Երևանի քաղաքապետարանը հայտարարել է Մարտի 1-ի զոհերի հիշատակին նվիրված հուշարձանի նախագծի բաց մրցույթ։
Ըստ հայտարարության՝ հուշարձանը նախատեսվում է իրականացնել բրոնզե հարթաքանդակի ձևաչափով, որը տեղադրվելու է Զաքյան, Բեյրութի և Սուրբ Գրիգոր Լուսավորիչ փողոցներով պարփակված մանկական այգու՝ Լուսավորիչ փողոցին հարող ցանկապատի հատվածում։ Հուշարձանի գաղափարական հորինվածքը սահմանափակվելու է ձեռքերի և նշմարվող 10 մարմինների ուրվագծերի համադրությամբ՝ բացառելով ֆիգուրատիվ լուծումները և դիմանկարային նմանությունները։ Կրող հարթակի վերնամասում փորագրվելու է հուշարձանի անվանումը․ «2008թ․մարտի 1-ի զոհերի հիշատակին»։
Քանդակագործ Վիգեն Ավետիսից հետաքրքրվեցինք, թե մասնակցելո՞ւ է հուշարձանի նախագծի մրցույթին։ Այդ և այլ հարցերի շուրջ «Առաջին լրատվական»-ի զրույցը ի հետ ներկայացնում ենք ստորև․
-Այո՛, պատրաստվում եմ մասնակցել այդ մրցույթին։ Հիշենք, որ այդ պայքարից սկսվեց մեր ազատագրումը։ Ցավոք, Մարտի 1-ին ունեցանք զոհեր, բայց այդ զոհերը մեզ ազատություն պարգևեցին։ Ասում են, թե եղել է հեղափոխություն, բայց զոհեր չեն եղել։ Սակայն պետք է հաշվի առնենք, որ զոհեր եղել են մինչև թավշյա հեղափոխությունը, երբ մարդիկ արթնացան, պահանջեցին իրենց իրավունքները։ Այդ ընթացքում եղան բանտարկություններ, զոհեր, մարդիկ հեռացան երկրից, զրկանքներ կրեցին։ Այնպես չէ, որ փոփոխությունները տեղի ունեցան առանց ժողովրդի զրկանքների։ Այդ փոփոխությունները տեղի ունեցան երկարատև պայքարի արդյունքում։ Ազգի շատ նվիրյալներ պայքարեցին այդ փոփոխությունների համար։ Եվ Մարտի 1-ի զոհերին նվիրված հուշարձանը պետք է մարմնավորի ոչ միայն այդ օրը, այլև մեր ողջ պայքարի արդյունքը։ Ես շատ կուզենայի, որ այդ հուշարձանը լիներ համեստ, աննկատ, տեղադրվի այնպիսի վայրում, որտեղ մարդիկ կգնան ու ծաղիկներ կդնեն։ Ես ողջունում եմ Երևանի քաղաքապետարանի այդ որոշումը, քանի որ ճիշտ վայր է ընտրել․ այդտեղ է եղել քաղաքացիական ընդվզումը։ Կարծում եմ, որ հուշարձանը պետք է խորհրդանշի զոհերին, բայց նաև լինի մարդասիրական, խորհրդանշի արիությունն ու հաղթանակը։
-Ըստ Ձեզ՝ թավշյա հեղափոխությունից հետո ի՞նչ խնդիրներ կան, որոնք չեն լուծվել, չնայած հանրային ակնկալիքներին։
-Իմ մոտեցումը հետևյալն է՝ քաղաքացին պետք է միշտ լինի պահանջատեր ցանկացած իշխանության նկատմամբ։ Մարդկային հոգեբանությունն այնպիսին է, որ եթե գալիս է իշխանության, ապա անպայման հղփանում է։ Իշխանությունը կուրացնում է մարդուն, և հասարակությունը պետք է լինի պահանջատեր, որպեսզի նա հաշվի նստի յուրաքանչյուր քաղաքացու հետ։ Մենք ընտրեցինք Լևոն Տեր-Պետրոսյանին, նա հեռացավ իր սկզբունքներից, հետո եկավ Ռոբերտ Քոչարյանը, եղան ճնշումներ, քաղաքական սպանություններ։ Իսկ դրա պատճառն այն էր, որ ժողովուրդը հետ քաշվեց։ Եվ ես չեմ ցանկանա, որ այդ նույն իրավիճակները կրկնվեն։ Գիտե՞ք ինչ, ռեպրեսիաները կրկնվելու հատկություն ունեն, նոր ձևեր կան։ Եվ ժողովուրդը չպետք է թույլ տա, որ վերադառնան այդ նույն համակարգին։ Ես, օրինակ, մեր արտաքին քաղաքականությունից ավելին եմ սպասում։ Հուսով եմ՝ Հայաստանի տնտեսությունը կամրապնդվի, ինչը մեր կառավարությանը հնարավորություն կտա վերանայել արտաքին քաղաքականությունը և ավելի համարձակ քայլեր անել։ Մեզ պետք է տեսնել, թե ինչպես են ներկայացնում մեր մշակույթը դրսում։
Չնայած Ռուսաստանն ունի իր գերակայությունը Հայաստանում, բայց տեսնում եմ, որ կան ձգտումներ՝ մեր արտաքին քաղաքականությունը ինչ-որ չափով տեղայնացնել, որպեսզի այն ղեկավարվի ոչ թե Մոսկվայից, այլ Երևանից, ինչի համար մեր դիվանագետները պետք է շատ ջանք թափեն։ Եվ առաջին հերթին պետք է կարողանանք հրաժարվել նախկին պաշտոնյաներից։ Ես առաջինն էի, որ քննադատեցի, թե ինչու պետք է թավշյա հեղափոխությունից հետո ԱԱԾ-ն ղեկավարի նախկին ռեժիմին ծառայած Արթուր Վանեցյանը, քննադատեցի Վալերիյ Օսիպյանի նշանակումը ՀՀ ոստիկանապետի պաշտոնում, քանի որ նա ճնշել էր ազգային ոգին։ Փառք Աստծո, որ դա երկար չտևեց, թեև նրանք իրենց բացասական դերակատարումն ունեցան պետական շինարարության մեջ։ Հիմա էլ կան նախկին ռեժիմից մնացած դեսպաններ, պաշտոնյաներ, որոնցից պետք է ազատվել և ժամ առաջ տեղ տալ նոր կադրերի։ Չէ՞ որ Սերժ Սարգսյանի օրոք պաշտոններն ուղղակի վաճառվում էին, և դրանք գնողը պետք է ինչ-որ ձևով հետ բերեր իր ծախսած գումարը։
-Դուք 1993 թվականից սկսած երկար տարիներ ապրել եք Իտալիայում, միայն հեղափոխությունից ամիսներ առաջ եք վերադարձել Հայաստան, ծանոթ եք Սփյուռքի խնդիրներին մոտիկից։ Մեր կառավարությունը քայլեր է անում սփյուռքահայերին ներգրավելու, նրանց ներուժն օգտագործելու ուղղությամբ։ Սփյուռքը որքանո՞վ է պատրաստ աջակցելու Հայաստանին։
-Ամբողջ Սփյուռքը երազում է Հայաստանին օգտակար լինելու մասին։ Բայց միայն Նիկոլ Փաշինյանը դա չի կարող անել, դեսպանները պետք է ահռելի աշխատանք կատարեն, որպեսզի հայերի ներդրումը կարողանան ճիշտ օգտագործել։ Նկատի ունեմ, որ մեր դեսպանատները վատ են աշխատում արտերկրում։ Մեր դեսպանատները պետք է լինեն արտադրական, ստեղծագործական գործարան։ Հայաստանը շատ փոքրիկ երկիր է և իր հնարավորությունները պետք է ընդլայնի դեսպանատների միջոցով։ Ես կուզեի, որ խոշոր դեսպանատներում աշխատեին 500-1000 հոգի, որից միայն Հայաստանը կշահեր։ Ոչ միայն դեսպանատները, այլև հյուպատոսարանները պետք է աշխատեն։
-Ունի՞ մեր պետությունն այդ հնարավորությունը։
-Այո՛, ունի։ Հենց նույն ֆրանսահայերը տեղի ուժերով կարող են կազմակերպել 1000 հոգանոց խումբ, պետք է օգտագործել մշակութային, հոգևոր ներուժը։ Ես երկար տարիներ ապրել եմ Իտալիայում, ունեմ բազմաթիվ կապեր մշակութային հաստատությունների, քաղաքապետարանների հետ, կարող եմ ահռելի ներդրում ունենալ Հայաստանի ապագայի համար։ Սակայն վարչապետը մեկնեց Իտալիա՝ առանց ինձ հրավիրելու։ Ես կարող էի նրան օգնել հանդիպումների ընթացքում, քանի որ գոյություն ունի շփման մշակույթ տարբեր ազգերի միջև։ Ես ճանաչում եմ նախարարների, թանգարանների տնօրենների։ Իմ օգնությունից հրաժարվելը ես խելամիտ չեմ համարում՝ հատկապես նոր Հայաստանում։ Ես, իհարկե, իմ ներդրումն եմ կատարում «Մխիթար Սեբաստացի» կրթահամալիրում, բացել եմ Վիգեն Ավետիսի քանդակի դպրոց։ Աշոտ Բլեյանը հավատաց իմ ուժերին և տվեց բոլոր հնարավորությունները, որպեսզի ես կարողանամ օգտակար լինել իմ պետությանը։ Երեխաների միջոցով և երեխաների համար հարմարավետ միջավայր եմ ստեղծել։ Ես կազմակերպեցի քանդակների միջազգային փառատոն հենց կրթահամալիրում, ճանաչված արվեստագետներ եկան տարբեր երկրներից, թողեցին արվեստի գործեր։ Այդ գործերի միջոցով էլ բարեկարգվեց ամբողջ տարածքը՝ դառնալով ավելի գեղեցիկ և հարմարավետ։ Երբ ստեղծում ես գեղեցիկը, տգեղն է գլուխ բարձրացնում։ Գլուխ բարձրացրեց մեր դիմացի մանկապարտեզի տնօրինությունը․ նա որոշեց ճաղավանդակներ ամրացնել մեր ու իրենց առջև։ Մեր գաղափարախոսությունը հենց ճաղավանդակներից ազատվելն է։ Մենք չենք կարող Արցախի հարցը արծարծել, մեր ու Արցախի միջից հանենք ճաղերը, սակայն մեր տանը ճաղեր ավելացնենք։ Դրանք սկզբունքային հակասություններ են։ Եվ մենք սկսեցինք շարժում՝ «Բանգլադեշը՝ առանց ճաղերի»։ Այդ ժամանակ էլ իտալացի մի քանդակագործ հարցրեց, թե ինչու ենք անվանում Բանգլադեշ, գուցե բողբոջ անվանենք։ Դա նշան էր մեզ համար, որ մեր կրթահամալիրը Բանգլադեշի բողբոջն է։ Եվ այդ բողբոջը պետք է տարածվի Մալաթիա-Սեբաստիա համայնքում, որից հետո էլ կտարածվի ամբողջ Երևանում, երբ մարդիկ իրենց ձեռքով կմաքրեն տարածքը։
-Ժամանակին Դուք քննադատում էիք Սփյուռքի նախարարությանը, նախարար Հրանուշ Հակոբյանի գործունեությունը, նշում, որ կոմսոմոլի փոխարեն պետք է նախարարը լինի նոր մարդ՝ նոր գաղափարներով։ Սփյուռքի հանձնակատար, Գլենդելի նախկին քաղաքապետ Զարեհ Սինանյանի գործունեությունը Ձեզ փոփոխությունների հո՞ւյս է ներշնչում։
-Ես կնախընտրեի, որ շարունակեին գործել մշակույթի և սփյուռքի նախարարությունները։ Երբ դրանք լուծարվեցին, ես կարծիք չեմ հայտնել։ Մտածում էի, որ եթե Նիկոլ Փաշինյանի կառավարությունը կարող է ավելի արդյունավետ օգտագործել այդ օղակները, ի՞նչ տարբերություն, թե ինչպես կգործեն դրանք։ Ես հիմա չեմ տեսնում, որ այդ օղակներն արդյունավետ են գործում։ Իսկ Զարեհ Սինանյանն առարկայական ի՞նչ փոփոխություն է արել։ Ես չեմ կարծում, թե Գլենդելի նախկին քաղաքապետի ընտրությունն այդ պաշտոնում ճիշտ էր։ Զարեհ Սինանյանը կարող էր օգտակար լինել Սփյուռքի հետ մեր կապերն օգտագործելու հարցում, բայց ոչ թե լիներ հանձնակատար։ Պետք էր այդ պաշտոնում նշանակել ՀՀ քաղաքացու, որը կապեր կունենար նաև ՌԴ-ի, Հնդկաստանի Սփյուռքի հետ։ Այսինքն՝ պետք է լիներ կոորդինացնող, քանի որ կա վստահության հարց։ Գուցե Ռուսաստանի Սփյուռքը չի վստահում ԱՄՆ քաղաքացու, պետք էր ընտրել ավելի լոյալ անձի։
-Կառավարությունը փորձում է օրենսդրական նախաձեռնություններով պայքարել քրեական ենթամշակույթի դեմ՝ սահմանելով դրա համար խիստ պատիժներ։
-Իմ երազանքն է եղել Հայաստանը տեսնել առանց հանցագործների և առանց հանցավոր խմբավորումների խոսակցականի։ Իսկ դրանք այնքան էին զարգացել, որ ամեն մարդ պետք է շփվելու ձև իմանար գողական աշխարհի հետ։ Ով չէր կարողանում խոսել նման լեզվով՝ նա համարվում էր թերի։ Իսկ հանցավոր բարքերը մեր հասարակության քաղցկեղն են, որից պետք է ձերբազատվել։ Բոլորս պետք է աջակցենք կառավարության այդ նախաձեռնությանը, որպեսզի հասնենք նրան, ինչին հասավ Իտալիան։ Մաֆիայի դեմ պատերազմը մինչև այսօր շարունակվում է, բայց Իտալիայի կառավարությունը հասել է հաջողությունների։ Այսօր մաֆիոզ լինելն իտալացիների համար համարվում է մեծ անպատվություն։ Եթե որևէ իտալացու համարես մաֆիոզ, նույնն է՝ եթե համարես մարդասպան։
