«Առաջին լրատվական»-ի զրուցակիցն է ՌԱՀՀԿ փորձագետ Էդգար Վարդանյանը:
-Պարոն Վարդանյան, ապրիլի 28-ին ԱԺ ոչ իշխանական չորս ուժերը նախաձեռնել են կառավարությանն անվստահություն հայտնելու հարցը բարձրացնել: Ըստ Ձեզ, այս գործընթացն ինչքանո՞վ է իրականանալի, երբ ՀՀԿ-ն ԱԺ-ում մեծամասնություն ունի: Այդ ուժերի հույսն առնետավա՞զքն է:
-Գուցե կա նաև որոշակի հույս, որ որոշ պատգամավորներ կարող են այդ կողմն անցնել, բայց կարծում եմ, որ դեռևս հստակ հիմքեր այդ թեզը պնդելու համար մենք չունենք: Հնարավոր է՝ քաղաքական ուժերը ավելին գիտեն, քան մենք։ Կարող է լինել նաև երկրորդ հանգամանքը, որ «Հրաշալի քառյակը» ցանկանում է մոբիլիզացնել հասարակությանը, և սա առիթ է, որ սկսվի այդ գործընթացը: Իհարկե, քիչ հավանական է, որ մի քանի օրվա ընթացքում հնարավոր կլինի այնպիսի ճնշում ստանալ, որը կստիպի իշխանություններին զիջումների գնալ, բայց նույնն էլ այն առումով, որ դժվար է ակնկալել, թե Հանրապետականից մարդիկ դուրս գան և անցնենն ընդդիմադիր քաղաքական կուսակցությունների ճամբար:
Իհարկե, այստեղ մենք պետք է հետևենք քաղաքական կուսակցությունների, կոնկրետ՝ այդ չորս կուսակցությունների ներկայացուցիչների ելույթներին, որոնք, հավանաբար, մինչև հանրահավաքը կլինեն, և կարող ենք նաև այդ ելույթներից ու դրանց արձագանքներից տեսնել, թե մթնոլորտի առումով կա՞ որոշակի փոփոխություն, կա՞ արդեն միջանկյալ հաջողված փորձ, թե՞ ոչ: Եթե քաղաքական ուժերը նախաձեռնում են նման բան և ժամկետ են նշում, դա նշանակում է, որ մինչ այդ պետք է հանրության հետ և քաղաքական մեծամասնության հետ աշխատանք տանեն:
–Հանրության մոտ իհարկե կա դժգոհություն կառավարության գործունեությունից, սոցիալ- տնտեսական ծանր պայմաններից, բայց կառավարությանն անվստահություն հայտնելն ա՞յն հարցն է, որ մարդկանց փողոց դուրս կբերի: Այդ ուժերը նախաձեռնել են եռօրյա հանրահավաք անցկացնել Ազատության հրապարակում:
–Զուտ հանրահավաքներ կարելի է կազմակերպել ցանկացած՝ քիչ թե շատ մարդկանց հուզող խնդիրների շուրջ: Եթե քաղաքական ուժերը իրենց պոտենցիալն ամբողջությամբ իրականացնում են, օգտագործում են իրենց ռեսուրսները՝ իրենց ընտրազանգվածի ակտիվ հատվածին փողոց դուրս բերելու, հանրահավաքը կայանում է: Կարծում եմ, որ այս թեման բավարար է, որ այդ հանրահավաքները կայանան: Կլինե՞ն դրանք մարդաշատ, կարծում եմ՝ այո՛, կլինեն, կհավաքվի՞ այնտեղ կրտիկական զանգված, որն անհրաժեշտ է լուրջ փոփոխությունների հասնելու համար՝ դժվար թե, ամենայն հավանականությամբ՝ ոչ:
Բնականաբար, եթե հասարակությունը, հանրությունը, քաղաքական ուժերը, քաղաքացիական և հասարակական նախաձեռնությունները ցանկանում են, որ հանրությունը մոբիլիզացվի այն աստիճանի, որ ձևավորվի այդ կրտիկական զանգվածը, բացի այդ՝ ուղղակի հանրությունը լինի թելադրող և ճնշում գործադրի, օրակարգը պետք է լինի այնպիսին, որ մարդկանց համոզի այն առումով, որ մարդիկ տեսնեն, թե ինչ լուրջ գործընթացի են մասնակցում, և իրենց ժամանակն ու ռեսուրսները տրամադրեն դրան: Հանրահավաքին մասնակցելն էլի որոշակի ռեսուրս, ժամանակ է պահանջում մարդկանցից, բայց կարծում եմ՝ յուրաքանչյուր՝ ուղղակի ընդդիմությանը համակրող քաղաքացի կգտնի ժամանակ, 2-4 ժամ գա կանգնի և գնա տուն, ամենաակտիվները, գուցե հենց կուսակցության ակտիվը, կմնա գիշերը:
Իսկապես շատ լուրջ, ռադիկալ, արմատական փոփոխությունների հասնելու համար պետք է շատ լուրջ նպատակներ, հստակ ռազմավարություն: Հանրությունը հիասթափվել է հանրահավաքային պայքարից, ու այս անգամ պետք է շատ ավելի լուրջ հարցին մոտենալ, և հանրությունը կմասնակցի նման գործընթացին եթե հստակ հասկանա, թե իրենից ինչ է պահանջվում, որն է լինելու իր մասնակցությունը այդ գործընթացներում: Մինչև սա չլինի, իհարկե, որևէ կրիտիկական զանգված հավաքել, կարծում եմ, չի հաջողվի:
Բացի այդ՝ խնդիրը միայն կրիտիկական զանգվածը չէ։ Ռեժիմի փոփոխությանը հասած շարժումները, նաև՝ Ուկրաինայի վերջին իրադարձությունները ցույց են տալիս, որ անհրաժեշտ է ունենալ լուրջ ճնշում իշխանական համակարգի վրա, և այդ լուրջ ճնշումը միայն երթերով կամ հանրահավաքներով հնարավոր չէ ապահովել. դրանք անհրաժեշտ, բայց ոչ բավարար պայման են, որ այդ ճնշումը լինի: Անհրաժեշտ է, որ ձևավորված լինեն կոնկրետ գործառույթներ իրականացնող խմբեր, որոնք համագործակցեն մեկը մյուսի հետ, եթե այդ խմբերը չկան, որ ամեն մեկն իր բաժինը ունի այդ շարժման մեջ, կոնկրետ ինչ-որ բան է անում, ստորագրահավաք է անում… Կա խումբ, որ աշխատում է կոնկրետ իշխանությունների հետ, պահանջներ է ներկայացնում, համոզում ինչ-որ հարցերում, կա խումբ, որ աշխատում է ուսանողության հետ, և այդ բոլորը միմյանց հետ համագործակցում են, գիտեն՝ ով ինչ պետք է անի: Այսինքն՝ կա դիմադրության շտաբ՝ այս դեպքում կարողանում են հասնել հաջողության: Այդ բոլոր խմբերը հանրահավաքների ժամանակ հաշվետվություն են ներկայացնում, մտքերի փոխանակում է լինում, և ի մի է բերվում այդ ողջ գործընթացը: Ձևավորվում է յուրօրինակ բանակ՝ իր ստորաբաժանումներով ու հստակ գործառույթներով, այդ բանակն է, որ ռեժիմին կարողանում է հաղթել, այդտեղ է ձևավորվում այլտերնատիվ համակարգը, որ պետք է հաղթի ռեժիմին: Եթե չկա նման բան, ուրեմն հաջողության հասնելը շատ մշուշոտ է:
–Մտավախություն չկա՞, որ այս գործընթացը կարող է կառավարության հրաժարականով միայն սահմանափակվել: Այսինքն՝ այդ ուժերից ԲՀԿ-ն, որը հրավիրում է քննարկումները, կարող է նախագահականի հրաժարականին չհասնել:
–Պետք է նշել հետևյալը, որ կառավարության այնպիսի փոփոխության, որը կարտահայտի, ընդհանուր առմամբ, դեմոկրատական հասարակության հաղթանակը, հնարավոր կլինի հասնել միայն այն դեպքում, երբ իմ նշած հանգամանքները առկա լինեն, նույնիսկ կառվարության փոփոխություն, որն իսկապես արմատական բնույթ կկրի: Մենք պետք հստակ հասկանանք՝ ինչ ասել է կառավարության փոփոխություն: Ովքեր պետք է լինեն նոր կառավարության մեջ, որն է լինելու նրանց ծրագիրը, ինչպես է կառավարությունն աշխատելու նախագահի հետ, ուժերի համագործակցությունն նո՞ւյնն է լինելու, դատարաններն ինչպե՞ս են գործելու, իրավապահ մարմիններն իրենց վարքում փոփոխություն ցուցաբերելո՞ւ են, թե՞ ոչ: Կառավարության փոփոխությունն ինչպես է ազդելու իրավապահ մարմինների ռեֆորմների փոփոխության վրա, պետք է լինի հստակ ծրագիր իր ռեֆորմներով: Եթե այդպիսի ծրագիր չկա, ուրեմն կառավարության փոփոխությունը մարդկանց կյանքի վրա էապես ազդող բան չի լինի: Եթե լինելու է կառավարության փոփոխություն, և ընդամենը որոշ մարդիկ, որոնք, ընդդիմության կարծիքով, ընդհանրապես չպետք է լինեն իշխանության մեջ, նրանք դուրս են գալիս, և նրանց փոխարեն լինում են քիչ թե շատ ընդունելի մարդիկ, որոնք էլի ՀՀԿ-ից են, ապա էլ ինչ արդյունքի կհասնենք: Այստեղ, իհարկե, կարող են լինել որոշակի կոսմետիկ դրական փոփոխություններ: Եթե կառավարության փոփոխությունը ռադիկալ քայլերի բերի, ապա իշխանությունները լուրջ դիմադրելու են, եթե ոչ , ապա այստեղ արդեն կարող են որոշակի մարդիկ նաև իրենց կլանային շահերը առաջ տանել, և իրենց ձեռնտու կլինի որոշակի փոփոխություն կառավարության մեջ: Այստեղ արդեն իշխանության դիմադրությունը կթուլանա. ինչո՞ւ, որովհետև միասնական չի լինի, և հնարավոր է, որ լինի սիտուացիոն համագործակցություն իշխանության ներսում որոշակի շրջանակների և խորհրդարանական ընդիդմության միջև:
Դժվար է ասել՝ այդ կոսմետիկ փոփոխությունները արդյո՞ք հիմք կծառայեն հետագայում ավելի լուրջ ռադիկալ համակարգային փոփոխությունների հասնելու համար: Բազմաթիվ ավտորիտար պետություններում եղել են շրջաններ, երբ ռեժիմի ներսում որոշակի մարդիկ են եկել իշխանության, որ դրականորեն տարբերվել են նախորդներից, բայց պարտադիր չէ, որ այդ փոփոխությունները հետագայում բերեն ռադիկալ փոփոխությունների:
Եղել են նաև դեպքեր, երբ ավելի շատ կարծես գոլորշի է դուրս եկել, այսինքն՝ կուտակված այդ բացասական էմոցիաները դուրս են եկել, դրանով իսկ ռեժիմն ավելի է ամրապնդվել: Այս պահին դժվար է ասել, թե հետագայում ինչ գործընթացներ կաորղ ենք ակնկալել:
–Պարոն Վարդանյան ՍԴ-ն այսօր հակասահմանադրական ճանաչեց պարտադիր կուտակային համակարգի մի շարք դրույթներ, այդ թվում՝ պարտադիրը: Ի՞նչ եք կարծում, գուցե սա իշխանությունների կողմից քայլ էր՝ մեղմելու հասարակական տրամադրությունները։ Ի վերջո, «Դեմ եմ» շարժումը համագործակցում է քառյակի հետ:
–Չի բացառվում, որ այս որոշումն ունի նպատակ՝ որոշ ժամանակով հանգստացնել հասարակության ընդվզումը, բայց եթե նույնիսկ այդպիսի նպատակ կա, դա չի նշանակում, որ դա շատ լավ ակնկալիք է, որ լավ հաշվարկված ակնկալիք է, հնարավոր է՝ լրիվ հակառակը լինի: Այն քաղաքական նպատակները, որոնց վերաբերյալ ակնարկում էին ժամանակ առ ժամանակ շարժման ներկայացուցիչները, կարող են հիմա արդեն դրվել:
Այսինքն՝ շարժման հիմնական սերուցքը հնարավոր է, որ հիմա շատ ավելի լայն քաղաքական, լուրջ, համակարգային փոփոխությունների բերող նպատակներ հետապնդի:
–Այսինքն՝ «Դեմ եմ»-ը քաղաքականանա՞ , նրանք միշտ խուսափել են դրանից:
–Մի քիչ չեմ կիսում այդ հարցադրումը: Նրանք ասում էին՝ մենք չենք կուսակցականացվում, բայց չէին ասում՝ մենք քաղաքական դաշտից ուզում ենք դուրս մնալ։ Ավելին՝ նրանք ասում էին՝ մենք հասկանում ենք, որ իրականում կան լուրջ քաղաքական խնդիրներ, և այս ամենը ընդամենը դրա մի մասն է, մենք պետք է պայքարենք, որ այդ քաղաքական խնդիրները լուծվեն, և նրանք մասնակցեն այդ քաղաքական խնդիրների լուծման վերաբերյալ օրակարգի ձևավորման գործընթացում: Ես կարծում եմ, որ նրանք հենց այսպես չեն հանգստանա և դուրս գա քաղաքական պայքարի ասպարեզից:
Հարցազրույցն ամբողջությամբ՝ տեսանյութում։
