Քոսյանը
–Պարոն Քոսյան, հեռվից հետևում եք Հայաստանում տեղի ունեցող զարգացումներին։ Հայ-ադրբեջանական սահմանին լարվածությունը դեռ չի թուլանում։ Փաշինյանն էլ առաջարկում է սահմանի ամբողջ երկայնքով ռուս սահմանապահների տեղակայում։ Ինչպե՞ս եք գնահատում։
-Հայաստանը ունի պաշտպանության կարիք, դա միանշանակ է: Այս պահին Հայաստանը չի կարող արդյունավետ ձևով պաշտպանվել առանց արտաքին օգնության: Ադրբեջանի ագրեսիան մեր սահմանների նկատմամբ ոչ միայն չի դադարում, այլ միտում ունի մեծանալու: Ադրբեջանը աստիճանաբար ավելի ինտենսիվ մարտական գործողությունների և սադրանքների դիմելով միաժամանակ երկու խնդիր է լուծում՝ նախ ճնշում է գործադրում Հայաստանի վրա՝ զիջումներ կորզելու նպատակով, և երկրորդը ստուգում է միջազգային հանրության, մասնավորապես Ռուսաստանի զգոնությունը: Ցավալի է տեսնել, որ Ռուսաստանը շարունակում է անտեսել իր դաշնակցային պարտավորությունները Հայաստանի նկատմամբ, իսկ միջազգային հանրությունը, ըստ երեսնամյա ավանդույթ,ի կոչեր է հնչեցնում երկու կողմին հավասարաչափ, այնինչ կա հստակ ագրեսոր և հստակ ագրեսիայի ենթարկվող կողմ:
–Ի՞նչ պետք է անի Հայաստանը:
Կարծում եմ Փաշինյանի վերջին ամիսների վարած քաղաքականությունը միտում ունի աստիճանական, սահուն անցում կատարել դեպի Արևմուտք՝ միաժամանակ չխզելով Ռուսաստանի հետ հարաբերությունները, թեպետ դրանք թուլացել են և շարունակելու են թուլանալ:
Փաշինյանի հրապարակային առաջարկությունը ռուս սահմանապահների տեղադրման մասին քաղաքական ուղերձ է: Նա պայմանականորեն հող է նախապատրաստում այլ կողմերի հետ դաշնակցային հարաբերություններ փնտրելու և դրանք պատճառաբանելու համար: Բնականաբար, այս հայտարարությունից չէ, որ Ռուսաստանը առաջին անգամ լսում է այդպիսի առաջարկ: Եթե ռուս սահմանապահներ տեղադրվեն սահմանի երկայնքով, Ադրբեջանը այլևս չի կրակի և կզրկվի ազդեցիկ լծակից, և դա կբերի Ռուսաստանի և Ադրբեջանի հարաբերությունների վատթարացման: Ռուսաստանը դժվար թե գնա այդ քայլին, և Փաշինյանը առավել, քան որևէ մեկը հասկանում է դա: Ուստի այդ առաջարկը իմ կարծիքով պարունակում է ուղերձ Ռուսաստանին, մասնավորապես Պուտինին: Ուշադրության է արժանի նաև «մանդատ» բառի օգտագործումը: Պուտինի հետ վերջին հանդիպման ժամանակ վերջինս առաջարկեց, որ Փաշինյանը ժողովրդից լայն մանդատ է ստացել կարևոր (և ցավոտ) որոշումներ կայացնելու համար: Փաշինյանն էլ հակադարձում է՝ ասելով, որ նա ժողովրդից մանդատ է ստացել պահանջելու իր դաշնակցին կատարել իր պարտավորությունները: Պարզ ասած՝ կամ պարտավորություններդ կատարում ես, կամ ես իմ գլխի ճարը կտեսնեմ այլոց օգնությամբ:
Սա նաև ուղերձ է ներքին լսարանին՝ Հայաստանի հանրությանը, այդ թվում նաև հինգերորդ շարասյանը, որ ահա Հայաստանը հրապարակային առաջարկ է անում Ռուսաստանին, և խնդրեմ, նա չի ընդունում առաջարկը, և ես այլևս կարող եմ լվանալ իմ ձեռքերը և դիմել այլ պետություններին պաշտպանության խնդրանքով: Սա նաև ուղերձ է Արևմուտքին, որ Հայաստանը պատրաստ է գնալ այդ քայլին, եթե Ռուսաստանը դրական արձագանք չտա: Այդ առումով ուշագրավ է նույն օրը ՄԱԿ-ի Անվտանգության Խորհրդին ուղղված նամակը:
Իրականում եթե նույնիսկ Ռուսաստանը համաձայնվի առաջարկին, որը, իմ կարծիքով, քիչ հավանական է, նշանակում է ռուսների երկարաժամկետ հսկողություն մեր արևելյան սահմանին ևս, որը լուրջ ռիսկեր է պարունակում: Բոլորովին էլ չի բացառվում, որ Ռուսաստանը այս լծակը նույնպես կարող է օգտագործել ոչ միայն և ոչ այնքան Հայաստանը պաշտպանելու համար, այլ այն ավելի մեծ կախվածության մեջ դնելու համար: Ընդ որում, մեր սահմանների լիակատար պաշտպանությունը բնավ երաշխավորված չէ: Ո՞վ կարող է պնդել, որ ռուսների ներկայությամբ չի կարող տեղի ունենալ Խծաբերդի նման ևս մեկ ցավալի կորուստ:
Մեզ համար ամենաձեռնտու տարբերակը ոչ թե Ռուսաստանին միանձնյա մանդատ տալն է, այլ ԵԱՀԿ միջոցով, ՄԱԿ-ի հովանավորությամբ սահմանների պաշտպանության մեխանիզմ ներդնելն է, ինչպես առաջարկել է Ֆրանսիայի նախագահ Մակրոնը: Ռուսաստանը նույնպես կարող է ներգրավվել: Փաշինյանի հայտարարությունը դեպի այդ սցենարը տանելու պոտենցիալ հնարավորությունը ունի:
–ԱՄՆ Պետդեպարտամենտը Հայաստանին և Ադրբեջանին կոչ է անում վերադառնալ առարկայական քննարկումներին՝ ԵԱՀԿ Մինսկի խմբի համանախագահների հովանու ներքո՝ հասնելու համար հակամարտության երկարաժամկետ քաղաքական կարգավորման։ Ինչպե՞ս եք գնահատում։
-Սա դրական հայտարարություն է մեզ համար: Դա նշանակում է, որ ԱՄՆ-ը նույնպես չի համարում, որ Արցախի հիմնախնդիրը լուծված է: Սակայն դա միայն հայտարարություն է, և նման հայտարարությունները դեռևս դրական տեղաշարժ չեն առաջացրել Ադրբեջանի վարքագծում: Դա նշանակում է, որ ԱՄՆ-ը հետևում է իրադարձություններին և ունի հստակ նախապատվություններ, սակայն առայժմս բավականաչափ շահագրգռվածություն չունի լուրջ ճնշում գործադրել Ալիևի նկատմամբ, որպեսզի վերջինս համաձայնվի նստել բանակցային սեղանի շուրջ:
–Ի՞նչ քայլեր կարող է անել հայկական սփյուռքը, ինչպիսի՞ լոբբիստական աշխատանք կարող է իրականացնել, որն արդյունավետ կարող է լինել։
-Սփյուռքը կարող է ավելի արդյունավետ գործել, եթե սերտորեն համագործակցի Հայաստանի իշխանության հետ: Ավելին՝ Սփյուռքը կարող է ավելի արդյունավետ աշխատել նաև իր փորձը և մոտեցումները Հայաստանի իշխանության հետ կիսելով, իրենց գործունեության տիրույթի պետությունների ներքին քաղաքական խոհանոցին ծանոթացնելով և խորը քաղաքական գիտելիքներով կիսվելով: Այդ առումով անհրաժեշտ է, որ Հայաստանի հանրության, փորձագիտական համայնքի մակարդակով քննարկումներ ու բանավեճեր տեղի ունենան: Դա շատ օգտակար կարող է լինել միասնական օրակարգ մշակելու համար, որը սակայն տեղի չի ունենում: Այնպիսի տպավորություն կա, որ Սփյուռքը գործում է հիմնականում ինքնուրույն, Հայաստանի շահերի մասին իր լավագույն պատկերացումներից ելնելով, իսկ ՀՀ իշխանությունը գործում է իր օրակարգով առանց սերտորեն համաձայնեցնելու և համագործակցելու Սփյուռքի լոբբիստական շրջանակների հետ: Դա բնականաբար արդյունավետ չէ:
-ԱՄՆ Ներկայացուցիչների պալատն ընդունեց Ադրբեջանին ռազմական աջակցությունը դադարեցնելու նախագիծը։ Ի՞նչ կտա սա մեզ։
-Այս նախագծով Ադրբեջանի ռազմական կարողությունը ոչ մի կերպ չի թուլանում: Այդ առումով նախագիծը մեզ անմիջական օգուտներ չի տալու: Ի դեպ, նախագիծը դեռ պետք է ընդունվի Սենատի կողմից և ստորագրվի նախագահի կողմից, որպեսզի այն ուժի մեջ մտնի: Սակայն նախագիծը կարևոր է քաղաքական առումով: Դա ցույց է տալիս, որ առնվազն ԱՄՆ-ի որոշ քաղաքական ազդեցիկ շրջանակներ, եթե ոչ դոմինանտ ուժերը, դեմ են Հայաստանի հանդեպ Ադրբեջանի ագրեսիվ կեցվածքին, և այս նախագծին կարող են հետևել ավելի լուրջ նախագծեր և պատժամիջոցներ: Կարծում եմ այդ առումով նախագիծը կարող որոշակի անուղղակի զսպիչ դեր խաղալ, հատկապես եթե այն հաստատվի: Ամեն դեպքում, այն կարելի է համարել ԱՄՆ-ի հայկակական լոբբիի կողմից գրանցված կարևոր ձեռքբերում:
