«Առաջին լրատվական»-ի զրուցակիցն է 1994-1995թթ. ՀՀ ազգային անվտանգության ծառայության ղեկավար, 1992-1995թթ. ՀՀ նախագահի հատուկ հանձնարարություններով դեսպան Դավիթ Շահնազարյանը:
– Պարոն Շահնազարյան, Ձեր կարծիքով` Հայաստանն այսօր ի՞նչ քայլեր պետք է ձեռնարկի Քեսաբի հայերի անվտանգությունն ապահովելու ուղղությամբ:
– Քեսաբահայերի տեղահանության ողջ պատասխանատվությունը կրում են Թուրքիայի իշխանությունները: Այժմ անհապաղ Թուրքիայի իշխանությունների վրա է պետք դնել Քեսաբի հայերի տների, գույքի և ունեցվածքի պահպանության պատասխանատվությունը, որից պաշտոնական Անկարան խուսափել չի կարող: Իմ ունեցած վերջին տվյալների համաձայն` այնտեղ թալան է սկսվում: Հայաստանն այժմ պետք է միջազգային հանրության հետ միասին պահանջ ներկայացի Թուրքիային, որպեսզի վերջինս պայմաններ ստեղծի և ապահովի քեսաբցիների վերադարձը իրենց բնօրրան: Անհրաժեշտ է նպատակ դնել, որ նախ Թուրքիան պաշտոնապես ստանձնի այդպիսի պարտավորություններ, և հետո միայն կոնկրետ քայլերով իրականացնել քեսաբցիների վերադարձը: Ինչ վերաբերում է Հայաստանի քայլերին, ապա կարծում եմ, որ ՀՀ իշխանությունները ուշացած, արդեն կայացած փաստի առիթով սկսեցին գործողություններ ծավալել, և հուսով եմ, որ նշածս ուղղությամբ հետևողական քայլեր կձեռնարկեն: Շաբաթներ առաջ ակնհայտ էր, որ Քեսաբի վրա լուրջ սպառնալիքներ էին կուտակվում, քանի որ Սիրիայի խնդրի շուրջ ակտիվ, կասեի, որակապես նոր զարգացումներ էին սկսվել:
– Ի՞նչ գործընթացների մասին է խոսքը, որից հասկանալի էր, որ Քեսաբը վտանգի առաջ է կանգնած:
– Նախ՝ Թուրքիայի հարավում, Քեսաբին սահմանամերձ տարածքներում վաղուց ի վեր տեղակայված է ու գործում է Սիրիայի ազատ բանակը (ՍԱԲ), որի ռազմական գործողությունների հետևանքով տեղահանվեց քեսաբահայությունը: ՍԱԲ-ը հիմնականում կազմված է Սիրիայի կառավարական բանակից դասալքված զինվորականներից: ՍԱԲ-ն իսլամական կազմակերպություն չէ, չնայած այն հանգամանքին, որ զինվորականների մեծ մասը սիրիացի սուննիներ են: ՍԱԲ-ը, որ հանդիսանում է առանցքային ապստամբ ուժ, փետրվարին փոխեց իր գլխավոր հրամանատարին «բանակի անարդյունավետ կառավարման», և «այլ ապստամբական խմբերի վրա ազդեցության թուլացման» պատճառներով: Այսինքն` ակնհայտ էր, որ ՍԱԲ-ը պատրաստվում է նոր, ակտիվ գործողությունների:
Հաջորդը` թուրքական ոչ առաջատար թերթերում որոշ կցկտուր տեղեկություններ հայտնվեցին այն մասին, որ այդ երկրում ԱՄՆ-ի նախաձեռնությամբ տեղի է ունեցել մի քանի երկրների հատուկ ծառայությունների խորհրդակցություն, որին մասնակցել են ԱՄՆ-ի, Թուրքիայի, Հորդանանի, գուցե նաև տարածաշրջանի այլ երկրների հատուկ ծառայությունների ներկայացուցիչներ: Դատելով որոշակի այլ տեղեկություններից` կարծում եմ (գուցե և սխալվում եմ)՝ քննարկման հարցերից մեկն է եղել այն, որ սիրիական ապստամբների շարժման մեջ պետք է հնարավորինս թուլացվի, նվազեցվի, ընդհուպ մինչև զրոյի հասցվի ծայրահեղ իսլամիստական ռազմական ապստամբ խմբավորումների դերն ու ներկայությունը: Սրա մասին է վկայում այն հանգամանքը, որ մարտի 7-ին Սաուդյան Արաբիան որոշում ընդունեց ահաբեկչական կազմակերպությունների ցուցակում ներառել երկու իսլամական՝ «Ալ-Նուսրա ճակատ» ու «Իրաքի և Լևանտի իսլամական պետություն» զինյալ կազմակերպությունները: Հետաքրքիր է, որ Սաուդյան Արաբիան ժամանակին օգնում էր այս կազմակերպություններին թե ֆինանսապես, թե սպառազինությամբ: Մեկ այլ փաստ՝ մարտի 18-ին Վաշինգտոնը Սիրիային առաջարկեց մինչև մարտի 31-ը ԱՄՆ-ից դուրս բերել իրենց բոլոր դիվանագիտական և հյուպատոսական կառույցները: ԱՄՆ-ն իր դիվանագետներին դեռևս 2 տարի առաջ էր հանել Սիրիայից: Այս ամենը, ինչպես նաև մի շարք այլ իրողություններ լուրջ ազդակներ էին այն փաստի, որ մեծացել էր Քեսաբին սպառնացող վտանգը:
– Քեսաբում տեղակայված ռուսական ռադիոտեղորոշիչ կայանը լուրջ վտա՞նգ էր Թուրքիայի համար, որ այդ երկիրը նման գրոհ կազմակերպեց:
– Քեսաբի հետ կապված երկու գործոն կար: Մեկը ռադիոտեղորոշիչ կայանն էր, որը Ռուսաստանը 2012թ. տեղադրել էր Քեսաբում, երբ կառավարական ուժերի և ապստամբների միջև ռազմական բախումներն արդեն ծավալված էին: Այդ կայանը կատարում էր երկու խնդիր` մեկը ՌԴ-ի, մյուսը Սիրիայի իշխանությունների համար: Կայանը հետևում էր Թուրքիայի տարածքում ՆԱՏՕ-ի օբյեկտներին և Ադանայում գտնվող ամերիկյան ռազմաբազային, ինչը շատ հետաքրքրում է ռուսներին: Կայանը հետևում էր նաև Թուրքիայի ռազմական ինքնաթիռների թռիչքներին Սիրիայի սահմանի երկայնքով, ինչպես նաև մանրամասն տեղեկություններ տալիս Թուրքիայի տարածքում ապստամբների՝ ՍԱԲ-ի բոլոր տեղաշարժերի մասին: Սրանք շատ կարևոր էին Սիրիայի իշխանությունների համար: Երկրորդ գործոնը Քեսաբին շատ մոտ տեղակայված Թուրքիայի և Սիրիայի միջև սահմանի վերջին անցակետն էր, որը դեռևս գտնվում էր սիրիական կառավարական զորքերի հսկողության տակ: Թուրք-սիրիական սահմանը մոտավորապես 900 կմ է, որտեղ տասից ավելի անցակետեր կան, և որոնք անցել էին ապստամբների հսկողության տակ, բացառությամբ Քեսաբի անցակետից: Երբ այդ անցակետը գրավելու համար մարտերը սկսվեցին, քեսաբցիներին անհապաղ էվակուացրեցին: Իմ տեղեկություններով` երեկվա դրությամբ ռադիոտեղորոշիչ կայանը մնում էր կառավարական զորքերի հսկողության տակ, սակայն կարծում եմ, որ բարդ կլինի այն պահելը:
– Ինչո՞ւ միջազգային հանրությունը չի դատապարտում Թուրքիայի գործողությունները:
– Շատ բարդ է, որ դատապարտի: Դա կապված է աշխարհաքաղաքական հարցերի հետ: Քեսաբը միջազգային իրավունքի կրկնակի ստանդարտների կիրառման ցայտուն օրինակ է: Վերջին շրջանում Սիրիայի խնդիրն ամբողջովին ստվերվել էր Ուկրաինայի շուրջ իրադարձությունների պատճառով:
– Այս պայմաններում ի՞նչ պետք է անի Հայաստանը:
– Վերոնշյալ քայլերից բացի, ՀՀ-ն պետք է օգնություն ցուցաբերի տեղահանված քեսաբցիներին, որոնք ծանրագույն վիճակում են հայտնվել: Թեև վստահ եմ, որ Սիրիայի իշխանություններն իրենցից կախված ամեն ինչ անում են քեսաբցիների համար, բայց դա բավարար չէ: Քեսաբահայերի վերադարձի հարցը պետք է բարձրացվի նաև ՍԱԲ-ի վրա ազդեցություն ունեցող պետությունների, մասնավորապես ԱՄՆ-ի, Ֆրանսիայի և այլ երկրների առջև: Բոլորիս այսօրվա գերխնդիրն է՝ քեսաբցիների վերադարձն իրենց բնօրրան:
