Թուրքիայում Իրանի, Ադրբեջանի և Թուրքիայի արտգործնախարարների հանդիպումը Հայաստանում դարձավ ռեգիոնալ քաղաքականության տարաբնույթ ֆորմատների վերաբերյալ քննարկումների և դրանից Հայաստանի, այսպես ասած, դուրս գտնվելու մասին դիտարկումների հերթական առիթ:
Հարցն իսկապես լուրջ է, որովհետև Հայաստանի շուրջ առկա են առնվազն եռակողմ մի շարք ֆորմատներ, իսկ Հայաստանի մասնակցությամբ ռեգիոնալ որևէ ֆորմատ, ըստ էության, գոյություն չունի: Մենք իհարկե դիտարկում ենք Իրան-Հայաստան-Վրաստան, կամ Իրան-Հայաստան-Վրաստան-Ռուսաստան, կամ Թուրքմենիա-Իրան-Հայաստան տարբերակներ, և գուցե տարբերակները կարող են լինել ավելի բազմազան և բազմակողմ, սակայն այդ ամենը խիստ տեսական դիտարկումների շարքում է և, համենայնդեպս, ոչ մի նշույլ չկա իրական, պրակտիկ քաղաքականության առումով դրանց մասին խոսելու համար: Այս իրավիճակն արձանագրելիս հաճախ է հղում արվում Հայաստանի նախկին կոռուպցիոն իշխանական համակարգին, Հայաստանի այդ, այսպես ասած, «մեկուսացվածությունը» համարելով այդ համակարգի հետևանք:
Մյուս կողմից, սակայն, պետք է արձանագրել, որ բուն խնդիրը, անշուշտ, արցախյան հարցն ու թուրք-ադրբեջանական քաղաքականությունն է: Իհարկե, հարց կարող է առաջանալ, թե դա ինչով է խանգարում, օրինակ, Իրան-Հայաստան-Վրաստան հարաբերությանը, և այստեղ մենք կարող ենք հանգել եզրակացության, որ խնդիրը Ռուսաստանն է, ոչ թե թուրք-ադրբեջանական տանդեմը: Սակայն, մյուս կողմից, արդյո՞ք այդ հարցում տանդեմը ազդեցություն չունի Վրաստանի մոտեցումների վրա: Խոշոր հաշվով հասկանալի է, որ Հայաստանը ռեգիոնալ ֆորմատներում ընդգրկվելու տեսանկյունից բարդություններն ու խնդիրները միայն սուբյեկտիվ չեն և կախված չեն եղել միայն Հայաստանի իշխող համակարգի բնույթից: Սակայն առանցքային արձանագրումն այն է, որ համակարգի բնույթը էական նշանակություն է ունեցել Հայաստանի ռեգիոնալ դերակատարման հարցում:
Խնդիրն այստեղ այն է, թե արդյո՞ք այդ դերակատարումը չափվում է բազմակողմ ֆորմատների քանակով: Այստեղ է, որ խնդիրը ստանում է հիմնարար բնույթ և արժե հասկանալ, որոշել, գնահատել, թե որն է Հայաստանի դերը և արդյո՞ք այդ դերն արդյունավետ իրացնելու համար պարտադիր պայման է բազմակողմ ֆորմատներում ընդգրկվածությունը, թե՞ Հայաստանը պետք է շեշտը դնի երկկողմ բազմավեկտոր կապերը զարգացնելու վրա՝ չկենտրոնանալով բազմակողմ այլընտրանքային ֆորմատների ուղղությամբ և չվատնելով ավելորդ ջանք ու ժամանակ: Այս հարցերին պատասխանելու համար պետք է պատասխան ստանա հարցը, թե ո՞րն է Հայաստանի դերը ռեգիոնում: Այդ առումով մենք ունենք բաց, մենք չունենք քննարկումներ և դիսկուրս, այդ հարցը տեղ չունի հայաստանյան քաղաքական կյանքի օրակարգում, տեսական և գործնական քննարկումներում:
Այդ հարցը բաց է անգամ փորձագիտական հանրույթի և մեդիաշրջանակում, բացառությամբ մեկ-երկու ԶԼՄ-ների և մի քանի փորձագետների:
Մենք ռեգիոնալ քաղաքականությունը պատկերացնում ենք մեխանիկական տրամաբանությամբ և չափում ենք, այսպես ասած, թվաբանությամբ՝ թե մեր եղա՞ծ ֆորմատներն են շատ, թե՞ չեղած: Ու դա այն դեպքում, երբ Կովկասը ներկայումս բնորոշվում է թերևս հենց հայկական գործոնի հիմնարար առանցքով, որ ձևավորվել է արցախյան շարժման և պատերազմի ընթացքում՝ որպես ռեգիոնալ նոր ստատուս-քվո: Ստատուս-քվո, որը գտնվելով հայկական վերահսկողության ներքո, իր մեջ ներառում է աշխարհաքաղաքական ուժային կենտրոնների բազմազան ու բազմաբնույթ շահեր, որտեղ առկա է շահերի լուրջ բախում, սակայն միևնույն ժամանակ նաև դրանից բխող փոխզիջումային մի համակարգ, որ չձևակերպված, բայց գործում է արդեն երկու տասնամյակ:
Եվ սա դե ֆակտո աննախադեպ ֆորմատ է, որը թողած մենք փնտրում ենք ինչ-որ այլընտրանքային ֆորմատներ, երբ հենց մեր շուրջ ձևավորվողներն են, ըստ էության, հայկական գործոնի այլընտրանքների փնտրտուք: Հայաստանի խնդիրն այդ իմաստով եղած աննախադեպ իրողությունն ու ստատուս-քվոն արդիականացնելն ու ամրապնդելն է՝ թե՛ քաղաքական ու տնտեսական, թե՛ քաղաքակրթական բաղադրիչներով: Այդ իմաստով Հայաստանում տեղի ունեցող ներքին վերափոխումները այդ խնդիրները լուծելու, ավելի շուտ սպասարկելու բավականին լավ հնարավորություն են, որը պետք է օգտագործել և որի ուղղությամբ կենտրոնացնել հասարակական-քաղաքական միտքն ու էներգիան:
